Трабзон
.svg){kind=small}
Трабзон ( тур. Трабзон ; шулай ук Трапезунд[3] грек. Τραπεζούντα ) — Төркиядәге шәһәр, Кара диңгез ярында, Мучка елгасы тамагы янында, урманнар белән капланган Колат-Даг тавы (3410 м) итәгендә урнашкан Трабзонның административ үзәге.
| Трабзон | |
| төр. Trabzon | |
 | |
| Рәсми исем | Trabzon, Трабзон һәм Трапезунд |
|---|---|
| Рәсми тел | төрек теле |
| Дәүләт |
 Төркия |
| Нәрсәнең башкаласы | Трабзон[d], Трапезундская империя[d] һәм Трабзон[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Трабзон[d] һәм Трабзон[d] |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Кара диңгез |
| Халык саны | 824 352 (2023)[1] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 0 ± 1 метр |
| Кардәш шәһәр | Зәнҗан, Рәшт, Амасия, Дортмунд, Батум[2] һәм Сочи |
| Мәйдан | 4685 км² |
| Почта индексы | 61000 |
| Рәсми веб-сайт | trabzon.bel.tr(төр.) |
 | |
| Шәһәр халкы | 143 941, 214 949, 228 826, 220 860, 230 399, 234 063, 239 704, 243 735, 65 516, 80 795, 97 210, 108 403 һәм 142 008 |
| Авыл халкы | 72 664, 68 284, 63 687, 62 649, 61 855, 63 647, 65 527, 68 325, 47 738, 51 567, 58 847, 66 892 һәм 74 211 |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 61 800 |
| Җирле телефон коды | 462 |
 | |
 Трабзон Викиҗыентыкта | |
Шәһәрдә Византия архитектурасы һәйкәлләре, шул исәптән Изге София соборы, Хризокефалос Панагиясе (хәзер Фатиха мәчете), Изге Анна һәм изге Евгений чиркәүләре (хәзер Йени Джума мәчете), шулай ук шәһәр диварлары сакланып калган. Шәһәрнең көньяк-көнчыгышында кыяга салынган Панагия Сумела монастыре урнашкан. Рәсәй консуллыгы бар .
Шәһәр халкы 400 меңнән артык кеше тәшкил итә[4] .
Тарих үзгәртү
Евсевий буенча, Трапезус дип аталган шәһәргә (борынгы грек. Τραπεζοςς) б. э. кадәр 756 елда Синоп халкы тарафыннан Колхида территориясендә нигез салына. «Эллада тасвирламасы» нда Павсаний б.э. кадәр 360 нчы елларда Мегалопольгә күчүдән баш тарткан Аркадиядә яшәүче Трапезунд халкы үз йортларын ташлап, шул ук исемдәге Понтия шәһәрендә сыеныр урын тапканнар, янәсе, анда яшәүчеләр «шул ук метрополиядән»булганнар", дип раслый. Колхидада колониягә диңгездән ерак авылда яшәүчеләр нигез салу факты мөмкин түгел, һәм, мөгаен, бу хикәя шул ук торак пунктларның исемнәрен бәйләү омтылышы була[5] .
Порт шәһәре Кече Азиянең Кара диңгез ярында Көнчыгыш Греция колониясе булып тора һәм Анатолия дәүләтләре, беренче чиратта Урарту белән сәүдә итүдә мөһим роль уйный.
Трапезунд Ксенофонтның «Анабасис» ында Фарсы армиясенең җимерелгән кече Кирның ун мең варисының чигенүнең соңгы пункты буларак телгә алына. Аррианның "Александрдан соң эшләр" әсәрендә Бөек Александр үлеменнән соң шәһәрнең Кардиядән Эвменга бирелүе турында әйтелә .
Трапезунд Понтия патшалыгы составына VI Митридат идарәсенә керә. Өченче Митридат сугышыннан соң шәһәр кече Әрмәнстан составында Галатия патшасы Дейотарга Бөек Помпей тарафыннан тапшырыла, ә соңрак ирекле шәһәр статусын ала.
Рим империясенең бер өлеше булып, Трапезунд Понтус Полемониакус провинциясенең төп шәһәре була, Кара диңгездә иң мөһим сәүдә үзәге була, чөнки яхшы сакланучы гаване була һәм Евфрат өлкәсеннән Кара диңгезгә кадәр сәүдә юлы булып хезмәт иткән. Рим-Парфия сугышлары шәһәрне тагын да әһәмиятле итә. Трапезунт Корбулның Әрмәнстан кампаниясе вакытында күчерү базасы булып хезмәт итә.
69 нчы елда Понтиянең соңгы патшасы Полемонның кешесе Понтның империягә кушылганга кадәр флот командующие Аникет II, Веспасиан белән көрәштә Вителлийга ярдәм күрсәтү турында белдереп, Колхидада восстание күтәрә. Ул җирле кабиләләрне үз ягына җәлеп итә, шәһәргә бәреп керә, җирле когортаны үтерә, Рим флотын яндыра һәм пиратлыкка керешә. Веспасиан җирле Седохез патшасы янында Хоб елгасы тамагына качып китәргә туры килгән фетнәчеләргә каршы гаскәр җибәрә, ул соңыннан «Аникетны һәлак итәргә карар кыла һәм римлыларга аңардан котылу эзләгән кешеләрне бирә»[6] .
258нче елда готлар тарафыннан шәһәрнең чәчәк атуы тәмамлана, Валерианны җиңгәннән соң да, шәһәр шулай ук яшәвен дәвам итә.
VI—VII гасырларда Трапезунд Көнчыгыш Рим (Византия) провинциясе Беренче Әрмәнстанныңүзәге булган.
