Чүпрәле районы
һәм
| Чүпрәле районы | |
| Байрак | |
.png) | .png) |
| Нигезләнү датасы | 10 август 1930 |
|---|---|
| Җитәкче | Александр Шадриков |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Иске Чүпрәле |
| Административ-территориаль берәмлек | Татарстан һәм Татарстан АССР |
| Сәгать поясы | MSD һәм UTC+03:00 |
| Халык саны | 20 994 (2021)[1] |
| Мәйдан | 1029,5 км² |
| Рәсми веб-сайт | drogganoye.tatarstan.ru |
.svg) | |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Чүпрәле районы Викиҗыентыкта | |
Чүпрәле районы (рус. Дрожжановский район, чуаш. Ҫӗпрел районӗ) — Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Татарстанның көньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Административ үзәге — Иске Чүпрәле авылы. 2020 ел башына халык саны 21 569 кеше тәшкил итә.[2][3]
Чүпрәле районы аграр, тулаем эчке продукция 2020 елда 0,5 млн. сум тәшкил иткән район. 2014 елдан районда «Чүпрәле» индустриаль паркы эшли, ул 21 резидентка исәпләнгән.[4][5]
География
үзгәртүЧүпрәле районы Татарстанның көньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан, гомуми мәйданы 1029,5 км2 тәшкил итә. Район үзәге, Иске Чүпрәле авылы, Казаннан 200 км көньяк-көнбатышка таба урнашкан. Чүпрәле районы Татарстан Республикасының Буа районы һәм тагын ике төбәк — Чуаш Республикасы (Шомырша районы), төньякта һәм Ульяновск өлкәсе (Сыры, Майна һәм Чынлы районнары) белән чиктәш. Территория 170-220 м биеклектәге абсолют тигезлектән гыйбарәт, ул акрынлап төньяк-көнчыгышка таба түбәнәя. Климат уртача континенталь. Районда көнбатыш һәм көньяк-көнбатыш җилләр күпчелекне тәшкил итә, гыйнварның уртача айлык температурасы -11,5 ºС, июль — +19,1 ºС. Чүпрәле районында Бизнә, Олы Яклы һәм Абамза елгаларының сулыклары урнашкан. Территориядә иң зур Кече Чынлы елгасы, Чынлы елгасының сул як кушылдыгы, көнбатыштан көнчыгышка таба ага. Елга озынлыгы 54 км, шул исәптән район чикләрендә 50 км. Алардан тыш, Зөя елгасы бассейнына Олы Тилчә, Богырна һәм Тимерчән керә.[2][3][6]
Герб һәм флаг
үзгәртүЧүпрәле районы гербын 2006 елның 26 мартында раслыйлар. Гербның өске өлешендә хезмәт сөючәнлек, озын гомер һәм активлык символы буларак кызыл кояш сурәтләнгән. Гербның аскы өлеше яшел һәм сары вертикаль полосаларга бүленгән. Алар катнаш халык булуын күрсәтә: районда татар һәм чуашларның бер үк төрдә өлеше яши. Халыкның милли төрлелеген милли бизәкле алъяпкыч та символлаштыра. Сөлгедә районның төп шөгыле символы — аграр җитештерүне чагылдыручы тоз савыты белән икмәк урнашкан. Чүпрәле районы Татарстан Республикасын ашлык, кузаклы культуралар, шикәр чөгендере, ит һәм сөт белән тәэмин итә. Гомумән алганда, гербта сурәтләнгән композиция җирле халыкның кунакчыллыгын гәүдәләндерә. Флаг горизонталь буйлап ике тигезлеккә бүленгән турыпочмаклы тукымадан гыйбарәт — югарысы полосалар чигенә якынлашкан кызыл ярым түгәрәкле ак өлеше, түбәндәгесе вертикаль буенча яшел һәм сары ике тигез өлешкә бүленгән. Калган символика гербны тулысынча кабатлый.[7][8]
