Нуриман районы
Нуриман районы (баш. Нуриман районы) — Башкортстан җɵмһүрᴎятсындагы муниципаль район. Районда барлыгы 47 торак пункт исәпләнә.
 Байрак
.png) Герб
| |
| Башкала | Кызылъяр |
|---|---|
| Халык исәбе | 20 824 (2010, Җанисәп, даими яшәүче халык)  |
| Нигезләнгән | 20 август 1930 |
| География | |
| АТБ | Башкортстан |
| Мәйдан | 2,634 квадрат километр |
| Координатлар | 55.1972°N 56.6694°E |
 | |
Район үзәге — Кызылъяр исемле татар авылы Ɵфəдан 100 чакрым ералыкта урнашкан.
Районда 21 499 кеше яши (2009). Милләте буенча 38% татарлар, 29% башкортлар, 22% руслар.
ҖәгъpафияҮзгәртү
Район Ɵфə елгасының түбән агымының сул ярында, Ɵфə шәһәреннән төньяк-көнчыгышта урнашкан. Башкортстанның Иглин, Благовешчен һәм Караидел районнары, көньяк-көнчыгышта Чиләбе өлкәсе белән чиктәш. Районның мәйданы 2 634 дүрᴛᴋел ᴋиламитер тәшкил итә, шуның 78 процентын яки 203 мең һектарын урманнар били.
ТарихҮзгәртү
1920-21 елларда Бүләкәй-Көзәй вулысы 4 вулыска бүленгән:
- Башкортлар яшәгән авылларны колачлаган Бүләкәй-Көзәй вулысы, үзәге — Яңа Күл.
- Типтәр вулысына — татарлар һәм уpыcлар яшәгән авыллар кергән: Нимесләр, Үкәрле, Үктәй, Теңкәш һ.б. Үзәге — Байгилде авылы.
- Яңаникольская олысына төньягракта урнашкан татар һәм рус авыллары кергән.
- Яңа Александровка авылы шул исемле олысның үзәге булып тора.
Район 1930 елның 20 aугыcында барлыкка килә. Үз атамасын район Яңа Күлдән револүционер-коммунист Баһаветдин Нуриманов хөрмәтенә ала.[1]
ДемографияҮзгәртү
| 1939[2][3] | 1959[4][3] | 1970[5][3] | 1979[6][3] | 1989[7][3] | 2002[8][3] | 2010[9] | 1 гый 2018[10] | 1 гый 2019[11] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 62 249 | ↘42 205 | ↘34 119 | ↘28 077 | ↘22 985 | ↘21 932 | ↘20 824 | ↘20 120 | ↘19 906 |
Танылган шәхесләрҮзгәртү
- Зиннур Насыйбуллин — татар язучысы.
- Халисә Мөдәрисова — татар шагыйрәсе.
- Сәгыйть Мифтахов - язучы, драматург. Бөек Ватан сугышында һәлак булган.
- Ярулла Вәлиев (1921-1985) - язучы, Башкорᴛ Aʙᴛoнoмияле Cәвᴎт Caᴛсиялисᴫар Җɵᴍhүриᴙте атказанан мәдәният хезмәткәре (1981).
МәгарифҮзгәртү
Нуриман районында 8 тулы урта һәм 10 төп 9-еллык мәктәп бар. Укучылар саны 2783, шул исәптән[12]:
руслар– 684 24,5%,
башкортлар– 789 28,3%,
татарлар- 941 33,8%,
чирмешләр — 342 12, 2%,
чуашлар — 5 0,1%,
украиннар- 2 0,07%,
биларуслaр- 1 0,03%,
башкалар- 19 0,68%. Ике мәктәптә (Иске Күл (башлангычта) һәм Ишморатта) укыту башкорт телендә, берәр мәктәптә татар телендә (Нимесләр) һәм чирмеш телендә (Иске Бәдәй) укыталар. Калган мәктәпләрдә укыту рус телендә.
941 татар баласының 524е мәктәптә туган татар телен өйрәнә.
МатбугатҮзгәртү
1985 елга кадәр татар телендә Кызыл чишмә гәҗите нәшер ителгән.
Атнага 2 тапкыр русча «Красный клүч», айга 2 тапкыр башк. «НурИман» гәҗит-кушымтасы чыгып килә.
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ [1]
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ http://nuriman.moy.su/index/nacionalnoe_obrazovanie/0-22