2-нче армия (ЭККА)
2-нче армия — Көнчыгыш фронт эчендәге хәрби берләшмә, 1918 елның июнендә оештырылган, 1919 елның 16 июлендә таратылган[1][2].
.svg){kind=small} 2-нче армия (2А) | |
| Гаскәрләр: | Коры җир гаскәрләре |
| Гаскәрләр ыругы: | җәяүле гаскәр |
| Оештырылган: | июнь 1918 |
| Таратылган: | 16 июль 1919 |
| Фронтлар составында: | Көнчыгыш фронт |
| Сәргаскәрләр | |
| Яковлев В.В. Фёдор Махин Харченко А.И. Блохин В.Н. Максимов И.Ф. Василий Шорин | |
| Сугышчан хәрәкәтләр | |
| Казан операциясе Сарапул-Воткинск операциясе Пермь операциясе (1919) Екатеринбур операциясе | |
Армия эчендә
үзгәртүАрмия эченә керделәр:[1]
- 1-нче Орел җәяүле гаскәр дивизиясе (сентябрь 1918)
- 5-нче укчы дивизия (апрель — июль 1919)
- 7-нче укчы дивизия (февраль — июнь 1919)
- 21-нче укчы дивизия (январь — июль 1919)
- 28-нче укчы дивизия (сентябрь 1918 — август 1919)
- Вятка аерым дивизия (октябрь — декабрь 1918)
Командирлар
үзгәртүСәргаскәрләр
үзгәртү- Яковлев В.В. (26 июнь 1918 хәтле; чын фамилиясы Константин Мячин, аклар ягына күчте)[1]
- Фёдор Махин (26 июнь — 3 июль 1918, аклар ягына күчте)[1]
- Харченко А.И. (3 — 4 июль 1918, аклар ягына күчте)[1]
- Блохин В.Н. (14 июль — 3 сентябрь 1918)[1]
- Максимов И.Ф. (вакытлыча хезмәт үтәүче 3-27 сентябрь 1918)[1]
- Василий Шорин — (28 сентября 1918 — 16 июля 1919)[1]
Сугыш хәрәкәтләре
үзгәртүКазан операциясе
үзгәртү
1918 елның Көнчыгыш фронтының 5нче армиясе гомуми һөҗүмне башланды 1918 елның 5-10 Сентябрендә Кызыл армиянең Көнчыгыш фронты 5нче армиясе (командиры Пётр Славен), Арча төркеме гаскәри берәмлекләре (командиры Владимир Азин) һәм Идел хәрби флотилиясе (командиры Фёдор Раскольников) сугыш хәрәкәтләре алып баралар. 5нче армиянең Уңъяк яр буе төркеме Идел хәрби флотилиясе ярдәмендә 7 сентябрьдә Иделгә якынлашуга ирешә, Сулъяк яр буе төркеме (ком. Ян Юдин) Казансу тамагына килеп чыга. Арча төркеме шул ук көнне Киндерле, Кече Клыки[3] авылларын сугышып ала. 9 сентябрьдә Казанның көнбатыш читенә Николай Маркин җитәкчелегендә флотилия матрослары белән укчылар десанты һөҗүм итә һәм плацдармны яулап итә. Сулъяк яр буе төркеме белән Арча төркеме сугышчылары шул ук көнне шәһәрне камап алалар. 10 сентябрьдә кызыллар Казанны кулга төшерәләр.
Сарапул-Воткинск операциясе
үзгәртү
1919 елның 19 майга Көнчыгыш фронтының Төньяк төркеме гаскәрләре Себер армияне Нократ тамагы — Көлмез елгасы — Чулман елгасының үрге агымы сызыгында туктатканнар.
25 майда 2-нче армиянең гаскәрләре Нократ аша чыгалар, Идел хәрби флотилиясе тарафыннан Алабуганы тупка тоту омтылышы уңышсызлыкка очрый. 26 майда 28-нче төмәне, Идел хәрби флотилиясе десанты белән бергәләп, Алабуганы алалар һәм 30 майга 300 километрга алга китәләр. 5-нче армия частьләре Чулманга һәм Агыйдел тамагына чыгалар. 3-нче армиянең һөҗүме уңышслыкка очрый, акгвардиячеләрның кара-каршы һөҗүме нәтиҗәсендә кызыллар 40-60 километрга чигенгәннәр; 2 июньдә алар Глазовны алалар.
