Бизнә (Сыры кушылдыгы)
Бизнә (чуаш. Пасна) — Чуашстан һәм Татарстанда елга, Сырының уң кушылдыгы (Идел бассейны).
| Бизнә | |
| Кушыла: | Сура |
|---|---|
| Кушылдыгы | Абамза, Орбездна, Бичурга, Зур Хирла, Иниш, Тозловка, Хирла һәм Чёрная Бездна[d] |
| Су җыю бассейны | Идел бассейны[d] |
| Бассейн мәйданы | 1320 км² |
| Дәүләт |
 Россия |
| Административ-территориаль берәмлек | Чуашстан һәм Татарстан |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 81 метр |
| Озынлык | 106 km |
| Бассейн категориясе | [d] |
 | |
Тасвирлама
үзгәртүЕлганың озынлыгы 106 км, су җыю бассейнының мәйданы 1320 км²[1]. Елга башы Татарстан Республикасы Чүпрәле районының Чуаш Бизнәсе авылы янында. Чуашстанның Шомыршы һәм Алатыр районнары буенча да ага, Алатыр шәһәрендә Сырыга коя[2].
Агымның шактый өлеше урманнар буйлап[3], шул исәптән «Чаваш Варман» милли паркы буйлап уза (ачык җирлектә югары һәм түбән агымдагы зур булмаган участоклар уза). Елга бассейнында үсемлекләрнең һәм хайваннарның кыйммәтле һәм сирәк төрләре тереклек итә, 1981 елда елга Чувашия табигатенең комплекслы һәйкәле статусын ала[4].
Үзән бормалы, бөтен буена меандрирлыкка дучар ителгән[5].
Елгадагы төп торак пунктлар югары агымында урнашкан: Бичурга-Баеш, Асан (икесе дә Чуашстанда), Чуаш Бизнәсе, Татар Бизнәсе, Мунчәли (барысы да — Татарстанда), тамагында Яшел бистә — Алатырь шәһәренең бер өлеше урнашкан. Бассейнда шулай ук Иске һәм Яңа Айбеси, Иске һәм Яңа Чокалы, Первомайски, Суйгын һәм башкалар урнашкан.
Гидрографиясе
үзгәртүЕлга, нигездә, кар суы белән туклана, язгы ташуның ачык чагылышы бар. Ноябрьнең өченче декадасында туңа, боздан апрельнең беренче ункөнлегендә ачыла. Тамагында уртача су чыгымы — 0,09 м³/с.
Гомуми минерализация ташкында 200 мг/л дан 500 мг/л га кадәр була. Җир асты туклануы түбән агымда км² га 1-3 л/с дан 10 л/с га кадәр[5].
Кушылдыклар
үзгәртү(тамагыннан км, җәяләрдә озынлыгы км) күрсәтелгән)
- 40 км лв: Тозловка (11)
- 42 км пр: Ор-Бизнә (23)
- 59 км пр: Зур Хирла (10)
- 62 км лв: Кара Бизнә (32)
- 71 км пр: Хирла (15)
- 72 км пр: Абамза (29)
- 83 км лв: Бичурга (11)
- 90 км пр: Буштерле (15)
- 94 км лв: Инеш (12)
Су реестры мәгълүматлары
үзгәртүРоссия дәүләт су реестры мәгълүматларе буенча Югары Идел бассейны округына карый, су хуҗалыгы участогы — Сыры Сыры сусаклагычыннан Алатырь елгасы тамагына кадәр, елганың кече елга бассейны — Сыры. Елга бассейны — (Югары) Идел Куйбышев сусаклагычына кадәр (Ока бассейныннан башка)[6].
Дәүләт су реестрындагы су объекты коды — 08010500312110000037644.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Бездна (Белая) рус./ verum.wiki//Государственный водный реестр : [арх. 15 октября 2013]/ Минприроды России.— 2009.—29 марта.
- ↑ Калып:Карта/Бк
- ↑ Калып:Карта/Бк
- ↑ Чувашская энциклопедия: Бездна.
- ↑ 5,0 5,1 Чувашская энциклопедия: Бездна.
- ↑ Дәүләт су реестры (2023-01-01). Бездна (Белая). Русия Табигать министрлыгы. әлеге чыганактан 2009-03-29 архивланды. 2018-12-20 тикшерелгән.
Әдәбият
үзгәртү- Ручин А. Б., Артаев О. Н., Клевакин А. А. и др. Рыбное население бассейна реки Суры: видовое разнообразие, популяции, распределение, охрана (рус.). — Саранск: Мордов. ун-та, 2016. — 272 с. — ISBN 978-5-7103-3217-7.