Wikipedia

Того

(Togo битеннән юнәлтелде)

Того рәсми рәвештә Того Республикасы (француз телендә: République togolaise) Көнбатыш Африкада ил. Ул көнбатышта Гана белән, көнчыгышта Бенин һәм төньякта Буркина Фасо белән чиктәш. Ил Гвинея култыгыннан көньякка җәелгән, анда аның башкаласы һәм иң зур шәһәре Ломе урнашкан.

Того
эст. Togo
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 27 апрель 1960
Сурәт
Рәсми исем Togo, Togo һәм République togolaise[1]
Кыскача исем 🇹🇬
Гомер озынлыгы 60,232 ел[2]
Демоним togói, Togolese[3][4], Togano, Togoänan, توغولي, توغولية, توغوليون, тоголезцы, тоголезец, тоголезка, טוגולזי, טוגולזית, togolezi, togolez, togoleză, টোগান, Togolais[1], Togolaise[1], togolese, togolesi, togoles, togolés, togolesa, Tololandano, Togolaises, togołezo, togołezi, togołeza, togołeze, togolès, طوڭولي, طوڭولية, طوڭوليين, طوڭوليات һәм Tógalannach[5]
Рәсми тел француз теле
Гимн Того гимны[d]
Мәдәният Того мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Travail, Liberté, Patrie, Work, Liberty, Homeland, Труд, свобода, Родина, Treball, llibertat, pàtria һәм Gwaith, rhyddid, mamwlad
Дөнья кисәге Африка[6]
Дәүләт  Того
Башкала Ломе[d]
Сәгать поясы UTC±00:00[d] һәм Africa/Lome[d][7]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көнбатыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 6°17′16″ т. к. 1°48′30″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 11°08′22″ т. к. 0°08′10″ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 6°06′44″ т. к. 1°11′59″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 11°08′22″ т. к. 0°08′10″ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Togo.map
Иң югары ноктасы Агу[d]
Иң түбән ноктасы Бенин[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Того президенты[d]
Ил башлыгы Фор Эссозимна Гнассингбе[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Того премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Виктуар Томега-Догбе[d]
Башкарма хакимият Того хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Того милли җыелышы[d]
Үзәк банкы Көнбатыш Африка дәүләтләре үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Германия, Гана, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8], Аурупа Берлеге һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[9], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Африка илләре сәүдә хокукын гармонизация оешмасы[d], Conseil de l'Entente[d], Интерпол[10][11], ХКТО[d][12][13], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[14], АФРИСТАТ[d], Бөтендөнья почта берлеге[15][16], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][17], Франкофония[d], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d][18], Бөтендөнья метеорология оешмасы[19], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[20], Көнбатыш Африка илләре икътисади җәмгыяте[d], Милләтләр Дуслыгы[21][22] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][23]
Никахка керү яше 20 яшь һәм 17 яшь
Халык саны 7 797 694 (2017)[24]
Ир-ат халкы 4 142 015[25], 4 243 063[25], 4 345 278[25] һәм 4 448 225[25]
Хатын-кыз халкы 4 101 080[25], 4 199 517[25], 4 299 551[25] һәм 4 400 474[25]
Административ бүленеше Саванналар төбәге[d], Кара[d], Үзәк төбәге[d], Диңгез буе өлкәсе[d] һәм Плато[d]
Акча берәмлеге КФА франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 8 334 047 486 $[26] һәм 8 126 439 481 $[26]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,539[27]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,372[28]
Эшсезлек дәрәҗәсе 7 ± 1 процент[29]
Нәрсә белән чиктәш Буркина Фасо, Гана, Бенин һәм Һоһое[d]
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][30]
Челтәр көчәнеше 220 вольт[31]
Электр аергычы төре Europlug[d][31]
Әүвәлгесе Француз Тогосы[d]
Кулланылган тел кабийе теле[d], Lama[d], француз теле, эве теле, Moba[d], лукпа[d], мбелиме теле[d], таммари теле[d], Delo[d], гурманчема теле[d], иго теле[d], Ginyanga[d], Yobe[d], кусаал теле[d], конкомба теле[d], наудм теле[d], мооре теле[d], нгамнгам теле[d], Нтчам[d], котоколи теле[d], Phla[d], Wudu[d], Waci[d], адель теле[d], бисса теле[d], фон теле, ген теле[d], Ifè[d], ануфо теле[d], Bago-Kusuntu[d], Aguna[d], ании теле[d], Agotime[d], Akasalem[d], Kpessi[d], Mahi[d], Northern Nago[d], адҗа теле[d], Berba[d], Kposo[d] һәм Kebu[d]
Кайда өйрәнелә Togolese studies[d]
Мәйдан 56 785 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт republicoftogo.com[32]
Һәштәге Togo
Югары дәрәҗәле Интернет домены .tg
Харита сурәте
Тематик география Того географиясе[d]
Феноменның икътисады Того икътисады[d]
Феноменның демографиясе Того халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 547 181[33]
Джини коэффициенты 42,4[34]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 18 процент
Тулаем туулар коэффициенты 4,584[35]
Шәһәр халкы 3 482 542[25], 3 613 424[25], 3 748 225[25] һәм 3 886 437[25]
Авыл халкы 4 760 552[25], 4 829 156[25], 4 896 604[25] һәм 4 962 262[25]
Демократия индексы 2,8[36]
BTI Governance Index 2,29[37], 3,66[37], 4,7[37], 4,95[37], 4,81[37], 4,84[37], 5,1[37], 4,96[37] һәм 4,93[38]
BTI Status Index 3,82[37], 3,75[37], 4,25[37], 4,57[37], 4,7[37], 4,89[37] һәм 4,79[37][38]
Туым күрсәткече 32,756[25], 32,302[25], 31,856[25] һәм 31,48[25]
Үлем күрсәткече 8,465[25], 8,417[25], 8,168[25] һәм 8,213[25]
Happy Planet Index score 37,3[39]
Илнең мобиль коды 615
Илнең телефон коды +228
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 118[d][40], 117[d][40], 171[d][40] һәм 172[d][40]
Номер тамгасы коды TG
Диңгездәге идентификацияләү номеры 671
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Тогода төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Того Викиҗыентыкта

