Иглин районы
Иглин районы – Башкортстанның көнчыгыш өлешендә урнашкан район.
 Байрак
.svg) Герб
| |
| Башкала | Иглин |
|---|---|
| Халык исәбе | 49 675 (2010, Җанисәп, даими яшәүче халык)  |
| Нигезләнгән | 31 гыйнвар 1935 |
| География | |
| АТБ | Башкортстан |
| Мәйдан | 2,450 км² |
| Координатлар | 54.8386°N 56.4233°E, 55.25°N 57°E |
 | |
СыйфатламаҮзгәртү
Район аша Агыйдел, Караидел (Уфа), Сем елгалары агып ята. Район үзәге – Уфадан 49 км ерактагы Иглин авылы.
Көнбатыштан көнчыгыш тарафтан районны Транссебер тимер юл магистрале кисеп чыга. Тимер юл өстенә, ә аның район аша узган буе 60 км, иң зур торак урыннары урнашкан, 5 тимер юл станциясе. Тимер юлга ялганып диярлек Самар – Уфа – Чиләбе автомобиль юлы уза.
Иглин районы 1935 елда Башкортстан үзәк башкарма комитеты президиумы карары белән Уфа районыннан бүленеп чыга.
Район составына 128 авыл һәм бистә керә, аларда 46 мең кеше яши. 21 мең эшкә сәләтле кешенең ун меңе, яки 45 проценты Уфа предприятиеләрәндә эшли. Җәйге айларда район халкы өч тапкыр арта, чөнки районда 33 меңнән артык бакча участкасы урнашкан.
1989 елның 4 июнендә Казаяк тирәсендә СССР һәм Россия империясе тарихындагы иң зур тимер юл һәлакәте килеп чыга.
ДемографияҮзгәртү
| 1939[2][3] | 1959[4][3] | 1970[5][3] | 1979[6][3] | 1989[7][3] | 2002[8][3] | 2010[9] | 1 гый 2019[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 57 484 | ↗63 878 | ↘57 520 | ↘47 967 | ↘43 615 | ↗45 392 | ↗49 675 | ↗65 063 |
Демографик хәлҮзгәртү
Район халкының рәсми милли составы
| Милләт | Җанисәп 1970 | Җанисәп 1989 | Җанисәп 2002 |
| башкортлар | 8 902 (15,4%) | 7 789 (17,9%) | 15 177 (33,44%) |
| татарлар | 10 192 (17,7%) | 8 249 (18,9%) | 3 394 (7,5%) |
| руслар | 13 659 (30,1%) |
Табл. күрсәтелмәгәннәрдән районда белоруслар (6 629 кеше), чуашлар (3 432), украиннар (1 063), чирмешләр (753), мордвалар (393) һәм латышлар (215) яши.
ИкътисадҮзгәртү
2010 елда районда 632,9 млн сумлык товар һәм хезмәтләр җитештерелгән.
СәнәгатьҮзгәртү
«Башкорт керамика заводы» 52,9 млн. сумлык, Иглин үлчәү заводы 2010 елда 48,9 млн сумлык товар җитештерелгән. ҖЧҖ Иглин матбагасы – 4,5 млн. сумлык. ҖЧҖ “Игелекле прәннек” – 19,3 млн.
Авыл хуҗалыгыҮзгәртү
Иглин районында 65 эре һәм кече хуҗалык теркәлгән. Аларга 65 мең га җир беркетелгән, ш.и. 42 мең га иген җире. Иң зур 6 алты хуҗалык: ҖЧҖ «Агротех», ҖЧҖ «АгроВесна», ҖЧҖ «Покровское», ҖЧҖ «Агри», МУА-ХП «Искра» һәм КФХ “Мәсәгутов”. Аларга 50% игеннәр һәм терлек башы карый.
“Агри” – районда иң зур җитештерүче. 2010 елда ул продукция эшләп чыгарган.
Районда 19 467 баш эре мөгезле терлек бар: зур хуҗалыкларда – 6004, фермерларда 5315, шәхси ихаталарда – 8098.
Танылган шәхесләрҮзгәртү
- Мәгафүр Хисмәтуллин (1915, Яңа Кыбау — 2004, Уфа) – башкорт операсы җырчысы, РСФСР халык артисты (1965), Салават Юлаев премиясе (1969).
- Рифгать Әхмәтьянов – танылган татар лингвисты
МәгарифҮзгәртү
2003 елда бирелгән хисапта язылганча, район мәктәпләрендә 48,3% рус балалары, 20,7% татар балалары, 20,2% башкорт балалары укыган. 1400 татар баласының туган телен һәм әдәбиятын 9 мәктәптә 381 бала (27,3%) гына укый алган.[11]
2011 елда Иглин районында 24 урта мәктәп, 10 төп (9 еллык), 13 башлангыч, 1 коррекцион-интернат мәктәп эшли. Район мәктәпләрендә 20 милләт балалары укый. Биш тел укытыла. Башкорт телен 32 мәктәптә 96 % шул милләт баласы укый. Татар телен 8 мәктәптә укып була: Үктәй, Акбирде, Карамалы, Турбаслы, Келәш урта, Өренде башлангыч мәктәпләрдә; бу мәктәпләр татар балаларының 28%н колачлый. Ә менә, әйтик район үзәге мәктәпләрендә, татар авылы Миңҗитәрдә татар теле укытылмый.
Чуаш телен 2 мәктәптә райондагы чуаш балаларының 40% укый. Белорус телен 3 мәктәптә 70 бала укый.[12]
МатбугатҮзгәртү
Район гәзите рус телендә чыгарыла.
ЧыганакларҮзгәртү
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года, archived from the original on 2011-08-21, retrieved 2012-01-14
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2004-09-05, retrieved 2012-01-14
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-05-21, retrieved 2012-01-14