Wikipedia

Люксембург

(Бөек Люксембург Герцоглыгы битеннән юнәлтелде)

Бу сүзнең башка аңламларын карар өчен монда күч: Люксембург (мәгънәләр)

Люксембург
люкс. Lëtzebuerg
фр. Luxembourg
алман. Luxemburg
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1815
Сурәт
Рәсми исем Grand-Duché de Luxembourg[1], Großherzogtum Luxemburg, Groussherzogtum Lëtzebuerg, Grand-Duché Lëtzebuerg, Lëtzebuerg, Luxemburg һәм Luxembourg
Кыскача исем 🇱🇺
ХФӘ билгесе ˈlʉksəmbʉɾɡ
Гомер озынлыгы 82,29268 ел[2]
... хөрмәтенә аталган Лүксимбур
Демоним Luxemburger, Luxembourgish, Luxembourger, luxemburgi, Luxemburgiano, Luxämburgänan, لوكسمبورغي, لوكسمبورغية, لوكسمبورغيون, luxemburghez, luxemburgheză, luxembourgeois, luxembourgeoise, לוקסמבורגי, לוקסמבורגית, Lëtzebuerger, Lëtzebuergerin, luxemburghezi, luxemburghez, লুক্সেমবুর্গীয়, lussemburghese, lussemburghesi, Luxembourgian, luxemburges, luxemburgués, luxemburguesa, Luxembourgeoise[1], Luxembourgeois[1], lusenburghezo, lusenburghezi, lusenburgheza, lusenburgheze, luksemburgano, لوكسمبورڭي, لوكسمبورڭية, لوكسمبورڭيين, لوكسمبورڭيات, Luksemburžan, Luksemburžanka һәм Lucsamburgach[3]
Рәсми тел люксембург теле, француз теле һәм алман теле
Гимн Люксембург гимны[d]
Мәдәният Люксембург мәдәнияте[d]
Дөнья кисәге Европа[4]
Дәүләт  Люксембург[5][6][7][…]
Башкала Лүксимбур
Сәгать поясы UTC+01:00
Географик үзәк 49°46′38″ т. к. 6°05′43″ кч. о.[8]
Иң көнчыгыш ноктасы 49°48′21″ т. к. 6°31′53″ кч. о.[9]
Иң төньяк ноктасы 50°10′58″ т. к. 6°01′29″ кч. о.[9]
Иң көньяк ноктасы 49°26′52″ т. к. 6°02′30″ кч. о.[9]
Иң көнбатыш ноктасы 49°53′49″ т. к. 5°44′08″ кч. о.[9]
Геомәгълүматлар Data:LuxembourgCountry.map
Иң югары ноктасы Кнайфф[d]
Иң түбән ноктасы Мозель[d]
Идарә итү формасы конституцияле монархия
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Люксембург монархы[d]
Ил башлыгы Люксембург бөекгерцогы Анри[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Люксембург премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Ксавье Беттель[d]
Башкарма хакимият Люксембург хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Люксембург депутатлар палатасы[d]
Югары мәхкәмә органы Югары юстиция мәхкәмәсе[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Франция, Германия, Бельгия, Италия, Кытай Җөмһүрияте, Вьетнам, Америка Кушма Штатлары, Россия, Кытай, Бангладеш, Гөрҗистан, Аурупа Берлеге, Маҗарстан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10] һәм Польша
Әгъзалык Аурупа шурасы, Аурупа Берлеге, Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, Бенилюкс, Awrupa ğälämi agentlığı, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, European Air Transport Command[d][11], Бельгия-Люксембург икътисади берлеге[d], ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], Азия үсеш банкы[d], Австралия группасы[d], Европа түләүләр берлеге[d], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][12], Интерпол[13][14], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][15], ХКТО[d][16][17], Movement Coordination Centre Europe[d][18][19], Халыкара энергетика агентлыгы[d][20], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[21], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[22][23], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][24], Шенген зонасы[d][25], Франкофония[d], Visa Waiver Program[d][26], Бөтендөнья метеорология оешмасы[27], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[28], Африка үсеш банкы[d][29], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][30] һәм Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][31]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Пенсия яше 65 яшь
