Түбән Тагил

Түбән Тагил
	Түбән Тагил
	рус. Нижний Тагил
	Байрак[d]
Нигезләнү датасы	1722
Рәсми исем	Нижний Тагил
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Горноуральский шәһәр бүлгесе һәм Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе
Административ-территориаль берәмлек	Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе
Сәгать поясы	UTC+05:00
Хөкүмәт башлыгы	Сергей Носов[d] һәм Владислав Юрьевич Пинаев[d]
Халык саны	334 209 (2023)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	200 метр
Кардәш шәһәр	Франтишкови-Лазне[d], Крывый Риһ, Хеб[d], Новокузнецк, Брест, Чаттануга, Марианске-Лазне[d], Луганск һәм Кизләү
Бүләкләр
Мәйдан	298 км²
Почта индексы	622002
Рәсми веб-сайт	ntagil.org
Һәйкәлләр исемлеге	Список памятников культурного наследия Нижнего Тагила[d]
Феноменның икътисады	экономика Нижнего Тагила[d]
Җирле телефон коды	3435
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
	Түбән Тагил Викиҗыентыкта

Түбән Тагил (рус. Нижний Тагил) — Россиянең Свердловск өлкәсендә урнашкан шәһәр, Горноуральский шәһәр округының һәм Горнозаводский идарә итү округының үзәге.

2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»^[17].

Халык саны — 361 883 кеше.^[18]

География

Түбән Тагил Урта Уралның көнчыгыш битләвендә, Тагил елгасы өстендә, Екатеринбургдан 149 километрга төньяграк урнаша. Свердловск тимер юлының Нижний Тагил станциясе (тимер юл узелы).


Березники ~ 410 км	Серов ~ 214 км Качканар ~ 111 км	Ханты-Мансийск ~ 1094 км Соргыт ~ 1205 км
Пермь ~ 385 км Киров ~ 896 км Мәскәү ~ 1828 км	Роза ветров	Алапай ~ 126 км Төмән ~ 422 км Тубыл ~ 688 км
Кызылъяр ~ 285 км Уфа ~ 635 км Яр Чаллы ~ 949 км	Екатеринбург ~ 146 км Чиләбе ~ 348 км Костанай ~ 680 км	Курган ~ 398 км Петропавел ~ 792 км Омск ~ 1054 км

Климат

Уртача еллык температура — 1,7 °C
Уртача еллык җил тизлеге — 2,5 м/с
Уртача еллык һава дымлылыгы — 75,1%

Түбән Тагил климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Уртача температура, °C	−14,5	−12,8	−5,4	2,9	9,8	15,7	17,8	14,3	8,3	1,8	−7,9	−11,2	1,7
Чыганак: NASA. База данных RETScreen

Тарих

Түбән Тагил тимер рудасы чыганакның чыгару һәм Демидов бертуганнар тарафыннан чугун кою һәм тимер ясау заводларның төзелү башлавы аркасында нигезләнә. Нигезләү датасы буларак Выя бакыр кою заводы эшнең башлавы (1722 елның 8 (19) октябрь көне) исәпләнә.

1814 елда Түбән Тагил тирәсендә бакыр рудасы чыганагы табыла, ә 1835 елда бакырташ чыганагы табыла. 1820-елларда шәһәр тирәсендә алтын һәм платина чыгару башлана.

1835 елда Выя заводында Ефим һәм Мирон Черепановлар беренче паровозны ясыйлар.

1878 елда Урал тау-завод тимер юлы (рус. Уральская Горнозаводская дорога) (Пермь — Камасино (Чусовская) — Түбән Тагил — Екатеринбург) буенча хәрәкәт башлана.

1918 елның октябрендә шәһәр акгвардиячеләр һәм кызылармиячеләр арасында сугышлар барганнар.

1919 елда Түбән Тагил шәһәр статусын ала, 1921—1923 елларда — Екатеринбург губернасы Түбән Тагил өязе үзәге, 1924—1930 елларда — Урал өлкәсе Түбән Тагил округы үзәге.

1932 елда Урал вагоннар төзү заводы төзелеше башлана; 1937 елда трамвай хәрәкәте ачыла.

1971 елда шәһәр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләнә.

Халык

1897^[20]	1926^[20]	1931^[20]	1939^[20]	1959^[21]	1970^[22]	1979^[23]	1989^[24]	2002^[25]	2010^[18]
~30 000	~38 800	~54 500	~160 000	338 501	378 410	398 146	439 521	390 498	361 883

Милли состав (2010): урыслар — 92,9%, татарлар — 2,0%, украиннар — 0,9%.

