Саян (ансамбль)

«Саян», Тыва дәүләт «Саяннар» җыр һәм бию ансамбле (тыв. Тываның «Саяннар» күрүнениң ыры-сам ансамбли, рус. Тувинский государственный ансамбль песни и танца «Саяны») — Тыва Республикасының башкаласы Кызыл шәһәрендә иҗат итүче, дәүләт карамагындагы сәнгать коллективы. Тыва АССР комсомолы премиясе лауреаты (1979).

Тыва дәүләт «Саян» җыр һәм бию ансамбле
Төп мәгълүмат
Жанр	фольклор
Барлыкка килгән	1969
Илләр	Россия Россия (Тыва)
Шәһәр	Кызыл
Бүтән исем	«Чәчәк» (Чечек) үзешчән ансамбле (1969 елга кадәр)
Тел	тыва, рус
Состав	штатта 97 (76 эшли)
http://ansayany.tuva.muzkult.ru

Директор — Оксана Владимир кызы Тюлюш.
Сәнгать җитәкчесе — Аяна Самыя кызы Монгуш.
Балет буенча репетиторлар — Марат Александр улы Тумат, Чечена Кан-оол кызы Сувакпит.

Тарих

«Саян» ансамбле

«Саян» ансамбле

Гастрольләр харитасы

• 1969 елның апрелендә оештырыла. Кызыл шәһәренең сәнгать училищесы студентларыннан торган «Чәчәк» (Чечек) үзешчән ансамбле дәүләт ансамбле статусын ала. Ансамбльдә 30 хор артисты, 15 балет артисты, 10 оркестр музыканты эшли башлый.
• Оештыручылары һәм башлап йөрүчеләр — сәнгать училищесы директоры А. Панов, Р. Лесников, А. Аксенов, А. Чыргал-оол, Р. Кенденбиль, Д. Хуреш-оол, А. Огнев, А. Шатин, П. Әлмөхәммәтов, К. Рассадин.
• Хәзер ансамбльдә 4 төркем: биючеләр, җырчылар, оркестр, «Кыңгыргай» фольклор төркеме.
• Тываның Россия кул астына керүенең 100 еллыгына багышлап, Екатиринбурда чыгышы була.
• Тыва мәдәният министрлыгы белән бергә, «Бердәм гаиләдә» (В семье единой) милли мәдәниятләр фестивален оештыра .
• 2004 елда Аурупа илләрендә зур турне үткәрә.
• 2012 елда Тыва филармониясе тәркибеннән (составыннан) чыгып, мөстәкыйль сәнгать оешмасы статусын ала

Репертуар

Ансамбль концертлары 2 өлештән, 6 бүлектән тора: скиф, төрки, монгол, маньчжур, урянхай һәм хәзерге заман чорлары. «Кыңгыргай» төркеме бугаздан җырлауны башкара. Иң соңгы программа — «Хыялның алтын уклары» (Күзелдиң алдын согуннары) программасы.

Җырлы-биюле күренеш

• «Яңгыравык наз» җырлы-биюле күренеш
• «Шаман биюе»«» җырлы-биюле күренеш
• «Болан биюе» җырлы-биюле күренеш
• «Бәйрәм сюитасы» җырлы-биюле күренеш
• «Барабаннар» җырлы-биюле күренеш
• «Аучылар һәм болан» җырлы-биюле күренеш
• «Чәчәк» җырлы-биюле күренеш
• «Тывада бәйрәм» җырлы-биюле күренеш

Җырлар

• «Тооруктуг долгай Тандым» җыры
• «Бай-ла Тайгам» җыры
• «Опей ыры»«» җыры
• «Ала караан дешкен болза» җыры
• «Дынгылдай» җыры
• «Алды баштыг Кара-Дагны» җыры

Биюләр

• «Дембилдей» күмәк бию (В.О. Донгак куйган)
• «Урянхай йола биюе» күмәк бию (В.О. Донгак куйган)
• «Цам мистериясе» күмәк бию (В.О. Донгак куйган)
• «Эдирээлиг кыстар» күмәк бию (В.О. Донгак куйган)

Борынгы милли уен кораллары — игил, бызаанчы, дошпулуур, чанзы, чадаган, лимби, кенгиргеда уйнау.

Директорлар

• С.Ш. Монгуш
• С.М. Айыжи
• О.М. Тукар
• С.С. Сурун, Тываның атказанган артисты
• Н.Ф. Даржаа, РФ, Тыва АССР атказанган артисты

Сәнгать җитәкчеләре

• Р.Н. Лесников, РСФСР, Тыва АССР атказанган артисты.
• В.С. Нанактаев, РСФСР, Тыва АССР атказанган артисты.
• В.О. Донгак, Тыва дәүләт премиясе лауреаты
• Т. Ондар, Тываның атказанган артисты.
• Ч. Сувакпит, Тываның атказанган артисты.
• Э. Тартан-оол, Тываның атказанган артисты.
• А. Мандан-Хорлу, Тываның атказанган артисты.
• М. Тумат.

Чит илдәге чыгышлары

Япония, Болгария, Румыния, Монголия, Франция, Алмания, АКШ, Италия, Швейцария, Куба, Кампучия, Чехословакия, Греция, Австрия, Испания, Филипин.

Бүләкләре, мактаулы исемнәре

• Тыва АССР комсомолы премиясе (1979).
• Бөтенсоюз һәм Бөтенроссия бәйгеләренең диплом иясе.
• I Дельфий уеннарының (Мәскәү, 2002) көмеш, бронза медале.
• Халыкара бию һәм музыка фестиваленың (Дижон, Франция, 2003) Гран-при иясе.
• Халыкара «Азия йөрәге» фестиваленың (Россия, 2007) Гран-при иясе.
• Дөнья халыклары фестиваленың (Көньяк Корея, 2011) бронза медале .
• VI халыкара халык биюе фестивале (Азия-Тын океан регионы, 2012) дипломы һ. б..

Сылтамалар

• Ансамбльнең рәсми сайты 2020 елның 30 гыйнвар көнендә архивланган.