Халык саны 672 050 (1 гыйнвар 2024)
Ир-ат халкы 311 845[32], 317 212[32], 322 141[32] һәм 328 709[32]
Хатын-кыз халкы 308 156[32], 313 207[32], 317 924[32] һәм 324 394[32]
Административ бүленеше Дикирх[d], Гревенмахер[d], Люксембург[d], Капеллен[d], Клерво[d], Дикирх[d], Эхтернах[d], Эш-сюр-Альзетт[d], Гревенмахер[d], Люксембург[d], Мерш[d], Реданж[d], Ремих[d], Вианден[d] һәм Вильц[d]
Акча берәмлеге евро
Номиналь тулаем эчке продукт 85 506 243 834 $[33] һәм 82 274 812 251 $[33]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,93[34]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,85[35]
Эшсезлек дәрәҗәсе 6 ± 1 процент[36] һәм 6,3 процент[37]
Медиан керем 36 084 €[37]
Моның хуҗасы Pfaffenthal-Kirchberg railway station[d], Люксембург вокзалы[d] һәм Howald railway station[d]
Нәрсә белән чиктәш Германия, Франция һәм Бельгия
Аның белән шул ук территорияне били Люксембург[d]
Нигезсалгыч текст Париж солыхы, Лондон килешүе (19.04.1839)[d] һәм Лондон килешүе (11.05.1867)
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][38]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[39]
Электр аергычы төре Europlug[d][39] һәм Schuko[d][39]
Әүвәлгесе Алман берлеге[d]
Алыштырган Алман берлеге[d]
Кулланылган тел люксембург теле, алман теле һәм француз теле
Бүләкләр
Бюджет 27 300 000 000 €[41]
Мәйдан 2586,36 км²[42]
Рәсми веб-сайт luxembourg.public.lu​(фр.)​(ингл.)​(алм.)
Һәштәге Luxembourg
Югары дәрәҗәле Интернет домены .lu
Харита сурәте
Тематик география Люксембург географиясе[d]
Һәйкәлләр исемлеге Q3491575?
Тимер юл хәрәкәте ягы уң[d][43][44] һәм сул[d][44]
Ачык мәгълүматлар порталы data.public.lu[d]
Феноменның икътисады Люксембург икътисады[d]
Феноменның демографиясе Люксембург халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 5946[45]
Джини коэффициенты 34,9[46] һәм 26[46]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 17 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,55[47]
Бер мең кешегә туры килгән машина саны 662[48]
Шәһәр халкы 565 584[32], 576 537[32], 586 759[32] һәм 600 078[32]
Авыл халкы 54 417[32], 53 882[32], 53 305[32] һәм 53 025[32]
Уку-язу нисбәте 100 процент[49]
Демократия индексы 8,68[50]
Туым күрсәткече 10[32], 10,2[32], 10,5[32] һәм 9,9[32]
Ярлылык индексы 17,5[37]
Үлем күрсәткече 6,9[32], 7,3[32], 7[32] һәм 6,8[32]
Happy Planet Index score 31,7[51]
Илнең мобиль коды 270
Илнең телефон коды +352
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d][52] һәм 113[d][52]
Илнең GS1 коды 540-549
Номер тамгасы коды L
Диңгездәге идентификацияләү номеры 253
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Люксембургта җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Люксембургта төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Люксембург Викиҗыентыкта

