Мариуполь
Мариу́поль (укр. Маріу́поль, рус. Мариуполь, грек. Μαριούπολη) — Украинаның Донецк өлкәсендәге шәһәр, халык саны буенча өлкәдә икенче урында. Мариуполь районының администраив үзәге (район составына керми). 2022 елның февраль ахырыннан МХО нәтиҗәсендә Россия контроле астында. 2022 ел сентябрендә үткәрелгән референдум нигезендә РФ эченә керә, ләкин шуны күпчелек дөнья илләре танымый. Сугыш нәтиҗәсендә күп кеше я һәләк була, я шәһәрдән качып китә, төгәл саны билгесез.
| Мариуполь | |
| укр. Маріуполь | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 |  |
| Нигезләнү датасы | X гасыр |
|---|---|
_1.jpg) | |
| Рәсми исем | Маріуполь |
| Кушамат/тәхәллүс | Марік һәм Марик |
| ... хөрмәтенә аталган | Андрей Жданов һәм Изге Ана[1] |
| Демоним | Mariupolitan, Mariupolitans, Mariopolitan, Mariopolitans, Marioupolitans һәм маріупольці |
| Рәсми тел | украин теле |
| Дөнья кисәге | Европа |
| Дәүләт |
 Украина[2] |
| Нәрсәнең башкаласы | Мариупольская городская община[d] һәм Мариупольский район[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Мариупольская городская община[d] |
| Сәгать поясы | UTC+02:00, UTC+03:00 һәм DAZD[d] |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Кальмиус[d] һәм Азак диңгезе |
| Хөкүмәт башлыгы | Вадим Сергеевич Бойченко[d] |
| Халык саны | 449 498 (2017)[3] |
| Административ бүленеше | Центральный район[d], Кальмиусский район[d], Левобережный район[d] һәм Приморский район[d] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 67 метр |
| Кардәш шәһәр | Савона[4], Цицикар[d][5][6][7], Сәләник[4], Гданьск[4], Трабзун, Санто-Северина, Львов[4], Кәфә[4], Коломыя[4], Пирей[d][4], Переяслав[4], Бакчасарай[4], Макиивка[4], Славута[4], Херсон[4] һәм Вилнүс[8] |
| Бүләкләр | |
| Мәйдан | 244 км² |
| Почта индексы | 87500–87590 |
| Рәсми веб-сайт | mariupolrada.gov.ua(укр.)(ингл.) |
 | |
 | |
 | |
 | |
| Һәйкәлләр исемлеге | Памятники Мариуполя[d] |
 | |
 | |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | [d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Мариуполь Викиҗыентыкта | |
Халык саны буенча Украинада беренче дистәдә (2022 елга кадәр).
География
үзгәртүМариуполь Азак диңгезенең ярында, Кальмиус елгасының тамагында урнашкан.
Климат
үзгәртү| Мариуполь (1993-2013 еллар) климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача максимум, °C | −0,5 | 0,1 | 5,2 | 13,4 | 20,1 | 25,1 | 28,1 | 27,6 | 21,3 | 13,9 | 5,9 | 0,9 | 13,4 |
| Уртача температура, °C | −2,4 | −2,2 | 2,5 | 10,0 | 16,3 | 20,8 | 23,7 | 23,1 | 17,3 | 10,8 | 3,7 | −1 | 10,2 |
| Уртача минимум, °C | −4,2 | −4,6 | −0,1 | 6,7 | 12,4 | 16,5 | 19,3 | 18,6 | 13,3 | 7,6 | 1,4 | −2,8 | 7,0 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 45 | 36 | 35 | 28 | 31 | 46 | 31 | 28 | 32 | 31 | 39 | 42 | 424 |
| Чыганак: weatheronline.co.uk. | |||||||||||||
Тарих
үзгәртү
Элек Мариуполь урынында Домаха исемле казаклар ныгытмасы урнашкан була. 1778 елда биредә шәһәр нигезләнә (Павловск исеме астында).
