Тарикать

Тарикать (гарәп. طريقة‎ – «юл») — суфилар оешмасы. Суфиларның мистик күнегүләр, дога, зикер һәм күпсанлы гыйбадәтләр һәм аерым йолалар башкару юлы белән үз өсләрендә эшләүләрен һәм «хакыйкать»не табарга тырышуларын таләп-максат иткән фәлсәфи һәм дини-мистик система. Суфичылыкта бик күп төрле тарикатьләр бар, мәсәлән, нәкышбәндия, кадирия, сөхрәвәрдия һ. б. Һәр тарикать башка тарикатьләрдән үзенең мораль-әхлак кагыйдәләре, йолалары, силсиләсе, зикере, вирдләре һ. б. белән аерылып тора.

Тарикать
гарәп. طَرِيقَةٌ‎
Нинди вики-проектка керә	Проект:Ислам[d] һәм Проект:Суфизм[d]
Тарикать Викиҗыентыкта

Силсилә

Бу мәкалә Ислам турында

Исламның 5 баганасы

Шәһадәт – Намаз – Зәкят – Ураза – Хаҗ

Кодси шәһәрләр

Мәккә – Мәдинә – Кодүс

Шәхесләр

Мөхәммәд – Әбү Бәкер – Гали Госман – Гомәр

Бәйрәмнәр

Һиҗри Яңа ел – Ислам тәкъвиме Ураза бәйрәме

Корбан – Гашура

Биналар

Мәчет – Манара

Михраб – Кәгъбә

Дин әһелләре

Имам – Мөәзин – Мулла – Мөфти

Коръән һәм башка дини чыганаклар

Коръән – Хәдис – Сөннәт

Фикһ – Фәтва – Шәригать

Мәзһәбләр

Сөнни мәзһәбләр: Хәнәфи, Хәнбәли, Мәлики, Шәфигый

Башка юнәлешләр

Шигыйчелек: Унике имамлык, Исмаилитлар, Зәйдиләр

Мөгътазилиләр – Хариҗилык

Юнәлешләр

Суфилык

Ваххабчылык – Сәләфилек

Җәдитчелек

Әхмәдия

Силсилә — тарикать шәйхләренең остазлык чылбыры шәҗәрәсе. Бер төр тарикатьләрнең буыннар чылбыры хәзрәти Әбүбәкергә, икенчеләренең буыннар чылбыры хәзрәти Галигә, алардан соң барысы да Мөхәммәд пәйгамбәргә барып тоташа. Һәр тарикатьнең үз силсиләсе бар һәм ул суфилар тарафыннан нык хөрмәт ителә. Һәр тарикатьнең горурлыгы булып саналучы силсиләләр язылган әсәрләрне силсиләнамә дип атыйлар.

Зикер

Һәр тарикатьнең үз зикер формасы була. Зикер (зикр) — Аллаһны гел искә алып тору, онытмау, шул максаттан Аллаһ исемен яки «Лә илаһе иллаллаһ» дип кабатлап тору. Суфилар ялгыз яки бергәләп җыелып Аллаһ исеме кергән билгеле бер җөмләләрне, вирдләрне кат-кат әйтәләр. Зикер ике төрле була: зикре җәһри һәм зикре һафи.

• Җәһри зикер — кычкырып яки якын-тирәдәге кешеләр ишетерлек итеп ачык тавыш белән әйтелгән зикер. Мондый зикер әйтелгән тарикатьләрне «җәһри тарикатьләре» дип атыйлар (ясәвия, руфаи, кадирия тарикатьләре шундыйлар).
• Һафи зикер — суфи (дәрвиш) үзе генә ишетерлек итеп, пышылдап, яки эчтән генә әйтелгән зикер. Тыныч, яки тавышсыз зикер әйткән тарикатьләрне «һафи тарикатьләре» дип атыйлар (нәкышбәндия, мәламәтия тарикатьләре шундыйлар).

Вирд

Һәр тарикатьнең үзенә генә хас вирдләре була. Вирд — көндәлек догалар, укуның билгеле тәртибе һәм вакыты булган аятьләр, хәдисләр, изгеләр сүзеннән гыйбарәт дога яки зикер. Әлеге догалар көннең (кичәнең) билгеле сәгатьләрендә аерым гына яки бергәләп, кычкырып яки тавышсыз (күңелдән, пышылдап) укыла. Һәр суфиның үзенең генә вирды булырга тиеш. Вирд, күпчелек очракта, тарикать сере булып исәпләнгән.

Тарикатьләр чоры

Тарикатькә керү белән суфи булу икесе бер. Гадәттә, тарикать исеме аны коручы шәйхнең исеме белән аталып йөртелә. XII— XIII гасырларны галимнәр «тарикатьләр чоры» дип атаганнар. Суфичылыкның зур-зур тармакларына нигез салучыларның, тарикать пирләренең күбесе нәкъ менә шул чорда яшәгәннәр, фикерләре, гыйлемнәре белән тасаувыфны (суфичылыкны) баетканнар, камилләштергәннәр.

Тарикатьләр

Тарикать исеме	Коручысы	Яшәгән җире	Үлгән вакыты
Ясәвия	Әхмәд Ясәви	Урта Азия	1166
Кадирия	Габделкадыйр Гиляни	Багдад	1167
Руфаия	Әхмәд Руфаи	Бәсрә	1182
Мәдйәния	Әбү Мәдйән Мәдйән	Әндәлүс	1194
Хәйдәрия	Котбетдин Хәйдәри	Иран	1221
Кубравия	Нәҗметдин Кубра	Хәрәзем	1221
Әкбәрия	Мөхетдин бине Гарәби	Әндәлүс-Шам	1240
Сөхрәвәрдия	Шиһабетдин Сөхрәвәрди	Гыйрак	1254
Шазилия	Габдулла Шазили	Тунис	1258
Коневия	Садретдин Коневи	Анадолу	1274
Мәүләвия	Җәлаләтдин Руми	Анадолу	1273
Бекташия	Хаҗи Бекташ Вәли	Анадолу	1270
Бәдәвия	Әхмәд Бәдәви	Мисыр	1276
Дәсукия	Ибраһим Дәсуки	Мисыр	1277
Нәкышбәндия	Баһаветдин Нәкышбәнди	Бохара	1389

Әдәбият

1. Сибгатуллина Ә. Т. Илаһи гашыйклар юлыннан (Суфичылык турында очерклар). К.: «Кыйбла» нәшрияты, 1999. ISBN 5-296-01949-4

Сылтамалар

• Тарикат. Ислам. Энциклопедический словарь (рус.)