Алтын Урда ханнары исемлеге
Алтын Урда (Җучи Олысы, Олыг Олыс) - иң зур Ауразиянең урта гасыр дәүләте. Халык: Идел буе болгарлары, кыпчаклар, башкортлар, төркиләшкән монголлар, славяннар, угыр-фин кабиләләре һәм бүтән. Көнбатышта бөтен Алтын Урданың халкы татарлар дип йөртелә.
Тел: Алтын Урда шәһәрләрендә - шәһәрдәге (төньяк) татар теле: болгар-кыпчак теле - замана татар теленә якын; Алтын Урда даласында - дала (көньяк) татар теле: кыпчак теле төрләре.
1224-1266 елларда Монгол империясенә буйсынган.
1266 елда Мәнгүтимер ханы идарә итү чорында Алтын Урда тулы бәйсезлеккә ирешә.
1312 елдан Үзбәк хан идарә итү чорында Ислам дине - дәүләт дине буларак кабул ителгән.
1359-1380 елларда чуалыш дәвере башлана.
1391-1396 елларда Аксак Тимер Алтын Урдага каршы һөҗүм
1420-1465 елларда Алтын Урда берничә ханлыгына таркала
1480 елда Алтын Урданың баш варисы - Зур Урда үз йогынтысын Мәскәү кенәзлегендә югалта.
Алтын Урда ханнары һәм хакимнәре
үзгәртүКаракорымга буйсынган
үзгәртүБәйсез ханнар һәм хакимнәр
үзгәртү- Бәркә (1257–1266)
- Ногай (бәкләрибәк) (1261–1299) – төмән
- Мәнгүтимер(1269–82)
- Туда-Мәнгү (1282–87)
- Түлә-Буга (1287–91)
- Туктай (1291–1312)
- Үзбәк (1312–1342)
- Тәнибәк (1342)
- Җанибәк (1342–57)
- Бәрдибәк (1357–1359)
- Көлпә (1359–1360)
- Нәүрүзбәк (1360)
- Хызыр (1360–1361)
- Тимер Хуҗа (1361)
- Орду Мәлик (1361)
- Хаҗи Мурат (1360–1363)
- Килдебәк (1361–1362)
- Тимур Абдурахман (1364–1367)
- Урус (1374–1375)
- Мамай (1361–1380) – төмән
- Габдуллаһ хан (1361–1370)
- Мөхәммәт Булак (1370–1375)
- Каһанбәк хан (1375–1377)
- Гарәпшаһ хан (1377–1380)
- Туктамыш (1375–1378)
- Идегәй(1376–1389), (1391–1409) бәкләрибәк
- Тимур Котлык (1395–1399)
- Шәдибәк (1399–1407)
- Булат хан (1407–1410)
- Тимер хан (1410–1412)
- Җәләл әд-Дин (1412–1413)
- Кәримбирде (1413-1414)
- Кәбәк хан (1414)
- Җөгрә (1414–1416)
- Җәббәр Бирде (1416–1417)
- Кадербирде (1418–1421)
- Хаҗи Мөхәммәт (1419)
- Олы Мөхәммәт (1419–1420), (1421–1423), (1426–1437)
- Дәүләт Бирди (1420–1421)
- Барак (1423–1426)
- Көчек Мөхәммәт (1428–1459)
- Мәхмүд (1459–1465)
- Әхмәт (1465–1481)
- Мортаза(1481–1485), (1487–1491)
- Сәид Әхмәт (1485–1487)
- Шәех Әхмәт (1491–1502)