Этимологиясе
үзгәртүРайонның атамасы чүпрә сүзеннән чыккан, русча атамасы — татар сүзен сүзгә тәрҗемә итү. Иске Чүпрәле авылы сазлыклы грунтта тора, беренче кешеләр биредәге суны татып караганда, аннан чүпрә тәме килгән кебек була һәм шуннан исеме барлыкка килә.[9][10]
Тарих
үзгәртүБорынгы заманнарда район территориясендә кара урманнар, зур күлләр, сазлыклар белән капланган булган, ул чордагы хайваннар һәм кош-кортлар яшәгән, шул исәптән зур мамонтлар булган. Чүпрәле районының бүгенге территориясен үзләштерү Идел буе Болгары чорында ук башлана. XVII гасыр урталарында йомышлы татарлар тораклыклары барлыкка килә, аерым алганда Үби авылына нигез салына. Исемнең килеп чыгышы турында ике версия бар, беренче версия буенча, ул чуашча «уба» — «аю» сүзеннән, икенчесендә — чуашларның «Упи» исеменнән. Йомышлы татарлар дәүләт чигендә ныгытмалар төзү белән шөгыльләнә.[11][12]
1920 елга кадәр район территориясе Сембер губернасының Буа өязенә, аннан соң ТАССРның Буа кантонына карый. 1930 елда кантон бетерелгәннән соң Чүпрәле районы оеша, әмма аның чикләре берничә тапкыр үзгәрә. 1935 елда берничә авыл советы Буденново районына тапшырыла, һәм 1940 елда Чүпрәле районының мәйданы нибары 824 км2 тәшкил иткән. 1959 елның 12 октябрендә район составына юкка чыгарылган Чынлы районы территориясенең бер өлеше керә. 1963 елда Чүпрәле районын бөтенләй бетерәләр, җирне Буа районына тапшыралар, әмма өч елдан соң яңадан торгызалар. Чүпрәле районының заманча чикләре 1966 елдан бирле гамәлдә.[13][6][14]
1998 елда Чүпрәле районын Җәүдәт Гафуров җитәкли, 2006 елда аңа карата бюджет акчаларын максатсыз файдалану факты буенча җинаять эше кузгатыла. 2007 елда район башлыгы итеп элек район башкарма комитеты җитәкчесе булган Тимур Нагуманов билгеләнде. 2011 елның июлендә Чүпрәле районында Татар Бизнәсе авылының 1000 еллыгы билгеләп үтелә. 2013 елда ул башка вазифага күчә, ә район башлыгы вазыйфасын Александр Шадриков ала. 2018 елда ул Татарстан Экология һәм табигый байлыклар министры вазыйфасын ала. Шул вакыттан бирле Чүпрәле районы башлыгы булып икътисад фәннәре кандидаты Марат Гафаров тора.[15][16][17][18][19]
Халык
үзгәртү2020 елның гыйнварына Чүпрәле районында 21 569 кеше яши. Район халкы катнаш: татарлар — 57,5 % чуашлар — 41,1 %, руслар — 1,1 %.[2]. Население района смешанное: татары составляют 57,5 % чуваши — 41,1 %, русские — 1,1 %[13]
| 1959[20] | 1970[21] | 1979[22] | 1989[23] | 2002[24] | 2010[25] |
|---|---|---|---|---|---|
| 56 184 | 49 052 | 42 214 | 30 185 | 27 800 | 25 753 |
Милли состав
үзгәртү| Милләт | 1970[26] | 1979[26] | 1989[26] | 2002[27] | 2010[28] |
|---|---|---|---|---|---|
| татарлар | 58,8% | 58,3% | 58,4% | 57,6% | 57,5% |
| руслар | 1,2% | 1,2% | 0,9% | 1,0% | 1,1% |
| чуашлар | 37,3% | 40,9% | 41,1% |
Районда туган танылган кешеләр
үзгәртү
- Миргарифан Азизов — ТАССР министрлар шурасы рәисе.
- Зариф Алимов, Советлар Берлеге Каһарманы.
- Шиһаб Әхмәров (1882, Иске Задур — 1966, Казан), мәгърифәтче, нәшир, мөхәррир.