Климаты

үзгәртү

Гадәттә климат тропик уртача температуралар яр буенда 23 °C (73 °F)-дан иң төньяк төбәкләрдә 30 °C (86 °F)-ка кадәр, тропик саваннаның коры климаты һәм хасиятләренә кадәр. Көньякта ике яңгыр фасылы бар (беренчесе апрель һәм июль арасында һәм икенчесе сентябрь һәм ноябрь арасында), гәрчә уртача яңгыр явуы бик зур булмаса да.

Географиясе

үзгәртү

Того - Көнбатыш Африкадагы дәүләт. Төньякта - Буркина-Фасо, көнчыгышта - Бенин, көнбатышта - Гана белән чиктәш. Көньякта Гвинея култыгы белән юыла.

Того мәйданы 56785 кв. км били.

Төп шәһәрләр, административ бүленеш

үзгәртү

Того башкаласы - Ломе. Иң эре шәһәрләр: Ломе (600 мең кеше), Сокоде (55 мең кеше), Кпалиме (31 мең кеше). Административ-территориаль бүленеш: 5 өлкә.

Дәүләт төзелеше

үзгәртү
 
Гнассингбе Эйядема Тогода 1967 елдан 2005 елда үлеменә кадәр хаким иткән.

Тогоның дәүләт төзелеше күчеш чорында. Дәүләт башы - президент, хөкүмәт башы - премьер-министр. Вакытлыча канун бирү органы - Җөмһүриятнең Югары Шурасы.

Табигате

үзгәртү

Илнең күпчелек өлеше - тигезлекләр һәм плато, көньякта - яр буе түбәнлеге. Үзәк өлештә һәм көньяк-көнбатышта 986 м га кадәр таулар. Төп елга - Моно.

Илнең җирләре эчендә фосфорит, мәрмәр запаслары бар.

Климат

үзгәртү

Того климаты - тропик, уртача температура илнең көньягында +27°С тан төньякта +30°С ка кадәр. Илнең көньягында ике яңгыр фасылы - майдан июльгә кадәр һәм октябрьдән ноябрьгә кадәр. Төньякта яңгырлар фасылы апрельдән июльгә кадәр дәвам итә.

Флора һәм фауна

үзгәртү

Тогода өч җир экорегионы бар: Көнчыгыш Гвинея урманнары, Гвинея урман-саванна мозаикасы һәм Көнбатыш Судан саваннасы. Тогоның яр буе сазлыклар һәм мангрлар белән хасиятләнә. Урманны бетерү күзәтелә, бу күп төрләрне куркыныч астына куя.

Кимендә биш парк һәм тыюлык нигезләнгән булган: Абдулайе Фауна Тыюлыгы, Фазао Малфакасса Милли Паркы, Фоссе о Лион Милли Паркы, Кутаммаку һәм Керан Милли Паркы. Иң киң күзәтелә торган хайваннар булып жирафлар, мыс су үгезләре, гиеналар һәм арсланнар тора. Аз фил калган. Еш очрый торган кошлар булып ләкләкләр һәм торналар тора.

