Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Яшел Үзән (рус. Зеленодольск) — Россия Федерациясенең шәһәре (1932), 1958 елдан алып, Татарстан Республикасы Яшел Үзән районы административ үзәге, (1990 елга кадәр Татар АССР). "Яшел Үзән муниципаль районы" муниципаль берәмлегенең үзәге.

Яшел Үзән
БайракИлтамга
Нигезләнү датасы 1865
Сурәт
Рәсми тел татар теле һәм рус теле
Дәүләт  Россия
Нәрсәнең башкаласы Яшел Үзән районы һәм Яшел Үзән шәһәр җирлеге[d]
Административ-территориаль берәмлек Яшел Үзән районы
Сәгать поясы UTC+03:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Идел
Халык саны 98 888 (1 гыйнвар 2024)[1]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 90 метр
Кардәш шәһәр Кронштадт, Дзержинск[2] һәм Северодвинск[3]
Мәйдан 38 км²
Почта индексы 422540–422551
Рәсми веб-сайт zelenodolsk.tatarstan.ru(рус.)(тат.)
Беренче язма телгә алу 1865
Җирле телефон коды 84371
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Яшел Үзәндә җирләнгәннәр[d]
Карта
 Яшел Үзән Викиҗыентыкта

2014 елның 29 июленнән РФ Хөкүмәте «Об утверждении перечня моногородов» №1398-р карары (13.05.2016 төз.) буенча Россия Федерациясе аеруча катлаулы социаль-икътисади хәлдәге моношәһәрләр исемлегенә кертелгән.[4] 

2025 елның 15 гыйнварында Россия Федерациясе Президенты В. В. Путин указы белән шәһәргә «Хезмәт батырлыгы шәһәре» мактаулы исеме бирелгән[5].

География

үзгәртү

Климат

үзгәртү
  • Уртача еллык температура — +3,4 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 3,2 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 69,9%
Яшел Үзән климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Уртача температура, °C −10,5 −10,6 −5,5 4,9 13,5 18,5 20,4 17,9 12,2 4,5 −4,4 −9,7 4,4

XIX гасырда ул Кабачище авылы дип беленгән, аннары аның исеме Паратск затоны булып торган
1928 елдан бирле – Яшел Үзән елга порты
1932 елда шәһәр статусы бирелде
1938 елдан башлап Яшел Үзән районы үзәге

1897[6] 1939[7] 1959[8] 1970[9] 1979[10] 1989[11] 2002[12] 2010[13]
1 090 ~30 200 60 472 76 961 84 504 94 079 100 139 97 651

Милли состав

үзгәртү
Милләт 1939[14] 1970[15] 1979[15] 1989[15] 2002[16] 2010[17]
руслар 74,9% 69,7% 69,2% 67,0% 64,5% 61,6%
татарлар 21,5% 26,5% 27,1% 29,1% 32,6% 35,4%
чуашлар 0,9% ?% ?% 1,3% 0,9% 0,9%

Сәнәгать

үзгәртү
  • А.М. Горький исемендәге кораб төзү заводы
  • Серго исемендәге завод («ПОЗиС» ААҖ)
  • Фанер-җиһаз комбинаты
  • Фанир заводы
  • Шпаллар сеңдерү заводы
  • Җиһаз фабрикасы
  • Трикотаж фабрикасы
  • Тегү фабрикаласы
  • Сөт комбинаты
  • Икмәк комбинаты
 