- Рафаил Ильясов (1939, Түбән Чәке—2020), җырчы, ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе, ТССР халык артисты.
- Рамил Сабитов (1960) — Россия кино, театр артисты, режиссёр
- Илсур Сафин (ИлСаф, 1966, Яңа Кәкерле), җырчы, ТР халык артисты (2017).
- Рәфыйк Таҗетдинов (1961, Иске Кәкерле — 2017, Казан), музыкант, педагог, ТР халык артисты.
- Нурулла Фазлаев, Советлар Берлеге Каһарманы.
- Газинур Хәйруллин (1961, Иске Чүпрәле), очучы, Россия Федерациясе каһарманы (1996).
Идарә-җир төзелеше
үзгәртүЧүпрәле районында 19 авыл җирелегенә 52 торак пункт керә.
- Алешкин-Саплык авыл җирлеге
- Зур Аксу авыл җирлеге
- Зур Чынлы авыл җирлеге
- Городище авыл җирлеге
- Звезда авыл җирлеге
- Кече Чынлы авыл җирлеге
- Марс авыл җирлеге
- Матак авыл җирлеге
- Түбән Чәке авыл җирлеге
- Яңа Борындык авыл җирлеге
- Яңа Әлмәле авыл җирлеге
- Яңа Ишле авыл җирлеге
- Үби авыл җирлеге
- Иске Чүпрәле авыл җирлеге
- Иске Кәкерле авыл җирлеге
- Иске Чокалы авыл җирлеге
- Иске Шәйморза авыл җирлеге
- Чуаш Чүпрәлесе авыл җирлеге
- Шланга авыл җирлеге
Район башлыклары
үзгәртү- Пётр Державин (декабрь 1930 – июнь 1932)
- Минхәер Миңнеголов (июль 1932 – апрель 1934)
- Гариф Ситдыйков (апрель 1934 – ноябрь 1935)
- Низам Сәфәров (ноябрь 1935 – гыйнвар 1937)
- Әхияр Фәрдиев (март 1937 – ноябрь 1937)
- Бәдыйг Вәлитев (ноябрь 1937– синтябрь 1938)
- Шәрип Басыйров (сентябрь 1938 – октябрь 1943)
- Нәҗип Гайфетдинов (ноябрь 1943 – декабрь 1946)
- Галләм Шәрапов (февраль 1947 – ноябрь 1952)
- Вәли Җамалетдинов (декабрь 1952 – декабрь 1953)
- Хәмит Әюпов (гыйнвар 1954 – июль 1957)
- Зәки Сафин (август 1957 – ноябрь 1957)
- Хәммат Сәлахов (гыйнвар 1958 – декабрь 1962)
- Гали Әхмәтов (гыйнвар 1967 – декабрь 1979)
- Рәфикъ Рәшитов (гыйнвар 1980 – декабрь 1984)
- Сәгадәтулла Төхфәтуллин (гыйнвар 1985 – апрель 1990)
- Әнсаф Рәкыйпов (май 1990 – февраль 1991)
- Марс Җәлалов (февраль 1991 – июль 1991)
Икътисады
үзгәртүСәнәгате
үзгәртү2019 ел нәтиҗәләре буенча тулай территориаль продукт якынча 7 млрд.сум тәшкил иткщн, ә үзләре җитештергән читкә җибәрелгән товарлар күләме — 3,3 млрд. сум, 2019 елда уртача айлык хезмәт хакы 24,5 мең сумнан аз гына кимрәк, бу алдагы елдагыдан 109% ка артыграк. 2020 елның беренче яртыеллыгында Чүпрәле районы халкының җан башына салым һәм башка район керемнәре 6000 сум — 146 млн сум тәшкил итсә, бюджет акчаларыннан башка төп капиталга инвестицияләр 465 млн сум тәшкил иткән.[5][29]
Татарстан премьер-министры буларак та, Рөстәм Миңнеханов Чүпрәле районына динамик рәвештә үсәргә, эш урыннары булдыру өчен яңа мөмкинлекләр эзләргә һәм инвесторларны җәлеп итәргә кирәклеген әйтә: районда балчык һәм известь ятмалары бар, алардан цемент ясарга була. 2015 ел ахырында Чүпрәле районы муниципаль Советы «Төбәк дәрәҗәсендәге махсус икътисадый зоналар турында» закон проектын эшләп, аны Татарстан Дәүләт Советына тапшыра. Проект тексты нигезендә, республика муниципалитетлары территорияләрендә дүрт типтагы махсус икътисади зоналар урнашырга мөмкин һәм аларны булдыру инициативасы белән җирле хакимиятләр чыга ала. Резидентлар өчен ташламалар арасында: республика бюджетына күчерелә торган табышка салым буенча ставканы киметү, мөлкәткә салым, транспорт салымы буенча ташламалар, инвестпроектларга кредитлар буенча процент ставкасын субсидияләү, резидент-предприятиеләр территорияләрен төзекләндерүгә субсидияләр һәм машина, җиһазлар сатып алуга чыгымнар өлешен каплауга субсидияләр бүлеп бирү торган.