Түлә-Буга

Түлә-Буга (tat. lat. Tülä-Buğa(үле сылтама), توله بوغا) - Алтын Урда ханы (1287—1291). Тарбуның улы, Батуның туруны , Туда-Мәнгү дәвамчысы.

Түлә-Буга
Алтын Урданың өченче ханы
Вазыйфада 1287 – 1291
Аңа кадәр	Туда-Мәнгү
Дәвамчысы	Туктай
Җучи Олысының сигезенче хакиме
Туган	XIII гасыр Олуг Олыс
Үлгән	1291(1291)
Әти	Тарбу

Тарих

Алтын Урда 1300 елда

Хакимияткә килү

Мәнгүтимер үлгәннән соң тәхет өчен көчле көрәш башлана. Мәнгүтимер васыятендә хан тәхетен үзенең туганының улы Түлә-Бугага багышлаган булса да, аның васыятен үтәмичә, тәхеткә үз энесе Туда-Мәнгү (1282—1287) менеп утыра. Туда-Мәнгүнең дәүләт белән идарә итә алмавы хан варислары—Мәнгүтимернең энеләре һәм уллары арасында ризасызлык хисе уята. Аны тәхеттән ваз кичәргә мәҗбүр итәләр. Васыятьне үтәп, тәхеткә Түлә-Буга килә (1287—1291).

Яулар

Түлә-Буга белән Туда-Мәнгү Маҗарстанга һәм Польшага яуларда катнашкан (1285-1287).

1288 елда Рязань һәм Мөрәм кенәзлекләренә яу белән бара, күтәрелешне бастыра.

Үлем

Бәкләрибәк Нугайга каршы көрәштә вафат булган: Нугай Мәнгүтимернең Туктай дигән улы белән дуслашып ала да Түлә-Буганы да, Туктайның ир туганнарын да үтертеп бетерә.

Түлә-Буга идарә итү чоры - Алтын Урданың чуалыш дәвере. Эчке чуалышлар сәбәбе - төмән Нугайның эшчәнлеге һәм мәкерләре.

Түлә-Буга үтергәннән соң тәхеткә Туктай утыра һәм 1291—1312 елларда идарә итә.

Моны да карагыз

• Алтын Урда ханнары исемлеге

Элгәре: Туда-Мәнгү

Алтын Урда ханы 1287–1291

Аннары: Туктай

Әдәбият

• Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ.
• Вернадский Г. В. Монголы и Русь = The Mongols and Russia / Пер с англ. Е. П. Беренштейна, Б. Л. Губмана, О. В. Строгановой. — Тверь, М.: ЛЕАН, АГРАФ, 1997. — 480 с. — 7000 экз. — ISBN 5-85929-004-6
• Мыськов Е. П. Политическая история Золотой Орды (1236—1313 гг.). — Волгоград: Издательство Волгоградского государственного университета, 2003. — 178 с. — 250 экз. — ISBN 5-85534-807-5
• Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
• Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.