1780 елда шәһәргә Кырымнан сөрелгән юнаннар килеп урнаша һәм аңа Мариуполь исеме кушыла. XIX гасыр азагында шәһәрдә тимер юл, яңа эре порт һәм металлургия заводлары барлыкка килә. Индустриализация елларында биредә «Азовсталь» заводы һәм башка төрле ширкәтләр төзелә. Шәһәр алман оккупацияне һәм 1990-еллардагы икътисади төшүне кичергән. Әлеге вакытта Мариуполь — Донецк өлкәсенең әһәмиятле икътсади үзәге, шуның белән бергә, ул ял урыны да булып тора. Шәһәр — Украиндагы юнан мәдәниятенең танылган үзәге.
2014 елның июль[9] — октябрендә[10] Донецк өлкәсенең вакытлы башкаласы булып торган.
Халык
үзгәртү| 1897[11] | 1926[11] | 1939[11] | 1959[12] | 1970[13] | 1979[14] | 1989[15] | 2001[16] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 31 116 | 40 825 | 221 529 | 283 570 | 416 927 | 502 581 | 518 933 | 492 176 |
Милли состав (2001): украиннар — 47,6%, руслар — 43,4%, юнаннар — 6,5%
Туган тел буенча состав (2001): рус теле — 89,5%, украин теле — 9,9%.[17]
Административ бүленеш
үзгәртү
| Мариуполь районнары: Кальмиус Сул як яр Диңгез буе Үзәк | Торак пунктлары: 1 — Сартана 2 — Старый Крым 3 — Талаковка 4 — Гнутово 5 — Ломакино |
- Диңгез буе районы
- Кальмиус районы
- Үзәк районы
- Сул як яр районы
Кардәш шәһәрләр
үзгәртү
Танылган шәхесләр
үзгәртү- Андрей Жданов — совет дәүләт эшлеклесе.
Әдәбият
үзгәртү- Мотиенко Я. В., Александрович Э. П., Славянск, фотоальбом, стр. 82, тираж 30000 экз. Издательство: «Мистецтво», Киев, 1976
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ https://web.archive.org/web/20140920153249/http://lampada.in.ua/2012/08/mariupolskaya-ikona-bozhiey-materi/
- ↑ archINFORM — 1994.
- ↑ http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2017/zb/06/zb_chnn_0117pdf.zip
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%96%D1%83%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%2C_%D0%BC%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B8.pdf
- ↑ http://english.qqhr.gov.cn/youhaochengshi.php
- ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431567.shtml
- ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/ztzl.shtml
- ↑ https://vilnius.lt/lt/tarptautinis-bendradarbiavimas/
- ↑ http://www.president.gov.ua/news/30513.html
- ↑ Донецкую обладминистрацию разместят в Краматорске, а силовые структуры - в Мариуполе, - Кихтенко, Цензор.нет (13.10.14).
- ↑ 11,0 11,1 11,2 http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=14&rn=&id=&botton=cens_db
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2014-07-31, retrieved 2014-04-17
- ↑ План совместных мероприятий городов-побратимов: город Железногорск Курской области (Россия) и город Мариуполь Донецкой области (Украина) на 2011 год.
- ↑ Цицикар /КНР/ и Мариуполь /Украина/ — города-побратимы, archived from the original on 2021-06-13, retrieved 2014-04-17
Сылтамалар
үзгәртү| Мариуполь башка проектларда: | |
|
Викиҗыентыктагы медиафайллар? |
|
«Мариуполь» порталы |
- Городской совет 2018 елның 25 май көнендә архивланган.
- Веб-камера ОАО «Укртелеком», перекресток пр. Ленина и ул. Казанцева 2008 елның 8 гыйнвар көнендә архивланган.
- Web-Камеры Мариуполя 2019 елның 12 июль көнендә архивланган.
- История и культура Мариуполя 2017 елның 14 октябрь көнендә архивланган.
- Фото Мариуполя. Панорамные фотографии его улиц, домов, парков, памятников, пляжей, достопримечательностей…и т.д 3D вращающиеся фотографии, обзор 360 градусов. 2014 елның 19 май көнендә архивланган.
- Старый Мариуполь. История города Мариуполя 2012 елның 20 февраль көнендә архивланган.
- Центральная городская библиотека им. В. Г. Короленко 2014 елның 28 май көнендә архивланган.