[30][31] 2015 елның мартында Чүпрәле районы вәкилләре Кытай инвесторлары белән цемент заводы төзү турында килешүгә кул куялар. Фаразланган инвестицияләр күләме 9 млрд. сум тәшкил иткән. Хезмәттәшлек шартларының берсе — җирле халыкны эш белән тәэмин итү, шулай итеп 200 кешене эшкә урнаштыру планлаштырылган.[9][32]
2013 елдан районда «Идел буе Цеолиты» компаниясе эшли, цеолитлы токымнарның Татар Шатрашаны чыганагын эшкәртә һәм Zeol[33] сәүдә маркасы астында продукт чыгара, аны Казахстан, Белоруссия, Бәһрәйн, Согуд Гарәбстанына сата.[34] Җитештерү куәте елына 120 мең тоннага кадәр булып, 100 хезмәткәрдән аз гына артык. Заводның икенче чиратына якынча 50 млн сум сарыф ителгән, ә хезмәткәрләр саны ике тапкыр артачак дип планлаштырыла.[35]
Авыл хуҗалыгы
үзгәртүЧүпрәле районында язгы һәм көзге бодай, арыш, арпа, солы, тары, карабодай, борчак, шикәр чөгендере һәм бәрәңге игәләр. Терлекчелекнең төп тармаклары — ит-сөт терлекчелеге, дуңгызчылык һәм сарыкчылык. 2016 елда районда 94 фермер һәм 8260 шәхси хуҗалык теркәлгән, алар районда гомуми сөт күләменең 35% ын һәм ит күләменең 41% ын җитештерә. Хуҗалык итүнең кече формалары район тулай авыл хуҗалыгы продукциясенең яртысына якынын җитештерә. Район планнары буенча, 2021 елда авыл хуҗалыгы секторыннан керем 316 млн.сум тәшкил итәргә тиеш, нигездә, ашлык һәм югары маржиналь культуралар (шикәр чөгендере, көнбагыш) җитештерү һәм савым сыерларының баш санын арттыру исәбенә, 2020 елның беренче яртысында авыл хуҗалыгының тулай продукциясе 431 млн. сум тәшкил итәргә тиеш.[5][36] Районда барлыгы 37 сөт җыючы бар. 2013 елга кадәр район территориясендә «Вамин» компаниясе филиалларының берсе — сөт заводы эшләгән. Хәзерге вакытта җитештерү биналарын сөт продукциясен суыту өчен генә кулланалар. Район җитәкчелеге, милек хокукы белән мәсьәлә хәл ителгәч, производствога инвестицияләргә әзер.[9][37]
2015 елдан бирле Чүпрәле районы мини-фермалар төзү программасында катнаша. Шулай итеп, 2019 елда Зур Чынлы авылында яшәүче бер кеше үз фермасын үстерүгә төбәк субсидиясен 400 мең сум алган, бер ел эчендә терлекләрнең баш санын ике тапкыр арттырган, ә җитештерүдән кергән табыш 1,3 млн сум тәшкил иткән.[38]
Районда сөт җитештерү буенча «Чынлы» предприятиесе лидер булып тора, көн саен алар сыердан 25 литр сөт алалар. Шул ук вакытта 2017 елда барлыгы сигез айда сөт җитештерү күләме 17,5 мең тонна тәшкил иткән, ягъни районда һәр сыер уртача 4 мең килограммга якын сөт җитештергән. 2017 елгы эш нәтиҗәләре буенча, «Чынлы» дан тыш, Яңа Үби авылы «П. В. Дементьев исемендәге агрофирма» вәкилләре һәм Шылангы авылында урнашкан «Ак Барс Чүпрәле» агрофирмасы филиалы бүләкләнгән .[39]
