Измир
Изми́р (төр. İzmir) — халык саны буенча Төркиянең өченче шәһәре, илнең зурлыгы буенча икенче порты (Истанбулдан соң). Шәһәр илнең көнбатышында, Эгей диңгезенең көнчыгыш ярында урнашкан.
| Измир | |
| төр. İzmir | |
| Нигезләнү датасы | 3 тысячелетие до н. э. |
|---|---|
.jpg) | |
| Рәсми исем | İzmir |
| Кушамат/тәхәллүс | Ege'nin İncisi |
| Демоним | İzmirli, Izmirano һәм esmirnota[1] |
| Дәүләт |
 Төркия |
| Нәрсәнең башкаласы | Измир[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Измир[d][2] |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Измирский залив[d], Эгей диңгезе һәм Гедиз[d] |
| Иң югары ноктасы | Яманлар[d] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | mayor of İzmir[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Cemil Tugay[d][3] |
| Халык саны | 2 948 609 (31 декабрь 2023) |
| Административ бүленеше | Балчова, Байраклы, Борнова, Буджа, Чийли, Газиемир, Гүзелбахче, Карабаглар, Каршыяка, Конак һәм Нарлыдере |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 9 метр[4] |
| Кардәш шәһәр | Анкона[5], Бельцы[d][5], Бакы[5][6], Бишкәк[5], Бремен[5][7][8], Бохара[5], Кейптаун[5], Чыңду[9], Чернивси[10], Күстәнҗә[5], Эспарса[d][11], Фамагуста[d][5], Газзә[12], Хамян[d][5], Һавана[5], Карҗали[d][5], Лоң Бич[5], Мостар[5], Мумбай[5], Төньяк Никосия[d][13], Оденсе[5], Плзен[5], Сан-Паулу[14][15], Сараево[16], Чимкәнт[5], Өскеп[17], Сус[d][5], Сплит[5], Сурабая[5], Тампа[5], Тел-Әвив[5][18], Тиәнҗин[5], Торино[5], Төрекмәнабад[5], Волгоград[5][19], Үһән[5] һәм Шиямен[d][5] |
| Нәрсә белән чиктәш | Менемен, Маниса, Кемалпаша, Торбалы, Мендерес, Сеферихисар һәм Урла |
| Алыштырган | Смирна[d] |
| Төс (уналтылы триплет) | 000099 |
| Бүләкләр | |
| Мәйдан | 944 км²[21] |
| Почта индексы | 35000–35999 |
| Рәсми веб-сайт | izmir.bel.tr(төр.)[22] |
| Һәштәге | İzmir |
 | |
.jpg) | |
 | |
 | |
 | |
| Тематик география | geography of İzmir[d] |
| Көппенның климат классификациясе | средиземноморский климат с жарким летом[d][23] |
| Нинди вики-проектка керә | Проект:Измир[d] |
| Феноменның икътисады | economy of İzmir[d] |
| Феноменның демографиясе | demographics of İzmir[d] |
 | |
| Шәһәр халкы | 329 052, 400 038, 465 234, 530 064 һәм 946 225 |
| Авыл халкы | 150 443, 182 512, 227 131, 313 461 һәм 49 520 |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 522 432 һәм 61 798 |
| Җирле телефон коды | 232 |
| Номер тамгасы коды | 35 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | [d] |
| Объектның күренешләре өчен төркем | [d] |
 | |
 Измир Викиҗыентыкта | |
Измир — Урта диңгез җирләрендә урнашкан иң борынгы шәһәрләрнең берсе. 1922 елдан шәһәрдә төрекләр саны арта, ул илнең сәүдә, сәнәгать һәм мәдәни үзәгенә әверелә.
Тарихы
үзгәртүИзмир бай тарихка ия, ачылу һәм түбән кыйшаю чорлары кичерә.
Хакимдарның даими алмашынып торуына (аеруча Урта гасырларда) карамастан, халкы башлыча грек һәм христиан булып кала килә, кала 1922 елга кадәр Константинополь патриархатының Смирна митрополиясе үзәге була.
Төрекләргә тиклемге чор
үзгәртүБ. э. к. 3000 елда (бәлки, тагын да иртәрәктер дә) Измир урынында торамы була.
Б. э. к. II мең еллыкта торилар басымы астында Европа Грециядан Эгей диңгезе аша элдар күчеп килә, алар Смирна төбәгендәге яр буйларын колонияләштерә. Соңыннан ионнар килә, һәм Смирна эллардан ионнар кулына күчә.
Б. э. к. 133 елда кала барлык патшалык белән Рим хакимлегенә эләгә һәм «Азия» дигән Рим провинциясенең баш каласына әверелә. Рим цивилизациясе таркалгач, Смирна, Рим империясенең башка калалары беррәттән, бөлгенлеккә төшә. Иртә Византияле дәверендә ул эре дини һәм икътисади үзәк булып кала, шуңа карамастан бәләкәйләнә һәм башкача Рим чорындагы кимәлгә җитә алмый.