Тарихи-мәдәни мирас музее
 
Сәнгать галереясы

Мәгариф

үзгәртү

Мәдәният

үзгәртү

Шәһәрдә туган танылган шәхесләр

үзгәртү
туу Исем әлма-матер һөнәр төре эш урыны Викиҗыентыктагы төркем үлем датасы
1929-01-18 Лидия Белякова Мәскәү дәүләт педагогика университеты табиб Мәскәү дәүләт педагогика университеты
1932-08-21 Иван Зюзюкин Урал дәүләт университеты язучы
журналист
балалар язучысы
2015-01-18
1938-05-12 Владимир Шимко Мәскәү энергетика институты 1998-03-03
1942-06-16 Олег Орлов Санкт-Петербург дәүләт диңгез техник университеты физик Крылов ис. дәүләт фәнни үзәге
1943-12-26 Олег Жадан Мәскәү дәүләт университеты журналист 2001
1944 Ринат Гыйләҗев 2014-11-22
1944-06-19 Илгизәр Вәлиев Казан дәүләт медицина университеты 2018-12-28
1946-09-20 Фәрит Газизуллин инженер-механик Farit Gazizullin
1946-11-23 Наталья Мельникова Казан дәүләт консерваториясе пианист
университет профессоры
Харкау милли сәнгать институты
Dnipro Conservatory
1949-11-15 Виталий Бортяков Пирем дәүләт хореография көллияте
1951-07-22 Рәшит Гыйләҗев И. Е. Репин исемендәге Санкт-Петербург сынлы сәнгать, скульптура һәм архитектура институты рәссам Rashid Gilazov
1952-03-09 Лариса Дядькова Санкт-Петербург дәүләт консерваториясе
Казан дәүләт консерваториясе
опера җырчысы
1954-12-10 Наил Фәткуллин Казан (Идел буе) федераль университеты Казан (Идел буе) федераль университеты
1955-08-21 Евгений Канаев Идел буе дәүләт технология университеты фотограф
фотокорреспондент
«Татарстан яшьләре»
Татэнерго
Evgeniy Kanaev
1956-01-01 Илдус Заһидуллин футболчы
1957-04-16 Рөстәм Бәйкиев Казан дәүләт медицина университеты
Казан (Идел буе) федераль университеты
1957-05-06 Рәшит Кәлимуллин Казан дәүләт консерваториясе композитор Rashid Kalimullin
1958-06-25 Ольга Гончарова Казан (Идел буе) федераль университеты biology student
биолог
2015-10-15
1960-06-21 Ринат Гобәйдуллин сәясәтче
банкир
РФ Дәүләт думасы депутаты
Rinat Gubaydullin
1963-04-09 Елена Ушакова А.Н. Туполев исемендәге Казан илкүләм тикшеренү техник университеты
Тум дәүләт педагогика университеты
сәясәтче
РФ Дәүләт думасы депутаты
Elena Ushakova
1963-09-05 Рөстәм Фәхретдинов футболчы
футбол тренеры
1966-12-21 Олег Рыльков серияле үтерүче
tinsmith
rapist
pedophile
robber
1968-02-22 Әлфия Когогина Казан (Идел буе) федераль университеты сәясәтче
РФ Дәүләт думасы депутаты
Alfia Kogogina
1970-08-25 Александр Фёдоров футболчы 2022-01-26
1978-11-03 Антон Бочкарёв Мәскәү дәүләт физик мәдәният академиясе җиңел атлет
1978-11-25 Ольга Кудряшова биатлонист
military athlete
1986-10-14 Анастасия Доценко чаңгы узышчысы
1987-04-29 Алсу Фәйзуллина Казан музыка көллияте
Казан дәүләт консерваториясе
А.Н. Туполев исемендәге Казан илкүләм тикшеренү техник университеты
театр актеры Казан татар дәүләт яшь тамашачылар театры
1989-11-25 Андрей Ларьков чаңгы узышчысы Andrey Larkov
1991-03-25 Динә Гарипова җырчы Dina Garipova
1995-01-09 Алексей Курзенёв футболчы
1999-01-06 Даяна Юшкова чирәмдәге һоккей уйнаучы Dayana Yushkova
2002-03-17 Тимур Кәримов алкалы һоккей уйнаучы
2005-03-29 Илья Рожков футболчы


Искәрмәләр

үзгәртү
  1. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 годаРосстат, 2024.
  2. http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html
  3. https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
  4. Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
  5. Яшел Үзәнгә «Хезмәт батырлыгы шәһәре» исеме бирелде. Татар-информ, 15.01.2025
  6. Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
  7. http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html
  8. 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  9. 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  10. 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  11. 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  12. 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  13. архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26 
  14. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381
  15. 15,0 15,1 15,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
  16. 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06 
  17. 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06 

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү