Батыр районы

Батыр районы
чуаш. Патăрьел районĕ
Байрак
Нигезләнү датасы	5 сентябрь 1927
Рәсми исем	Большебатыревский район һәм Чкаловский район
Дәүләт	Россия
Башкала	Батыр, Batır
Административ-территориаль берәмлек	Чуашстан
Сәгать поясы	MSD һәм UTC+03:00
Халык саны	32 060 (2021)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	138 метр
Мәйдан	943,66 км²
Рәсми веб-сайт	batyr.cap.ru​(рус.)
Җирле телефон коды	83532
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Батыр районында вафатлар
Батыр районы Викиҗыентыкта

Батыр районы (чуаш. Патăрьел районĕ) — Чуашстанның көньяк-көнчыгышында урнашкан муниципаль район.

Административ үзәге — Батыр авылы.

География

Чуашстанның көньяк-көнчыгышында урнашкан муниципаль район. Район территориясе 944 км².

Тарих

Район 1927 елның 5 сентябрьендә оеша.

Батыр районына татарлар килүе (йомышлы мишәрләр) 16 йөзнең 2 нче яртысында Гөбенә һәм Тәтеш-Темников чик буе ныгытмаларын төзү белән бәйле. Татар авыллары арасында иң борынгылары: Шыгырдан, Татар Согыты (16 йөз ахыры — 17 йөз башы), Татар Тимәше (1629), Кыр Бикшеге (1650 еллар). Батыр районындагы авыллар элек мәчетләрнең күп булуы белән аерылып торган. 1920 елларда Шыгырдан авылында 8, Татар Согытында 3, Кыр Бикшиге авылында 3, Кызыл Чишмәдә (элек Мачар (Начар) Үби дип аталган) 2, Озын Куак авылында 2, Татар Тимәшендә 1 мәчет булган. Мәчетләр каршында мәдрәсәләр һәм мәктәпләр (иң борынгылары — Шыгырдан авылында, 18 йөздән мәгълүм) эшләгән.

Халык

Халык саны 40,3 мең кеше (1999 елга). Батырның үзендә- 5,7 мең, Шыгырданда- 5,1 мең кеше.

Милли составы: чуашлар — 75%, татарлар —22 %, шулай ук руслар, мордвалар, украиннар яши.

Татарлар саны: 1989да — 10 365, 1997дә — 9 506, 2002дә — 10 602 кеше.

Татар авыллары: Шыгырдан, Татар Согыты, Кыр Бикшиге, Озын Куак, Кызыл Чишмә, Кызыл Камыш, Татар Тимәше, Кече Шыгырдан, Яңа Чепкас; Имәнкисәге (Именево) авылында — чуашлар белән, район үзәгендә чуашлар, руслар белән бергәләп яшиләр.

Чуаш авыллары: Абамза, Алманчы, Балабаш-Нрус, Бәхтегилде, Кокшан, Люля, Первомайское, Ульяновка һ.б.

Административ бүленеше

Районда 19 авыл жирлеге бар.

Икътисад

Авыл хуҗалыгында төп тармаклар: сөт, ит җитештерү. 50% җир игелә.

Хәзерге торышы

Хәзерге вакытта Шыгырданда 4, Озын Куакта 2, Кыр Бикшигендә 2, Татар Согыты, Кызыл Камыш, Татар Тимәше авылларында берәр мәчет эшли. Шыгырдан авылында Чуаш Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте бинасы урнашкан. Районда «21 гасыр» Татар яшьләре үзәге (Батыр авылы; 1999 дан), «Ак Барс» СК (Шыгырдан авылы; 1996 дан) эшли. Татар телендә «Авангард» (1952 дән), «Умырзая» (1999 дан), «Вакыт» (1996 дан) газеталары нәшер ителә.

Районның танылган кешеләре

Татарлар

• Азат Абитов (1993, Шыгырдан), җырчы.
• Җәүдәт Сөләйманов (1955, Кызыл Чишмә) — галим, КФУ профессоры, Татарстанның дәүләт премиясе лауреаты.
• Бәдретдин Төхфәтуллов (1918-1988, Шыгырдан), Дан орденының тулы кавалеры.
• Фәридә Фәйзуллина (Начар Үби), җырчы, ЧР атказанган мәдәният хезмәткәре.

Шулай ук карагыз

• Шыгырдан районы

Чыганаклар

• ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе институты.
• Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.

Сылтамалар

• Район рәсми сайты