Эчке бүленеш

Түбән Тагил өч районына бүленә:

Дзержинский районы (122 248 кеше, 2010)
Ленин районы (116 975 кеше, 2010)
Тагилстрой районы (122 660 кеше, 2010)

Икътисад

Уралвагонзаводының «проходная» бинасы

Түбән Тагил — Урта Уралның кара металлургия һәм машиналар төзү үзәге.

Төп пердприятиеләр:

Металлургия комбинаты
Вагоннар төзү заводы («Уралвагонзавод»)
«Уралхимпласт» АҖ
асбест-цемент әйберләр комбинаты
казан-радиаторлар заводы
тау-баету комбинаты

Трикотаж фабрикасы, аяк киеме фабрикасы, тегү фабрикасы.

Югары уку йортлары

Урал федераль университетының филиалы
Түбән Тагил дәүләт иҗтимагый-педагогик академиясе
Урал хокук, идәарә итү һәм икътисад институтының филиалы
Урал дәүләт элемтә юллары университетының филиалы
Урал дәүләт икътисад университетының филиалы

Галерея

Шәһәрдә туган танылган кешеләр

Айдар Хисаметдинов — балет биючесе, Чуашстанның халык артисты (2014)
Әнвәр Либабов — Россия кино һәм театр артисты, клоун-мим.

Искәрмәләр

Тышкы сылтамалар

[_355b225040f3ecfa-1] 1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_93389785fe69204a-2] ttps://rg.ru/2012/10/15/reg-urfo/nosov-anons.html

[_0230252d13dd1af1-3] Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) — Росстат, 2023.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q126719912https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680

[_68bbe31fcbd968c0-4] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9576

[_a1d4429fd8a5cc68-5] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9538

[_6b7cac0ed58eca26-6] ttps://ura.news/news/1052536837

[_479501dacac9e2f0-7] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9546

[_08442d68b577d258-8] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9635

[_584e98d810d8cff4-9] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9608

[_51344bbbcb847d84-10] ttps://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/

[_c8b05c1cd2b2a1dc-11] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9636

[_e61a4cbd44014a9e-12] ttps://chattanoogasistercities.org/nizhnytagil-russia

[_52aa7e5156e7d554-13] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9577

[_3205369b3bd633ac-14] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=266951

[_a89b7fe60ebe7728-15] ttps://gorod-lugansk.com/2022/05/17/glavy-gorodov-lugansk-i-nizhnij-tagil-podpisali-soglashenie-o-sotrudnichestve-video.html

[_d131d4ae2575c4f8-16] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=231737

[17] Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»

[gks.ru-18] 18,0 ^18,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-17

[trans-19] Расчет расстояний между городами. АвтоТрансИнфо. 2010-02-05 тикшерелгән.

[autogenerated1-20] 20,0 ^20,1 ^20,2 ^20,3 http://www.mojgorod.ru/udmurtsk_r/izhevsk/

[21] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[22] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[23] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[24] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[25] 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

Түбән Тагил
рус. Нижний Тагил
Байрак^[d]

Нигезләнү датасы	1722


Рәсми исем	Нижний Тагил
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Горноуральский шәһәр бүлгесе һәм Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе^[1]
Административ-территориаль берәмлек	Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе^[1]
Сәгать поясы	UTC+05:00
Хөкүмәт башлыгы	Сергей Носов^[d]^[2] һәм Владислав Юрьевич Пинаев^[d]
Халык саны	334 209 (2023)^[3]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	200 метр
Кардәш шәһәр	Франтишкови-Лазне^[d]^[4], Крывый Риһ^[5], Хеб^[d]^[6]^[7], Новокузнецк^[8], Брест^[9]^[10], Чаттануга^[11]^[12], Марианске-Лазне^[d]^[13], Луганск^[14]^[15] һәм Кизләү^[16]
Бүләкләр
Мәйдан	298 км²
Почта индексы	622002
Рәсми веб-сайт	ntagil.org


Һәйкәлләр исемлеге	Список памятников культурного наследия Нижнего Тагила^[d]
Феноменның икътисады	экономика Нижнего Тагила^[d]
Җирле телефон коды	3435
Монда җирләнгәннәр төркеме	^[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	^[d]

Түбән Тагил Викиҗыентыкта