Яшел Үзән
Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.
Яшел Үзән (рус. Зеленодольск) — Россия Федерациясенең шәһәре (1932), 1958 елдан алып, Татарстан Республикасы Яшел Үзән районы административ үзәге, (1990 елга кадәр Татар АССР). "Яшел Үзән муниципаль районы" муниципаль берәмлегенең үзәге.
| Яшел Үзән | |
| Байрак | Илтамга |
.gif) | .png) |
| Нигезләнү датасы | 1865 |
|---|---|
 | |
| Рәсми тел | татар теле һәм рус теле |
| Дәүләт |
 Россия |
| Нәрсәнең башкаласы | Яшел Үзән районы һәм Яшел Үзән шәһәр җирлеге[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Яшел Үзән районы |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Идел |
| Халык саны | 98 888 (1 гыйнвар 2024)[1] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 90 метр |
| Кардәш шәһәр | Кронштадт, Дзержинск[2] һәм Северодвинск[3] |
| Мәйдан | 38 км² |
| Почта индексы | 422540–422551 |
| Рәсми веб-сайт | zelenodolsk.tatarstan.ru(рус.)(тат.) |
| Беренче язма телгә алу | 1865 |
| Җирле телефон коды | 84371 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Яшел Үзәндә җирләнгәннәр[d] |
 | |
 Яшел Үзән Викиҗыентыкта | |
2014 елның 29 июленнән РФ Хөкүмәте «Об утверждении перечня моногородов» №1398-р карары (13.05.2016 төз.) буенча Россия Федерациясе аеруча катлаулы социаль-икътисади хәлдәге моношәһәрләр исемлегенә кертелгән.[4]
2025 елның 15 гыйнварында Россия Федерациясе Президенты В. В. Путин указы белән шәһәргә «Хезмәт батырлыгы шәһәре» мактаулы исеме бирелгән[5].
География
үзгәртүКлимат
үзгәртү- Уртача еллык температура — +3,4 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 3,2 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 69,9%
| Яшел Үзән климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача температура, °C | −10,5 | −10,6 | −5,5 | 4,9 | 13,5 | 18,5 | 20,4 | 17,9 | 12,2 | 4,5 | −4,4 | −9,7 | 4,4 |
Тарих
үзгәртүXIX гасырда ул Кабачище авылы дип беленгән, аннары аның исеме Паратск затоны булып торган
1928 елдан бирле – Яшел Үзән елга порты
1932 елда шәһәр статусы бирелде
1938 елдан башлап Яшел Үзән районы үзәге
Халык
үзгәртү| 1897[6] | 1939[7] | 1959[8] | 1970[9] | 1979[10] | 1989[11] | 2002[12] | 2010[13] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 090 | ~30 200 | 60 472 | 76 961 | 84 504 | 94 079 | 100 139 | 97 651 |
Милли состав
үзгәртү| Милләт | 1939[14] | 1970[15] | 1979[15] | 1989[15] | 2002[16] | 2010[17] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| руслар | 74,9% | 69,7% | 69,2% | 67,0% | 64,5% | 61,6% |
| татарлар | 21,5% | 26,5% | 27,1% | 29,1% | 32,6% | 35,4% |
| чуашлар | 0,9% | ?% | ?% | 1,3% | 0,9% | 0,9% |
Сәнәгать
үзгәртү- А.М. Горький исемендәге кораб төзү заводы
- Серго исемендәге завод («ПОЗиС» ААҖ)
- Фанер-җиһаз комбинаты
- Фанир заводы
- Шпаллар сеңдерү заводы
- Җиһаз фабрикасы
- Трикотаж фабрикасы
- Тегү фабрикаласы
- Сөт комбинаты
- Икмәк комбинаты
Мәгариф
үзгәртү- Механика көллияте
- Кораб төзелеше техникумы
- Медицина училищесы
- 5 нче гимназия
Мәдәният
үзгәртүШәһәрдә туган танылган шәхесләр
үзгәртү- Шулай ук карагыз: Төркем:Яшел Үзәндә туганнар.
- Дилә Барышева (1962), педагог, рәссам-батик ясау остасы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (2017).
- Фәрит Газизуллин (1946), РФ элекке министры, «Газпром» ААҖ директорлар шурасы әгъзасы.
- Рәшит Гыйләҗев (1951), Татарстанның халык рәссамы (2022).
- Рәшит Кәлимуллин (1957), РФ композиторлар берлеге рәисе (2015 елның декабреннән).
- Алсу Фәйзуллина, Габдулла Кариев исемендәге Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры артисты (2008 елдан), Татарстан Республикасы Театр әһелләре берлеге әгъзасы.
| Түбәндәге төзмә кешеләр һәм роботлар аңларлык күп телле халыкара Викимәгълүмат белем базасында теркәлгән мәгълүматка нигезләнә һәм тулы түгел. Бәйле шәхес турында белем блокларын тутыру һәм соңыннан уң яктагы яңартка басу белән аны баетуда ярдәм итә аласыз. |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года — Росстат, 2024.
- ↑ http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html
- ↑ https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
- ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
- ↑ Яшел Үзәнгә «Хезмәт батырлыгы шәһәре» исеме бирелде. Татар-информ, 15.01.2025
- ↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
- ↑ http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06
- ↑ 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06