Гамәли семиотика институты (ТР ФА)
Гамәли семиотика институты (1993 елдан алып) — татар теленең сөйләм технологияләрен булдыруга юнәлтелгән ТР ФА һәм КФУ каршындагы фәнни оешма. Институт татар теленең "Туган тел" электрон корпусы, «Tatar-Online» мультимедия электрон дәреслекләре, рус-машина тәрҗемәсе система өстендә эзлекле хезмәт алып бара[1].
ТР ФА Гамәли семиотика институты | |
![]() Гамәли семиотика институтының галимнәр төркеме | |
Адрес: |
|
---|---|
Оешма төре: |
фәнни оешма |
Рәсми теле: | |
Җитәкчеләр | |
Директор | |
Нигезләү | |
http://www.antat.ru/ru/ips/ |

ТарихҮзгәртү
XX гасыр ахырында дөньяда технологияләр һәм санаклар өлкәсендәге алгарышлар ТР хакимиятен Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе каршында яңа институт будыруга өндиләр. Шул җәһәттән 1993 елның 1 июлендә ТР ФА һәм КФУ каршында Гамәли семиотика институты оештырыла[2]. Институтның директоры булып Җ.Ш.Сөләйманов билгеләнә[2]. 1996 елның 27 февралендә ТР ФАның иҗтимагый-икътисадый фәннәр бүлегенең оешуы белән, институт бүлек составына кертелә[3].
Институт санак системаларының локальләштерү, лингвистик сорауларны чишү өстендә эзлекле хезмәт алып бара. 1998 елдан институт татар теленең сөйләм синтезаторын булдыру өлкәсендә эшен башлый[4]. Институт тарафыннан Windows NT 5.0, Office-2000, Windows-2002, Office-2002 татар локальләштерүе булдырыла һәр кулланучы санак системасын тулаем татар телендә куллану шартлары белән тәэмин ителә. Шул ук 2000-елларда институт латин әлифбасына күчү өчен мөмкинлекләр тудыра: татар латин юрамасының код стандартларын төп санак кушымталарында куллануга әзерли[2].
2018 елның ахырында "Смарткат" беренче ярым автоматик рус-татар сүзлеге гамәлгә кертелә башлый[5]. Сүзлек норматив-хокукый актларны, боерык-карарларны автоматик рәвештә татар теленә күчерүгә юнәлтелгән. Ике ай дәвамында программа Казан Башкарма комитетында норматив-хокукый актларны тәрҗемә итүдә сынала[5]. 2018 елның ахырында Татарстан премьер-министры программаны республиканың министрлыкларында, муниципаль оешмаларында куллануга өнди[5].
ЭшчәнлегеҮзгәртү
Институт Ташкәнт дәүләт университеты, Кыргыз дәүләт университеты, Төньяк-Көнчыгыш университет (Саха республикасы), Ауразия үсеш институты (Акмәсҗит) һәм ABBYY, Softline, Microsoft, "Аврора" Ачык мобиль платформа ширкәтләре белән тыгыз хезмәттәшлек итә[6]. 1994 елдан институт тарафыннан 100 гә якын фәнни һәм фәнни-популяр эшләр бастырылды[2].
Институтның төп казанышы итеп TatZet проекты исемләнә[7]. Бу проектны институт ТӘһСИ белән берлектә тормышка ашырган һәм камилләштереп бара[7]. Проект бөтен ТР ФАның татар телен кулланучы чыганакларын электрон форматта берләштерү ысулы булып тора. Бу тупланма түбәндә китерелгән чыганаклардан гыйбарәт[8]:
- Сүзлекләрнең электрон фонды;
- Татар теленең электрон этнолингвистик терминологик сүзлеге;
- Электрон татар сүзлекләре;
- Татар халык шивәләре атласы;
- Татар матур әдәбияты һәм «Туган тел» татар гомумтел корпуслары;
- Татарстан Республикасы топонимнарының электрон тупланмасы;
- Рус һәм татар телләре белән эшләү мөмкинлеге булган профессиональ «Смарткат» тәрҗемә автоматлаштыру системасы;
- Яндекс.Переводчик (русча-татарча тәрҗемә);
- Онлайн автоматик морфологик анализ;
- Төрки телләр морфемаларының күпфункцияле моделе;
- Android ОС өчен русча-татарча һәм татарча-русча сүзлек;
- iOS өчен мәгълүмат технологияләре терминнары сүзлеге;
- Android операцион системасы өчен «Тиз.Яз» предиктив кертү системасы;
- Android операцион системасы өчен латин графикасына нигезләнгән «Тiz.Yaz» татарча клавиатура кушымтасы;
- Android операцион системасы өчен татарча клавиатура кушымтасы;
- macOS операцион системасы өчен татарча клавиатура;
- Microsoft Office 2007, Microsoft Office 2010, Microsoft Office 2013, Microsoft Office 2016 (татар локализацияләре);
- Windows 7, Windows Vista, Windows 8, Windows 8.1 (татар локализацияләре).
Шулай ук карагызҮзгәртү
СылтамаларҮзгәртү
- TatZet проекты antat.ru
ЧыганакларҮзгәртү
- Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе tatarica.org
- Институт прикладной семиотики АН РТ antat.ru
- Совместная Научно-Исследовательская Лаборатория Академии Наук Татарстана и Казанского Государственного Университета 2018 елның 9 июль көнендә архивланган. old.kpfu.ru
- Партнеры - Институт прикладной семиотики АН РТ www.antat.ru
- «Мы же хотим, чтобы татарский жил не только на кухне?»
- Подробнее на «БИЗНЕС Online» business-gazeta.ru
- TatZet antat.ru
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясе tatarica.org
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Институт прикладной семиотики АН РТ antat.ru
- ↑ Иҗтимагый-икътисадый фәннәр бүлеге antat.ru
- ↑ Совместная Научно-Исследовательская Лаборатория Академии Наук Татарстана и Казанского Государственного Университета 2018 елның 9 июль көнендә архивланган. old.kpfu.ru
- ↑ 5,0 5,1 5,2 В правительстве будут переводить документы на татарский язык с помощью программы inkazan.ru
- ↑ Партнеры - Институт прикладной семиотики АН РТ www.antat.ru
- ↑ 7,0 7,1 «Мы же хотим, чтобы татарский жил не только на кухне?» Подробнее на «БИЗНЕС Online» business-gazeta.ru
- ↑ TatZet antat.ru