Люксембург (люкс. Lëtzebuerg, МФА: [ˈlətsəbuəɕ], прослушать (info); фр. Luxembourg; алман. Luxemburg) – Көнбатыш Европада урнашкан дәүләт. 1957 елдан бирле Европа берлеге әгъзасы. Бельгия, Алмания һәм Франция белән чиктәш. Дәүләт исеме «lucilinburch» сүзеннән килә – ул "кече шәһәр" сүзен аңлата.

Европа берлегенә керә.

Географик мәгълүмат

үзгәртү

Башкаласы - Люксембург (75 мең кеше).

Тарих

үзгәртү

Сәясәт

үзгәртү

Люксембург - бер палаталы парламент белән конституцион монархия; илнең җитәкчесе бөек герцог Жан, ул тәхеткә 1964 елда менгән. Министрлар кабинеты 12 министрдан тора. Канун бирүче орган - депутатлар Палатасы.

Административ бүленү

үзгәртү

Административ яктан Люксембург 3 округка бүленгән.

Табигате

үзгәртү

Рельеф

үзгәртү

Люксембургның төньяк таулы өлеше (максималь биеклек 560 м) Арденналар итәгендә урнашкан. Көньяк өлеше салмак түбәнәюче тигезлек.

Геологик төзелеш һәм файдалы казылмалар

үзгәртү

Люксембург территориясенда бай тимер рудалар ятмалары бар.

Климат

үзгәртү

Люксембургта климат уртача, диңгезнекеннән кыйтганыкына күчә торган: йомшак дымлы кыш һәм эссе булмаган җәй; Арденналарда кышын еш кар төшә. Иң кояшлы айлар: май, июнь, июль һәм август; әмма ләкин сентябрьнең беренче яртысында шулай ук кояшлы була. Иртә язда кыргый үсемлекләрнең бай чәчәк атуын күзәтергә була.

Эчке сулар

үзгәртү

Елгалар Мозель бассейнына карый.

Туфраклар һәм үсемлекләр

үзгәртү

Илнең көньягында тигезлек бик уңыш бирүчән. Территориянең өчтән бер өлешен урманнар били. Тыюлыклы зоналар бар.

Икътисад

үзгәртү

Сәнәгатьнең төп тармагы - кара металлургия; химик, күн, цемент, фаянс, агач эшкәртү, тегү, азык-төлек промышленносте. Җим-бөртек үсемлекчелек, йөземчелек, яшелчәчелек. Люксембург - эре халыкара финанс үзәге. Чит ил туризмы. 1921 елдан Люксембург Бельгия белән икътисади (шул исәптән таможня) берлегендә. Акча берәмлеге - Евро.

Халкы һәм теле

үзгәртү

Люксембургның халкы якынча 425 мең кеше, халыкның уртача тыгызлыгы 1 кв. км га 164 кеше. Этник төркемнәр: немецлар һәм французлар. Илдә рәсми телләр булып француз теле, немец теле һәм люксембург теле (немец теленең Рейн буе диалектларының берсе) тора; люксембург теле рәсми итеп 1985 елда гына кабул ителгән. Люксембург телендә урамнарда һәм өйдә сөйләшәләр, француз һәм немец телләре эш язуы һәм рәсми очракларда кулланыла. Инглиз теле күбрәк башкалада таралган һәм авылларда кулланылмый диярлек.

Дин

үзгәртү

Католиклык

үзгәртү

Җирле халыкның 95%-ы католиклар булып тора.

Ислам

үзгәртү
Төп мәкалә: Люксембургта ислам

Дини конфессияләр арасында икенче урында — ислам. 1995 елдан башлап илдә корбан чалу һәм шәригать буенча терлек сую тыела, ит читтән кертелә.

 
Люксембургта мәчетләр гади торак йортларда урнашкан

Катар хәйрия фонды(ингл.)татар. (QC) 2015 елда 10 мең мөселман яшәүче Люксембург дәүләтендә беренче ислам үзәген (мәчет) булдыру турында игълан итә.

Һинд дине

үзгәртү
Төп мәкалә: Люксембургта Һинд дине

Люксембургта халыкның 0,2%-ы Һинд дине тарафдарлары (≈1000-1500 кеше). Люксембургта Дивали бәйрәме үткәрелә. Мәсәлән, 2012 елда Леуделангеда, 2015 елда Мондор-ле-Бэнда. Универсаль Һинд дине Җәмгыяте Президенты Раджан Зед Люксембург Хөкүмәтен Дивалины ел саен бәйрәмнәргә кертергә һәм Һинду җәмгыятенә Люксембургта Һинд дине гыйбадәтханәсен нигезләргә өндәгән. Люксембургта берничә йөз Һиндстан чыгышлы кеше бар, аларның Һиндлеләр Ассоциациясе (1991 бирле) Һәм Һиндлеләр Бизнес Үзәге бар.

Кыскача тарихи тасвирлама

үзгәртү

Люксембург Герцоглыгы 963 елда барлыкка килгән. 1792 елга кадәр ул башта Испания Нидерландларының, ә аннары соң Австрия Нидерландларының өлеше булып торган, 1795-1813 елларда Франциягә кушылган. 1815 елда Вена конгрессы карары буенча Бөек Люксембург Герцоглыгы эшләнгән булган, аның коронасы Голландия һәм Бельгия короле Вильгельм I гә бирелгән булган. 1891 елга кадәр Люксембург Нидерланд белән шәхси униядә торган. 1830-1839 елларда Бельгия оешуыннан соң аңа Бөек герцоглыкның көнбатыш (валлон) өлеше кергән. 1914-1918 елларда Беренче Бөтендөнья Сугышы барышында ил немец армиясе тарафыннан оккупацияләнгән булган. 1939-1945 елларда оккупация Икенче Бөтендөнья Сугышы барышында янә булган. 1944-1948 елларда Нидерланд, Бельгия һәм Люксембург Бенилюкс таможня берлегенә берләшкәннәр, ә 1958 елда икътисади берлек оештырганнар.