Император Ираклий вакытындагы сугышлар белән бәйле катастрофик вакыйгалардан соң, урта гасыр башында Трапезунд (ул чактагы грек телендә) Кара диңгез көнчыгышында Византиянең төп форпостына әверелә.
VII—IX гасырларда Трапезунд Армениак провинциясенең бер өлеше булган.
IX—XI гасырларда, шәһәр Халдия провинциясе (фема) үзәге булган.
X гасыр мөселман чыганаклары буенча, мөселман сәүдәгәрләре Византия ефәген сатып алу өчен Трапезундка еш килгәннәр. 1204 нче елда Трапезунд шәһәре Трапезунд империясе кебек билгеле, Грецияның зур булмаган Бөек Комниннар дәүләте башкаласы була, XIV—XV гасырларда чиратлап төрек һәм монголларның ясак түләүчесе, ә 1461 елда госман төрекләре кысымы астында колый. Шәһәр төрекләргә бирелгәннән соң, йортларның күбесе төрек солдатларына тапшырыла, шәһәр дворяннары һәм күп санлы греклар Константинопольгә күчерелә, һәм соңгы император Давыт анда куыла. Ләкин ике елдан соң, 1463-нче елда, император һәм аның бөтен гаиләсе үтерелә [7], мең ярым Трапезунд егете янычарга тапшырыла.
Якынча 1474-нче елда шәһәргә Афанасий Никитин килә, ул аны үзенең «Хожение за три моря» дигән юл язмаларында искә ала[8] .
Трапезунд грек митрополиты, әрмән архиепископы һәм әрмән-берләшкән епископының резиденциясе булган. Шәһәрдә егермедән артык христиан чиркәве, кырыкка якын мөселман мәчетләре һәм мәктәпләре бар иде. 1896 елгы канлы вакыйгалар алдыннан анда утыз биш меңдән алып кырык биш меңгә кадәр кеше яшәгән, шул исәптән сигез мең грек һәм алты мең әрмән, калганнары мөселманнар, күбесенчә төрекләр, һәм күп фарсылар [9] .
1912 елда шәһәрдә һәм якын-тирә авылларда 89 225 мөселман, 38 625 грек һәм 11 915 әрмән [10] яшәгән, шулай ук сиксән тугыз актив әрмән чиркәве булган.[чыганак күрсәтелмәгән 3290 көннәр] Аларның барысы да XX гасырда юк ителгән.
Беренче бөтендөнья сугышы башлангач, грек һәм әрмән халкы эзәрлекләнә. Грек халкы үз-үзен саклау отрядларын булдыра.
Трапезунд операциясе нәтиҗәсендә, шәһәр 1916 елның апреленнән 1918 елның мартына кадәр Россия армиясе тарафыннан яулап алына. Митрополит Хрисанф вакытлыча Грек хөкүмәтен җитәкли. Грекларның үз-үзен саклау отрядлары рус армиясе киткәч тә көрәшне 1923 елга кадәр, православие грек халкының күбесе Грециягә күчерелгәнгә кадәр дәвам итә. Калган халык ислам динен кабул итә. Бүгенге халыкның бер өлеше, мөселман буларак (фараз бар: криптохристиан буларак та), грек телендә сөйләшә (ягъни румча) [11] .
Климаты үзгәртү
Трабзон климаты, көньяк Кара диңгездәге кебек, субтропик океан ( Кёппен климат классификациясе : Cfa). Температура режимы ягыннан ул Сочига охшаган, ләкин явым-төшем күпкә азрак төшә. Бу киңлектә яткан шундый ук шәһәрләрнең үлчәмнәре буенча югары булмавы июль температурасының уртача температурасы максимумнары көньякта яткан Понтий тауларының йомшартучы йогынтысы белән аңлатыла. Июль - август айларында температура сирәк +30 ° артып китә, яз һәм көз тоткарлык белән килә. Туңдырулар бик сирәк булса да, килеп чыга. Кайчагында кар ява.
| {{{Урын}}} климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | |
| Абсолют максимум, °C | {{{Гый_а_макс}}} | 26,4 | 33,1 | 35,0 | 37,8 | 35,9 | 37,0 | 34,8 | 33,2 | 32,7 | 30,3 | 26,4 | |
| Абсолют минимум, °C | {{{Гый_а_мин}}} | −6,1 | −5 | −2 | 5,4 | 10,3 | 13,5 | 13,8 | 9,4 | 3,8 | 1,0 | −3,1 | |
Спорт үзгәртү
Трабзонспор - Төркиянең Зур Дүртлегенең футбол клубларының берсе.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ https://www.nufusu.com/il/trabzon-nufusu
- ↑ https://batumi.ge/ge/?page=show&sec=5
- ↑ Поспелов Е. М.Географические названия мира. Топонимический словарь.
- ↑ traveller-eu.ru.
- ↑ http://rbedrosian.com/Ref/Drews/Drews_1976_Greek_Settlements.pdf
- ↑ Корнелий Тацит. История. Книга III
- ↑ Marianna Koromela The Greeks in the Black Sea: From the Bronze Age to the early twentieth century. 1991
- ↑ Хожение за три моря Афанасия Никитина. — Л., 1986. — С. 57.
- ↑ ЭСБЕ, 1901, см. раздел Литература
- ↑ George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918
- ↑ Özhan Öztürk Karadeniz: ansiklopedik sözlük. 2005 С.1220
Әдәбият үзгәртү
- Трапезунт // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
Сылтамалар үзгәртү
|
Викиҗыентыктагы медиафайллар? |
|---|
- trabzon.bel.tr — Трабзонаның рәсми сайты(төр.)
- Фотографии Трабзона(рус.)