2020 елда Татарстанда кош гриппы кабынып, барлык районнарда да диярлек кош фермаларына кагылып уза. Авыруның сәбәбе булыпр кыргый һәм йорт кошлары контактлары тора. Район фермер кошлары кансыз ысул белән үтерелә һәм эпидемияне булдырмау өчен яндырыла.[40]
Инвестицион потенциалы
үзгәртү2012 елда Иске Чүпрәледә 10 га мәйданлы "Промзона-Центральная" сәнәгать мәйданчыгы булдырылган. 2014 елда 19 га мәйданда «Чүпрәле» индустриаль паркы төзелеше башланган.[41] Резидентлар өчен түбәндәге ташламалар каралган: керемгә салым 4,5% ка киметелгән, мөлкәткә салым 22 тапкыр киметелгән. Паркның беренче резиденты — Мәскәүнең «Формпласт» компаниясе, ул полимер эшләнмәләр җитештерү белән шөгыльләнә, 2017 елда аның беренче инвестицияләре 16 млн.сум тәшкил иткән. Проект 2021 елга кадәр сәнәгать территориясендә 900 эш урыны булдыруны күздә тота, ә анда 20гә якын резидент урнашырга тиеш.[4][36][42]
2020 елда «Пектин» компаниясе авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртү буенча 1,3 млрд. сумга якын биотехнопарк проектын тәкъдим итә. Предприятиенең төп бурычы — азык-төлек һәм эшкәртү сәнәгатен җирле ингредиентлар белән тәэмин итү. Районда төзелеш өчен 5 га мәйданлы участок инде бүлеп бирелгән, 2020 ел ахырына инвесторлар эзләнә.[43]
Транспорт
үзгәртүРайон территориясе буенча ике федераль трасса: М5 «Урал», ул Е30 маршрутының Европа челтәренең бер өлеше һәм Азия АН6сы, шулай ук Россиянең Европа өлешен Себер һәм Ерак Көнчыгыш белән тоташтыручы 2017 Европа М7 «Идел» трассасының бер өлеше уза. 2016 елга гомуми файдаланудагы автомобиль юллары челтәренең озынлыгы 548,3 км тәшкил итә.[36][6]
Район территориясе буйлап федераль әһәмияттәге «Казан-Ульяновск» тимер юл магистрале участогы уза. Иске Чүпрәле авылы «Борындык» станциясеннән 45 км ераклыкта урнашкан. Районда аэропорт һәм елга порты юк. 2030 елга кадәр транспорт хезмәтләре үсешенең өстенлекле бурычлары булып пассажирлар транспортының өзлексез эшләве өчен шартлар тудыру, район автомобиль юлларын куркынычсыз хәлдә тоту тора.[36][6]
Экология
үзгәртү
Чүпрәле районы территориясендә алты табигать һәйкәле урнашкан, алар аеруча саклана торган территория статусына ия: «Биби-Әйшә» болыны, «Кирәмәт» урман-даласы, «Чынлы елгасының чыганагы», «Чиста Алан», «Шырылдавык чокыры», «Мордва болыннары». Аеруча саклана торган зоналарда күп санлы хайваннар яши һәм үсемлекләр үсә, шул исәптән Татарстанның Кызыл китабына кертелгәнәре дә бар.[44][6]
Иске Чокалы авылында елганың сул як ярында борынгы чишмә урнашкан. 2018 елда, ул камыш белән тулысынча сугарылгач, ә су эчү өчен яраксызга чыккан вакытта, район хакимияте президент грантыннан аны чистартуга һәм җәмәгать пространствосын булдыруга 0,5 млн сумга якын акча сораган, тик проект ярдәм алмаган. Иске Чүпрәле район үзәгендә тагын бер «Кадер» чишмәсе урнашкан. Аның территориясен шулай ук 2018 елда президент гранты хисабына 1 млн. сумга якын төзекләндерергә җыеналар. Проект экспертиза узмаса да, ике елдан соң халык үзләре урынны төзекләндергән һәм янәшәдә генә агачлар утырткан.[45]. В райцентре Старое Дрожжаное расположен ещё один родник «Кадер» («Родник чести»). Его территорию также собирались благоустроить в 2018-м за счёт Президентского гранта порядка 1 млн рублей. Хотя проект не прошёл экспертизу, два года спустя жители самостоятельно обустроили место и посадили рядом деревья[46][47]
