Гамәли семиотика институты (ТР ФА)
Гамәли семиотика институты (1993 елдан алып) — татар теленең сөйләм технологияләрен булдыруга юнәлтелгән ТР ФА һәм КФУ каршында санак лингвистикасы тармагында фәнни тикшеренү һәм гамәли программа белән тәэмин ителешен булдыру оешмасы. Институт татар теленең "Туган тел" электрон корпусы[d], «Tatar-Online» мультимедиа электрон дәреслекләре, татар-рус-татар машина тәрҗемәсе[d] системасы өстендә эзлекле хезмәт алып бара[1].
| ТР ФА Гамәли семиотика институты | |
 Гамәли семиотика институтының галимнәр төркеме | |
| Адрес: |
|
|---|---|
| Оешма төре: |
фәнни оешма |
| Рәсми теле: | |
| Җитәкчеләр | |
| Директор | |
| Баш фәнни хезмәткәре | |
| Нигезләү | |
| http://www.antat.ru/tt/ips/ | |
.svg){kind=small}
Тарих үзгәртү
XX гасыр ахырында дөньяда технологияләр һәм санаклар өлкәсендәге алгарышлар ТР хакимиятен Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе каршында яңа институт будыруга өндиләр. Шул җәһәттән 1993 елның 1 июлендә ТР ФА һәм КФУ каршында Гамәли семиотика институты оештырыла[2]. Институтның директоры булып Җ.Ш.Сөләйманов билгеләнә[2]. 1996 елның 27 февралендә ТР ФАның иҗтимагый-икътисадый фәннәр бүлегенең оешуы белән, институт бүлек составына кертелә[3].
Институт санак системаларының локальләштерү, лингвистик сорауларны чишү өстендә эзлекле хезмәт алып бара. 1998 елдан институт татар теленең сөйләм синтезаторын булдыру өлкәсендә эшен башлый[4]. Институт тарафыннан Windows NT 5.0, Office-2000, Windows-2002, Office-2002 татар локальләштерүе булдырыла һәр кулланучы санак системасын тулаем татар телендә куллану шартлары белән тәэмин ителә. Шул ук 2000-елларда институт латин әлифбасына күчү өчен мөмкинлекләр тудыра: татар латин юрамасының код стандартларын төп санак кушымталарында куллануга әзерли[2].
2018 елның ахырында "Смарткат" беренче ярым автоматик рус-татар сүзлеге гамәлгә кертелә башлый[5]. Сүзлек норматив-хокукый актларны, боерык-карарларны автоматик рәвештә татар теленә күчерүгә юнәлтелгән. Ике ай дәвамында программа Казан Башкарма комитетында норматив-хокукый актларны тәрҗемә итүдә сынала[5]. 2018 елның ахырында Татарстан премьер-министры программаны республиканың министрлыкларында, муниципаль оешмаларында куллануга өнди[5].
Эшчәнлеге үзгәртү
Институт Ташкәнт дәүләт университеты, Кыргыз дәүләт университеты, Төньяк-Көнчыгыш университет (Саха республикасы), Ауразия үсеш институты (Акмәсҗит) һәм ABBYY, Softline, Microsoft, "Аврора" Ачык мобиль платформа ширкәтләре белән тыгыз хезмәттәшлек итә[6]. 1994 елдан институт тарафыннан 100 гә якын фәнни һәм фәнни-популяр эшләр бастырылды[2].
Институтның төп казанышы итеп TatZet проекты исемләнә[7]. Бу проектны институт ТӘһСИ белән берлектә тормышка ашырган һәм камилләштереп бара[7]. Проект бөтен ТР ФАның татар телен кулланучы чыганакларын электрон форматта берләштерү ысулы булып тора. Бу тупланма түбәндә китерелгән чыганаклардан гыйбарәт[8]:
- Сүзлекләрнең электрон фонды;
- Татар теленең электрон этнолингвистик терминологик сүзлеге;
- Электрон татар сүзлекләре;
- Татар халык шивәләре атласы;
- Татар матур әдәбияты һәм «Туган тел» татар гомумтел корпуслары;
- Татарстан Республикасы топонимнарының электрон тупланмасы;
- Рус һәм татар телләре белән эшләү мөмкинлеге булган профессиональ «Смарткат» тәрҗемә автоматлаштыру системасы;
- Яндекс.Переводчик (русча-татарча тәрҗемә);
- Онлайн автоматик морфологик анализ;
- Төрки телләр морфемаларының күпфункцияле моделе;
- Android ОС өчен русча-татарча һәм татарча-русча сүзлек;
- iOS өчен мәгълүмат технологияләре терминнары сүзлеге;
- Android операцион системасы өчен «Тиз.Яз» предиктив кертү системасы;
- Android операцион системасы өчен латин графикасына нигезләнгән «Тiz.Yaz» татарча клавиатура кушымтасы;
- Android операцион системасы өчен татарча клавиатура кушымтасы;
- macOS операцион системасы өчен татарча клавиатура;
- Microsoft Office 2007, Microsoft Office 2010, Microsoft Office 2013, Microsoft Office 2016 (татар локализацияләре);
- Windows 7, Windows Vista, Windows 8, Windows 8.1 (татар локализацияләре).
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе tatarica.org
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Институт прикладной семиотики АН РТ antat.ru
- ↑ Иҗтимагый-икътисадый фәннәр бүлеге antat.ru
- ↑ Совместная Научно-Исследовательская Лаборатория Академии Наук Татарстана и Казанского Государственного Университета 2018 елның 9 июль көнендә архивланган. old.kpfu.ru
- ↑ 5,0 5,1 5,2 В правительстве будут переводить документы на татарский язык с помощью программы inkazan.ru
- ↑ Партнеры - Институт прикладной семиотики АН РТ www.antat.ru
- ↑ 7,0 7,1 «Мы же хотим, чтобы татарский жил не только на кухне?» Подробнее на «БИЗНЕС Online» business-gazeta.ru
- ↑ TatZet antat.ru
Чыганаклар үзгәртү
- Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе tatarica.org
- Институт прикладной семиотики АН РТ antat.ru
- Совместная Научно-Исследовательская Лаборатория Академии Наук Татарстана и Казанского Государственного Университета 2018 елның 9 июль көнендә архивланган. old.kpfu.ru
- Партнеры - Институт прикладной семиотики АН РТ www.antat.ru
- «Мы же хотим, чтобы татарский жил не только на кухне?»
- Подробнее на «БИЗНЕС Online» business-gazeta.ru
- TatZet antat.ru
Сылтамалар үзгәртү
- TatZet проекты antat.ru