Тогоның яр буе регионнарында мангр сазлыклы урманнар, көньяк-көнбатышында - тропик җәңгәл үсә. Ил территориясенең башка өлешен саванналар алып тора.

Елгаларда крокодил һәм гиппопотам яши. Зур имезүчеләр арасында буйвол, антилопа, арслан, болан аерылып тора, күпсанлы маймыл һәм еланнар бар.

Халкы һәм теле

үзгәртү
 
Традицион Таберма өйләре
 
Сокодеда Тоголы хатын-кызлар.
 
Футболчы Эммануэль Адебайор.

Того халкы якынча 4,905 мең кеше, халык тыгызлыгы 1 кв. км га якынча 86 кеше. Этник төркемнәр: эве - 35%, кабие - 22%, мина - 6% һәм 34 халык. Телләр: француз теле (дәүләт теле), эве, кабре.

Дин

үзгәртү

Кыскача тарихи тасвирлама

үзгәртү

XVIII һәм XIX гасырларда хәзерге Тогоның территориясе Ашанти һәм Дагомея патшалыклары йогынтысы астында булган. Аңа кадәр Того Африкадагы кол сату үзәгенең Кол Ярының өлеше булган. 1884 елда Германия Тогоны үзенең протектораты итеп игълан иткән. 1914 елда, Беренче бөтендөнья Сугышы башланудан соң, Того француз һәм Британия гаскәрләре тарафыннан оккупацияләнгән. Шуннан соң Бөекбритания һәм Франция ил белән Милләтләр Лигасы, ә соңрак - БМОның мандаты буенча идарә иткән. 1960 елның 27 апреленда француз секторы Того Җөмһүрияте атамасы астында бәйсезлеккә ирешкән. Хәрби борылышлар сериясеннән соң хакимияткә подполковник Гнассингбе Эйядема килгән.

16-ынчы гасырдан 18-енче гасырга кадәр европалылар коллар сатып алган, шул сәбәпле Того “Кол яры” дип аталган. 1884 елда Германия хәзерге көн Тогоны кертеп протекторат дип игълан иткән, ул Тоголенд исеме алган. Беренче Бөтендөнья Сугышыннан соң Того өстеннән хөкем Франциягә күчерелгән булган. Того Франциядән бәйсезлеккә 1960 елда ирешкән. 1967 елда Гнассингбе Эвадэма уңышлы фетнә алып барган, шуннан соң ул анти-коммунист, бер-фиркале дәүләтнең президенты булып киткән. Ахыр чиктә 1993 елда Эйадема күп-фиркале сайлаулар каршы алган, алар тәртип булмау белән бозылган булган һәм ул президентлыкны өч мәртәбә откан. 2005 елда аның улы Фауре Гнассингбе президент булып сайланган булган. Ул 2021 елда вазифасын үтәвен дәвам итә.

Кыскача икътисади тасвирлама

үзгәртү

Того - аграр ил, Төп товар авыл хуҗалыгы культуралары: какау, кофе, мамык, май пальмасы. Көтүлек хайван үрчетүе. Балыкчылык. Фосфоритлар, мәрмәр, аш тозы чыгару. Авыл хуҗалыгы чималын эшкәртү буенча предприятиеләр. Нефть эшкәртү, цемент, металлургия заводлары. Экспорт: фосфоритлар, цемент, авыл хуҗалыгы продукциясе.

Акча берәмлеге - КФА франкы

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ Dickson P. Labels for Locals: What to Call People from Abilene to Zimbabwe — 1997.
  4. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/to.html
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ https://www.workwithdata.com/place/togo
  7. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa
  8. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  9. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  10. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  11. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/TOGO
  12. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/togo
  14. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  15. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  16. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=301
  17. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  18. ↑ http://icdo.org/who-we-are/members/member-states.html
  19. ↑ https://public.wmo.int/en/members/togo
  20. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  21. ↑ https://thecommonwealth.org/countries/togo
  22. ↑ Togo’s flag raised at Marlborough House to mark admission into the Commonwealth — 2022.
  23. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  24. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  25. ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 25,16 25,17 25,18 25,19 25,20 25,21 25,22 25,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  26. ↑ 26,0 26,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  29. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  30. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  31. ↑ 31,0 31,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  32. ↑ Открытый ISNI для организаций
  33. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  35. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  36. ↑ 2020 Democracy Index
  37. ↑ 37,00 37,01 37,02 37,03 37,04 37,05 37,06 37,07 37,08 37,09 37,10 37,11 37,12 37,13 37,14 https://www.bti-project.org
  38. ↑ 38,0 38,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/TGO
  39. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=TGO
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Чыганаклар

үзгәртү
  • Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "Вече", 2003.

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Того&oldid=4258986