Социаль өлкә
үзгәртү2019 елда Чүпрәле районында 24 гомуми белем бирү һәм 8 тулы булмаган урта мәктәп эшли, анда 4610 кеше белем ала һәм 753 укытучы һәм тәрбияче эшли. Урта махсус белемне 90 нчы һөнәр училищесы тәкъдим итә. Өстәмә белем бирүдән балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе төрле спорт төрләре буенча 600 укучы белән хоккей, футбол, чаңгы, көрәш, бокс, волейбол, баскетбол төрләре буенча эшли.[3][48] Районда 49 мәдәният йорты, 21 клуб, 32 китапханә, ике музей һәм музыка мәктәбе эшли. 2020 елда Чүпрәле районы «Реальное время» басмасын тәшкил иткән спорт белән шөгыльләнүче ун район арасына керә. Аның мәгълүматларына караганда, районда халыкның 53% — ы спорт белән шөгыльләнә, бу исә аңа топта алтынчы урын китергән.[49]
Чүпрәле районында берничә мәдәни мирас объекты, шул исәптән сәүдәгәр Василий Вассияров йорты урнашкан, ул XIX гасыр ахырында төзелгән. Төрле вакытта анда административ бүлмәләр, кибетләр һәм китапханә урнашкан була, 2020 елга бина буш.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2020 года. ТатарстанСтат (2020). әлеге чыганактан 2021-01-24 архивланды. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Дрожжановский район. Татцентр.ру (2019). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 4,0 4,1 В промпарке «Дрожжаное» к 2021 году планируют создать 900 рабочих мест. Дрожжановский муниципальный район. Официальный сайт (2017-11-18). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Рейтинг социально-экономического развития муниципальных районов и городских округов Республики Татарстан за январь-сентябрь 2020 года. Министерство экономики Республики Татарстан. Официальный сайт (2020-11-02). әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Иванов, 2015
- ↑ Флаг Дрожжановского района. Геральдика.ру (2006-03-09). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Герб Дрожжановского района. Геральдика.ру (2006-03-09). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Татьяна Завалишина (2015-03-06). Александр Шадриков: «Село сегодня выздоравливает. Во-первых, здоровый образ жизни...». Бизнес Online. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Александр Шагулин, Анна Кузнецова (2013-01-28). Дрожжановский район возглавит чиновник из Ульяновска. Бизнес Online. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ История дрожжановского района. Храм прп. сергия радонежского, Дрожжановского района (2018). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Убей. Культурно-историческое наследие села (2020). әлеге чыганактан 2021-05-17 архивланды. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ 13,0 13,1 Дрожжановский район. Tatarica. Татарская энциклопедия (2018). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Лев Жоржевский (2017-03-17). Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-10-22 архивланды. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Глава Дрожжановского муниципального района. 2020-11-15 тикшерелгән.
