Түбән Тагил (рус. Нижний Тагил) — Россиянең Свердловск өлкәсендә урнашкан шәһәр, Горноуральский шәһәр округының һәм Горнозаводский идарә итү округының үзәге.

Түбән Тагил
рус. Нижний Тагил
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 1722
Сурәт
Рәсми исем Нижний Тагил
Дәүләт  Россия
Нәрсәнең башкаласы Горноуральский шәһәр бүлгесе һәм Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе[1]
Административ-территориаль берәмлек Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе[1]
Сәгать поясы UTC+05:00
Хөкүмәт башлыгы Сергей Носов[d][2] һәм Владислав Юрьевич Пинаев[d]
Халык саны 334 209 (2023)[3]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 200 метр
Кардәш шәһәр Франтишкови-Лазне[d][4], Крывый Риһ[5], Хеб[d][6][7], Новокузнецк[8], Брест[9][10], Чаттануга[11][12], Марианске-Лазне[d][13], Луганск[14][15] һәм Кизләү[16]
Бүләкләр
Хезмәт Кызыл Байрак ордены
Мәйдан 298 км²
Почта индексы 622002
Рәсми веб-сайт ntagil.org
Харита сурәте
Төнге күренеше
Һәйкәлләр исемлеге Список памятников культурного наследия Нижнего Тагила[d]
Феноменның икътисады экономика Нижнего Тагила[d]
Җирле телефон коды 3435
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
 Түбән Тагил Викиҗыентыкта

2020 елның 2 июленнән«Хезмәт даны шәһәре»[17].

Халык саны — 361 883 кеше.[18]

География

үзгәртү

Түбән Тагил Урта Уралның көнчыгыш битләвендә, Тагил елгасы өстендә, Екатеринбургдан 149 километрга төньяграк урнаша. Свердловск тимер юлының Нижний Тагил станциясе (тимер юл узелы).

Түбән Тагилдан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)[19]
Березники ~ 410 км Серов ~ 214 км
Качканар ~ 111 км
Ханты-Мансийск ~ 1094 км
Соргыт ~ 1205 км
Пермь ~ 385 км
Киров ~ 896 км
Мәскәү ~ 1828 км
 
Роза ветров
Алапай ~ 126 км
Төмән ~ 422 км
Тубыл ~ 688 км
Кызылъяр ~ 285 км
Уфа ~ 635 км
Яр Чаллы ~ 949 км
Екатеринбург ~ 146 км
Чиләбе ~ 348 км
  Костанай ~ 680 км
Курган ~ 398 км
  Петропавел ~ 792 км
Омск ~ 1054 км

Климат

үзгәртү
  • Уртача еллык температура — 1,7 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 2,5 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 75,1%
Түбән Тагил климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Уртача температура, °C −14,5 −12,8 −5,4 2,9 9,8 15,7 17,8 14,3 8,3 1,8 −7,9 −11,2 1,7
Чыганак: NASA. База данных RETScreen

Түбән Тагил тимер рудасы чыганакның чыгару һәм Демидов бертуганнар тарафыннан чугун кою һәм тимер ясау заводларның төзелү башлавы аркасында нигезләнә. Нигезләү датасы буларак Выя бакыр кою заводы эшнең башлавы (1722 елның 8 (19) октябрь көне) исәпләнә.

1814 елда Түбән Тагил тирәсендә бакыр рудасы чыганагы табыла, ә 1835 елда бакырташ чыганагы табыла. 1820-елларда шәһәр тирәсендә алтын һәм платина чыгару башлана.

1835 елда Выя заводында Ефим һәм Мирон Черепановлар беренче паровозны ясыйлар.

1878 елда Урал тау-завод тимер юлы (рус. Уральская Горнозаводская дорога) (ПермьКамасино (Чусовская) — Түбән Тагил — Екатеринбург) буенча хәрәкәт башлана.

1918 елның октябрендә шәһәр акгвардиячеләр һәм кызылармиячеләр арасында сугышлар барганнар.

1919 елда Түбән Тагил шәһәр статусын ала, 19211923 елларда — Екатеринбург губернасы Түбән Тагил өязе үзәге, 19241930 елларда — Урал өлкәсе Түбән Тагил округы үзәге.

1932 елда Урал вагоннар төзү заводы төзелеше башлана; 1937 елда трамвай хәрәкәте ачыла.

1971 елда шәһәр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләнә.

1897[20] 1926[20] 1931[20] 1939[20] 1959[21] 1970[22] 1979[23] 1989[24] 2002[25] 2010[18]
~30 000 ~38 800 ~54 500 ~160 000 338 501 378 410 398 146 439 521 390 498 361 883

Милли состав (2010): урыслар — 92,9%, татарлар — 2,0%, украиннар — 0,9%.

Эчке бүленеш

үзгәртү

Түбән Тагил өч районына бүленә:

  • Дзержинский районы (122 248 кеше, 2010)
  • Ленин районы (116 975 кеше, 2010)
  • Тагилстрой районы (122 660 кеше, 2010)

Икътисад

үзгәртү
 
Уралвагонзаводының «проходная» бинасы

Түбән Тагил — Урта Уралның кара металлургия һәм машиналар төзү үзәге.

Төп пердприятиеләр:

  • Металлургия комбинаты
  • Вагоннар төзү заводы («Уралвагонзавод»)
  • «Уралхимпласт» АҖ
  • асбест-цемент әйберләр комбинаты
  • казан-радиаторлар заводы
  • тау-баету комбинаты

Трикотаж фабрикасы, аяк киеме фабрикасы, тегү фабрикасы.

Югары уку йортлары

үзгәртү
  • Урал федераль университетының филиалы
  • Түбән Тагил дәүләт иҗтимагый-педагогик академиясе
  • Урал хокук, идәарә итү һәм икътисад институтының филиалы
  • Урал дәүләт элемтә юллары университетының филиалы
  • Урал дәүләт икътисад университетының филиалы

Галерея

үзгәртү

Шәһәрдә туган танылган кешеләр

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. 1,0 1,1 ОКТМО
  2. https://rg.ru/2012/10/15/reg-urfo/nosov-anons.html
  3. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.)Росстат, 2023.
  4. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9576
  5. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9538
  6. https://ura.news/news/1052536837
  7. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9546
  8. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9635
  9. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9608
  10. https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
  11. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9636
  12. https://chattanoogasistercities.org/nizhnytagil-russia
  13. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9577
  14. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=266951
  15. https://gorod-lugansk.com/2022/05/17/glavy-gorodov-lugansk-i-nizhnij-tagil-podpisali-soglashenie-o-sotrudnichestve-video.html
  16. https://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=231737
  17. Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  18. 18,0 18,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-17 
  19. Расчет расстояний между городами. АвтоТрансИнфо. 2010-02-05 тикшерелгән.
  20. 20,0 20,1 20,2 20,3 http://www.mojgorod.ru/udmurtsk_r/izhevsk/
  21. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  22. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  23. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  24. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  25. 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

Тышкы сылтамалар

үзгәртү