1076 елда Смирнаны сәлжүкләр басып ала. 1102 елда шәһәр һәм күрше өлкәләр Византияле империясена кире кайта.
1204 елда Константинопольне тәре йөртүчеләр басып алгач һәм Византияле котлагач, шәһәрне ион рыцарлары яулый, ләкин берничә елдан Никея империясе шәһәрне икән. 1402 елда аны Аксак Тимер басып ала. XVI гасыр башында Смирнаны кабат төрекләр яулый.
Госман һәм төрек чоры
үзгәртүГосман империясенда Смирна — аерым патшалыкның, 1864 елдан Айдын вилаятенең башкаласы була.
XX гасыр башына чаклы христианнар (греклар һәм әрмәннәр ярославль өлкәсе владимир өлкәсе Leila Tarazi Fawaz, Christopher Alan Bayly, Robert Ilbert. ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе) шәһәрдә яшәүчеләрнең күпчелеген тәшкил итә, шунлыктан мөселманнар аны «Гәвер Измир» дип йөртә.
Беренче дөнья сугышында Госман империясе бирелү сәбәпле, 1919 елның 15 майында Смирна, Мудро солыхының 7-се статьясына ярашлы, грек гаскәрләре тарафыннан оккупациядән.
1920 елгы Севр солых договорына ярашлы, ул Грециягә чигенергә тиеш була. Ләкин төрек милләтчеләре договорны танымый. 1922 елның 26 августында төрек армиясе грек позицияләрен өзә. 6 сентябрьдә чигенүче грек армиясе Смирнага ана, бер көннән ул үзенең караларына тиәлеп бөтен.
Ул арада, урындагы греклар һәм әрмәннәрдән тыш, Сминага Ирониянең төрекләр тарафыннан алынган башка төбәкләреннән килгән бик күп грек качаклары җыелып китә. 9 сентябрдә калага Мостафа Кәмал җитәкчелегендәге төрек армиясе аяк баса; христианнарны күпләп кыру башлана, шәһәр яндырыла.
1912 елда шәһәрдә греклар — 243 879, төрекләр — 96 250, яһүдләр — 16 450, әрмәннәр — 7 628, башкалар 51 872 кеше була.
Кырылыш һәм 1923 елда грекларны төрекләргә уртаклашу Измирның дини һәм этник составын нык үзгәртә.
Шәһәр тулысынча мөселман төрек каласына әйләнә.
Кардәш шәһәрләр
үзгәртү
Танылган шәхесләр
үзгәртү- Исмәт Инөнү,
Төркия президенты туган. - Лалә Оралоглу (1924-2007), Төркия кино актрисасы, режиссер.
Сылтамалар
үзгәртү- Измир җирле хакимияте 2004 елның 7 апрель көнендә архивланган. (төр.)
- Измир — туристлар өчен мәгълүмат (төр.)
 |
Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
|
 |
Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: İzmir (төр.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.
|
- ↑ https://digalego.xunta.gal/gl/termo/27169/esmirnota
- ↑ https://www.cankiripostasi.com/konya-dan-izmir-e-mustafa-abdulhalik-renda-9-makale,741.html
- ↑ https://www.indyturk.com/node/713361/siyaset/i̇zmir-büyükşehir-belediye-başkanı-cemil-tugay-mazbatasını-aldı
- ↑ https://it-ch.topographic-map.com/map-8glfz4/Smirne/?zoom=18¢er=38.42499%2C27.14392&popup=38.42516%2C27.14428
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 5,24 5,25 5,26 5,27 5,28 https://www.izmir.bel.tr/tr/KardesKentler/62
- ↑ http://baku-ih.gov.az/page/26.html
- ↑ https://landesportal.bremen.de/bund-europa-international/die-hansestadt-international
- ↑ https://www.rathaus.bremen.de/partnerstadt_izmir-2274
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/turkiye-cin-iliskilerinde-izmir-donemi/40850/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-ile-cernivtsi-arasinda-kardeslik-anlasmasi/49647/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-kosta-rika-nin-esparza-sehri-ile-kardes-oldu/50765/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/%E2%80%8Bizmir-gazze-ile-kardes-kent-olacak/50408/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmire-yeni-kardes-lefkosa/39372/156
- ↑ http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-14471-de-10-de-julho-de-2007
- ↑ http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16270-de-15-de-setembro-de-2015
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/soyer-bizim-ruhlarimiz-da-vicdanimiz-da-kardes/46962/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-ile-uskup-arasinda-kardeslik-anlasmasi/48237/156
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmirin-tel-aviv-ile-kardes-sehir-protokolu-iptal-ediliyor/50685/156
- ↑ http://www.volgadmin.ru/d/about/TwinCities
- ↑ https://tr.euronews.com/2022/04/26/avrupa-konseyi-parlamenterler-meclisi-2022-avrupa-odulu-nu-izmir-e-verdi
- ↑ https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf
- ↑ İzmir Metropolitan Municipality — 1867.
- ↑ https://dergipark.org.tr/download/article-file/370152