Николай Дмитриев

Николай Дмитриев
Николай Дмитриев
Туган телдә исем	Николай Константин улы Дмитриев
Туган	28 август 1898; Мәскәү
Үлгән	22 декабрь 1954 (56 яшь); Мәскәү
Күмү урыны	Пәтницки зираты[d]
Милләт	рус
Ватандашлыгы	Русия империясе→; РСФСР→; ССРБ
Әлма-матер	Мәскәү университетының тарих-филология факультеты[d]
Һөнәре	тел галиме
Эш бирүче	СПДУ Көнчыгыш факультеты[d]
Бүләк һәм премияләре
Гыйльми дәрәҗә:	филология фәннәре докторы[d]

Николай Дмитриев, Николай Константин улы Дмитриев, рус. Дмитриев Никола́й Константи́нович (1898 елның 28 августы, Мәскәү — 1954 елның 22 декабре, шунда ук) — төрки телләр белгече, филология фәннәре докторы (1938), профессор (1930), ССРБ ФА мөхәррир-әгъзасы (1943), РСФСР педагогика академиясенең хакыйкый әгъзасы (1945), Башкорт АССР (1947), Чуаш АССР (1957), Төрекмәнстан ССР (1950) атказанган фән эшлеклесе.

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Дмитриев битенә күчегез.

Тәрҗемәи хәле

1898 елның 28 августында Мәскәүдә туган. Өченче Мәскәү гимназиясен алтын медальгә (1916), Мәскәү дәүләт университетының тарих-филология факультетын (1920), Мәскәү көнчыгыш телләре институтын (1923) тәмамлаган. Тел гыйлемендә Ф.Ф. Фортунатов (1848-1914) һәм аның шәкерте В.К. Поржезинский (1870-1929) мәктәбе тарафдары. Төрек, гарәп, фарсы телләре буенча махсуслашкан. 30 дан артык телне белгән. Фәнни хезмәтләрен инглиз, итальян, француз, алман телләрендә иркен яза алган.

Хезмәт юлы

1921—1925 елларда Мәскәү дәүләт университеты каршындагы РСФСР иҗтимагый фәннәр гыйльми-тикшеренү институтлары ассоциациясе хезмәткәре.
1923—1925 елларда Мәскәү көнчыгышны өйрәнү институтының өлкән гыйльми хезмәткәре.
1925—1938 еллардаа Ленинград көнчыгыш институтының төрек теле кафедрасы мөдире.
1925—1938 елларда Ленинград дәүләт университетының төрки филологиясе кафедрасы мөдире.
1939—1944 елларда ССРБ ФА ССРБ телләре һәм язулары институты хезмәткәре.
1944—1950 елларда ССРБ Фәннәр академиясенең Н.Я. Марр исемендәге тел һәм фикерләү институтының (Ленинград) өлкән гыйльми хезмәткәре.
1928—1954 елларда Мәскәү дәүләт университетының төрки филологиясе кафедрасы мөдире.
1949—1954 елларда Мәскәү дәүләт университеты филология факультетының көнчыгыш бүлеге мөдире.
1935—1954 елларда РСФСР педагогия фәннәре академиясе милли гыйльми-тикшеренү институтының төрки телләр бүлекчәсе мөдире.
1938—1954 елларда ССРБ Фәннәр академиясе Тел гыйлеме институтының төрки телләр бүлекчәсе мөдире.

Гыйльми эшчәнлеге

Идел-Урал, Кавказ, Кырымның төрки телләре
Төрки телләрнең тарихи-чагыштырма грамматикасы
Төрки халыкларның авыз иҗаты
Рус һәм төрки телләр мөнәсәбәтләре
Милли мәктәпләрдә рус һәм милли телләрне укыту

Телләрнең үзара йогынтысын өйрәнү фәнни эзләнүләренең үзәгендә тора. Н.К. Дмитриев ССРБда төрки телләрне өйрәнү мәктәбенә нигез салучыларның берсе. Башкорт, кумык, төрек, азәрбайҗан, гагауз, кырымтатар, төрекмән, татар, чуаш телләре буена фундаменталь хезмәтләр авторы. Төрки телләрнең чагыштырма грамматикасы буенча күптомлык хезмәтнең җитәкчесе. Төрки һәм славян телләренең үзара йогынтысын өйрәнә. Милли мәктәпләрдә рус һәм милли телләрне укыту методикасын төзүчеләрнең берсе. Марксизм-ленинизм хезмәтләрен төрки телләргә тәрҗемә итүчеләр өчен ачылган курслар белән җитәкчелек итә.

Рус телендә төрки алынмаларны тикшереп, 2 меңләп алынма сүз таба.
РСФСР педагогика академиясен, РСФСР милли мәктәпләр институтын оештыруда башлап йөри.

Шәехзадә Бабичның шигырьләрен рус теленә тәрҗемә итеп, 1925 елда Мәскәүдә аерым китап итеп бастыра.

Китаплары

Строй турецкого языка. М. 1939.
Грамматика кумыкского языка. М., 1940.
Грамматика башкирского языка. Л., 1948.
Строй тюркских языков (Сборник избранных трудов). М., 1962.

Хәтер

Уфадагы урамга исеме бирелгән.

Чыганаклар

Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0

Әдәбият

С. Галин . Тел ачкычы – халыкта. Уфа: «Китап», 1999. ISBN 5-295-02592-6

Сылтамалар

М. Зайнуллин. Патриарх тюркской филологии. «Бельские просторы», 2013, № 8. 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
РФ ФА порталында
Чуаш энциклопедиясе