Мәдәният

үзгәртү

Сәнать һәм архитектура Люксембург Ходай анасының соборы (элек (1613-1618) иезуит чиркәве булган, соңрак 1935-1938 елларда шактый киңәйтелгән. Аның эчендә ренессанс портал һәм барокко органы игътибарга лаек. Соборның криптында Иоанн Батырның табуты сакланган, ул Креси янында 1346 елда бәрелештә һәлак булган); 1830-1838 елда төзелгән Яңа ратушаның классицистик бинасы; Бөек Герцог сарае; Милли музей (Эхтернахта казылмалардан Рим чоры казылмалары - Септимий Северның мәрмәр бюсты, бронза сыннар, табут өсләре һәм урта гасыр скульптурасы фрагментлары, геологик тупланма, декоратив-гамәли сәнгать бүлеге, берничә XVIII-XIX гасыр интерьеры, немец, нидерланд рәсемнәренең тупланмасы (Л. Кранах, Һарлемнан Корнелис, Й. ван Клеве, К. Майссейс, Ф. Һалс, Ф. Болл, А. Остаде һ.б); XI гасырда төзелгән, әмма XVI гасырда шактый үзгәртеп корылган изге Михаил чиркәве.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ https://www.workwithdata.com/place/luxembourg
  5. ↑ http://www.statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2011/05/20110503/index.html
  6. ↑ http://www.freeworldmaps.net/europe/luxembourg/map.html
  7. ↑ http://www.luxembourg.public.lu/fr/tourisme/cartes/communes/index.html
  8. ↑ https://act.public.lu/fr/actualites/2011/06/centre-geographique.html
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Лүксимбур Википедиясе — 2004.
  10. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  11. ↑ http://eatc-mil.com/8/About-us
  12. ↑ http://mtcr.info/partners/
  13. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  14. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/LUXEMBOURG
  15. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  16. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  17. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/luxembourg
  18. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf
  19. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
  20. ↑ https://www.iea.org/countries/membercountries/ — Халыкара энергетика агентлыгы.
  21. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  22. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  23. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=183
  24. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  25. ↑ https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html
  26. ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
  27. ↑ https://public.wmo.int/en/members/luxembourg
  28. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  29. ↑ https://www.afdb.org/en/countries/non-regional-member-countries/luxembourg
  30. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  31. ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/luxembourg
  32. ↑ 32,00 32,01 32,02 32,03 32,04 32,05 32,06 32,07 32,08 32,09 32,10 32,11 32,12 32,13 32,14 32,15 32,16 32,17 32,18 32,19 32,20 32,21 32,22 32,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  33. ↑ 33,0 33,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  34. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  35. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  36. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 https://statistiques.public.lu/catalogue-publications/luxembourg-en-chiffres/2021/statec_lux_in_figures_2021EN.pdf
  38. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  40. ↑ Der Karlspreisträger 1986 Das Luxemburgische Volk
  41. ↑ Bref aperçu
  42. ↑ https://lustat.statec.lu
  43. ↑ Álvarez A. G. https://www.vialibre-ffe.com/pdf/ViaDoble_Espa%C3%B1a_21092010.pdf — 4 — 2010.
  44. ↑ 44,0 44,1 Rails Radio — 2020.
  45. ↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=3372#
  46. ↑ 46,0 46,1 https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/luxembourg/
  47. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  48. ↑ http://www.lessentiel.lu/fr/luxembourg/story/Le-Luxembourg-champion-du-nombre-de-voitures-30711866
  49. ↑ WorldAtlas.com (unspecified title) — 2018.
  50. ↑ 2020 Democracy Index
  51. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=LUX
  52. ↑ 52,0 52,1 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Чыганаклар

үзгәртү

Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "Вече", 2003, авторы-составители: И.О. Родин, Т.М. Пименова

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Люксембург&oldid=4317811