- ↑ Елена Чернобровкина, Владимир Казанцев, Сергей Кощеев, Александр Гавриленко (2013-02-01). Who is Mr Нагуманов?. Бизнес Online. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Шадриков Александр Валерьевич. Татцентр.ру (2018). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Гафаров Марат Ринатович. Татцентр.ру (2020). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Нагуманов Тимур Дмитриевич. Реальное время (2020-11-17). әлеге чыганактан 2020-08-10 архивланды. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2013-10-07
- ↑ архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2012-11-21, retrieved 2013-10-07
- ↑ Фаиль Гатаулин, Сергей Афанасьев (2017-05-05). Рейтинг «Реального времени»: «Рублевка» сравнялась по эффективности с нефтехимической столицей Татарстана. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-10-31 архивланды. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Рустам Минниханов: «Дрожжановскому району надо развиваться динамичнее». Татар-Информ (2008-02-22). 2020-12-01 тикшерелгән.
- ↑ Татьяна Ренкова (2016-03-30). Дрожжаное жаждет инвестиций:в Татарстане могут появиться региональные ОЭЗ. Дрожжаное жаждет инвестиций:в Татарстане могут появиться региональные ОЭЗ. 2020-12-01 тикшерелгән.
- ↑ Татарстан готов отказаться от проекта по строительству цементного завода. InKazan.ru (2016-08-16). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Наиль Магдеев: «Приезжаешь вроде бы в чистый город – парки, скверы... А дышать невозможно». 2020-12-22 тикшерелгән.
- ↑ admin (2020-09-20). Марат Гафаров: «Дрожжановский район – район трудолюбивых и гостеприимных людей». 2020-12-22 тикшерелгән.
- ↑ «Брать кредиты не хотим и не будем»: как Дрожжаному подыскивали инвесторов. 2020-12-22 тикшерелгән.
- ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Стратегия социально-экономического развития Дрожжановского муниципального района Республики Татарстан на 2016-2021 годы и плановый период до 2030 года. Дрожжановский муниципальный район. Официальный сайт (2016). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Банкротство «ВАМИНа» завершено. Татар-Информ (2016-11-19). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Марат Зяббаров: Среди районов составлен рейтинг по работе с малыми формами — Буинский, Дрожжановский и Кайбицкий районы заметно улучшили показатели. Министерство сельского хозяйства и продовольствия республики Татарстан (2020-03-11). әлеге чыганактан 2021-07-24 архивланды. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Животноводы Дрожжановского района анализируют ход работы и готовности к предстоящей зимовке. ТатМедиа «Родной край» (2017-09-06). 2020-12-01 тикшерелгән.
- ↑ Фирада Сайранова (2020-10-27). Кайбичанам рекомендуют ускорить забой птицы. Кайбицкие зори. 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Положение о Промышленной площадке «Промзона — Центральная» Дрожжановского муниципального района Республики Татарстан. Дрожжановский муниципальный район. Официальный сайт (2012-04-25). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Индустриальный парк Дрожжаное. Индустриальные парки России (2015). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ «Брать кредиты не хотим и не будем»: как Дрожжаному подыскивали инвесторов. Бизнес Online (2020-09-23). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Об объявлении природных объектов Дрожжановского муниципального района памятниками природы регионального значения. АО Кодекс (2008-03-05). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Проекты. Фонд Президентских грантов (2018). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Рашит Фатхуллов (2020-11-10). На территории родника «Кадер» в Дрожжаном посадили саженцы. Родной край. Татмедиа. 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Проекты. Фонд Президентский грантов (2018). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Дрожжановский район привлек в образовательную сферу 17 молодых педагогов. Татар-Информ (2017-11-16). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ Сергей Афанасьев (2020-06-01). Аналитика «Реального времени»: где лучше всего живется на селе в Татарстане. Реальное время. әлеге чыганактан 2020-10-24 архивланды. 2020-11-26 тикшерелгән.
Сылтамалар
үзгәртү- [1](үле сылтама)
- Чүпрәле якларында өйләнү, никах, туй йолалары.
- 2010 елның 1 июлендәге 45-ТРЗ № Татарстан Республикасы Законы(үле сылтама)
Әдәбият
үзгәртү- Иванов Д.В. Экологический гид по зеленым уголкам Республики Татарстан. — Казань: Фолиант, 2015.