28-нче төмәне 1 июньдә Әгерҗене, ә 2 июньдә Сарапулны ала; 21-нче төмәне Вала елгасы тамагына чыга. 3 июньдә акгвардиячеләр Әгерҗене кире алалар, ләкин икенче көнне кызыллар аны яңадан алалар. Аклар Сарапул янындагы кызыл частьләрен тупка тота, җавап атышы белән кызыллар «Страшный» корабы суга батыралар.[4] 7 июньдә 2-нче армиясе частьләре Ижауны алалар.
3-нче армиянең уң флангы гаскәрләре Көлмезне алалар һәм Селты өчен сугышны башлыйлар. Аклар Глазовтан чигенергә мәҗбүр иткәннәр. 11 июньдә 2-нче армиясе частьләре Воткинскины алалар, ә 12 июньдә 5-нче төмәне Чулман елгасының сул ягында плацдармны ала.
Пермь операциясе (1919)
үзгәртүКызыл армиясенең һөҗүме аның өчен уңышлы Сарапул-Воткинск операциясе тәмам булуыннан соң башланган; Василий Шоринның 2нче армиясе Көнгергә (һәм алга таба, Пермьгә) һөҗүмне башлаган, Сергей Межениновның 3нче армиясе исә Пермьгә төньяк-көнбатыштан һәм көнбатыштан һөҗумне башлаган.
21 июньдә 2нче армиясенең өлешләре Идел флотилиясе ярдәме белән Уса янында Чулманны кичтеләр һәм Көнгергә таба кузгалганнар. 29 июньдә кызылларның 21нче укчылар төмәне Көнгергә килеп җитә, бу акларда Пермь тирәсеннән тылдан һөҗүм куркынычын тудырган. Икенче көнне кызылларның 29нче укчылар төмәне (3нче армия) Пермь янында Чулманны кичте.
1 июльдә кызылларның 2нче армиясе Көнгерне алалар; шул ук көнне 3нче армия өлешләре Пермьгә бәреп керәләр.
Пермь операциясенең уңылшлы нәтиҗәсе Кызыл армиясенә киләчәктә Уралга һөҗүмне дәвам итәргә мөкинлек биргән.
Екатеринбур операциясе
үзгәртүКызыл Армиянең һөҗүме Пермь операциясенең уңышлы тәмамланудан соң Дедюхин — Пермь — Көнгер — Кызылъяр сызыгыннан 5 июльдә башлана. Кызылларның 3-нче армиясе Чулман һәм Сөлил елгалар рубежында урнашканнар, ә 2-нче армиясе Сөлил һәм Караидел елгаларның субүләрне сугышып ала. 2-нче армиясенең туры һөҗүме акларның Удар корпусы тарафыннан кире кайтарыла. Шул вакытта кызылларның 28-нче укчылар төмәне (командир Владимир Азин) тау сукмаклары буенча аклар позицияләрне читләтеп үтәләр һәм арттан һөҗүм итәләр. 13 июльдә кызыллар Чиләбе — Екатеринбур тимер юлын кисәләр, ә 15 июльдә 3-нче армиянең частьләре Екатеринбурга керәләр.
20 июльгә 2-нче армия частьләре Югары Өфәле — Михайловский сызыгына чыгалар, ә 3-нче армия частьләре Түбән Тагилны, Түбән Тураны һәм Верхотурьены алалар. Себер армиясенең калган өлешләре Яулытора — Тубыл сызыгы кадәр чигенгәннәр.
Әдәбият
үзгәртү- Гражданская война и военная интервенция в СССР. Энциклопедия. М.: Советская энциклопедия, 1983.
- Центральный государственный архив Советской армии. В двух томах. Том 1. Путеводитель. ЦГАСА, 1991 С. 286—288
- История гражданской войны в СССР, т. 4, М., 1959.
- Иноятов X. Ш. Победа Советской власти в Туркестане. — М., 1978.
Искәрмәләр
үзгәртүФронтлар: Көнчыгыш | Көнбатыш | Каспий-Кавказ | Төньяк | Украина | Көньяк | Көньяк-Көнчыгыш | Көньяк-Көнбатыш фронт
Армиялар: 1-нче | 1-нче Украина | 2-нче | 2-нче Украина | 3-нче | 3-нче Украина | 4-нче | 5-нче | 6-нчы | 7-нче | 8-нче | 9-нчы | 10-нчы | 11-нче | 12-нче | 13-нче | 14-нче | 15-нче | 16-нче | Белорусия-Литва | Көнбатыш | Латвия | ЕКР Халык Революцион армиясы | Тамань | Төркестан
Атлы армиялар: 1-нче | 2-нче