Рус теленнән татар теленә тәрҗемәләр

Рус теленнән татар теленә тәрҗемәләр — рус әдәбияты әсәрләренең татар теленә тәрҗемәләре. Беренче тәрҗемә — Михаил Лермонтовның «Гашыйк-Гарип» («Ашик-Кериб») төрек әкиятенең тәрҗемәсе, 1898 елда Казанның Домбровский типографиясендә басылып чыкты. 1901 елда Пушкинның «Бакчасарай фонтаны» поэмасы М. Өметбаев тәрҗемәсендә дөнья күрә.

Русия империясе

1917 елдагы революциягә кадәр сәләтле татар тәрҗемәчеләре төркеме өлгереп җитте. Аларның арасында таныклы әдипләр: И. Богданов, Д. Гобәйди, Г. Камал, С. Рахманколый, Р. Рәкыйпов, Г. Рәфикый, С. Сүнчәләй, Мәрҗани (М. Галәү), Ибраһим Кулиев һ.б. булалар. Иҗтимагый, фәлсәфи, әхлакый, педагогик, гыйльми мәсьәләләргә, драма әсәрләренә (трагедия, комедия, драма, водевиль, мелодрама һ.б.), нәсергә (иҗтимагый һәм схоластик повесть, новелла, лирик нәсер), шигърияткә (баллада, сонет, әкият, поэма) нык кызыксыну булган.

Революциягә кадәр ясалган тәрҗемәләрдән күпләр кулъязма хәлендә калып яталар. Л.Н. Толстойның «Яңадан туу» («Воскресение»), М. Горькийның «Ана» («Мать»), «Җансыз өй язмалары» (? «Записки из мертвого дома»), Ф.М. Достоевскийның «Җинаять һәм җәза» («Преступление и наказание») һ.б. әсәрләренең тәрҗемә ителүләре мәгълүм.

Советлар Берлеге

Революциядән соң тәрҗемә ителгән әсәрләрнең исәбе арта, әмма яңа татар тәрҗемәчеләрендә еш кына белем һәм тәҗрибә җитешмәгән. Шуңа күрә 60–80 елларда гына иҗади тәржемәләр килеп чыгалар. Сәләтле тәрҗемәчеләр К. Миңлебаев, Т. Нурмөхәммәтов, Н. Арсланов, Зөлфәт һ.б. үзләрен ачып күрсәтәләр.

Тәрҗемә әдәбиятының зур өлеше балалар әдәбияты әсәрләре тәшкил итә. Еш кына һәм ашкынып А. Барто, А. Гайдар, М.Г. Галич, В.К. Железников, Б.С. Житков, П.П. Ершов, Е. Ильина, В.А. Каверин, Л.А. Кассиль, В.П. Катаев, С.Я. Маршак, С.В. Михалков, Н.Н. Накоряков, Н.Н. Носов, В.А. Осеева, С.Б. Радзиевская, Э. Успенский, К.Д. Ушинский, К.И. Чуковский кебек күренекле әдипләрне тәрҗемә итәләр.

Тәрҗемәчеләр роман жанрын тәрҗемә итәргә дә җөрьәт итәләр, өстәвенә эре, дастан стилендәге романнарны: А.Н. Толстойның «Михнәтле заман» («Хождение по мукам», 1976–79), В.Я. Шишковның «Хәсрәт дәрьясы» («Угрюм-река», 1963), М.А. Шолоховның «Тын Дон» («Тихий Дон», 1962–64), К.М. Симоновның «Исәннәр һәм үлеләр» («Живые и мертвые», 1984) һ.б.

Тәрҗемәләр үсешенең тарихи-хронологик юнәлеше иҗтимагый тематикадан каһарманның эчке дөньясына була. Сиксәненче еллардан яшь нәсер язучылар һәм шагыйрләр әсәрләренең (фельетон, юмореска, хикәя) тәрҗемәләре ешрак күренә башлаганнар, гомумән алганда алар район һәм республика газеталарының битләрендә басылалар.

Тәрҗемә әсәрләр

Тәфсиллек

1898 елдан башлап (Лермонтов М.Ю. «Гашыйк-Гарип» («Ашик-Кериб»)) 1928 елга кадәр татар теленә ителгән тәрҗемәләр гарәп язуында бастырганнар. 1928 елдан башлап 1939 елга кадәр — Яңалиф язуында. 1939 елдан (Маяковский В.В. «Владимир Ильич Ленин») хәзергә кадәр — кирилл язуында. Тәрҗемәләр гел Казанда бастылганнар. Дөрестән дә 1920 елга кадәр шулай ук Уфада, Ырынбурда, Әстерханда, Троицкида — барысы 13 басма гарәп язуында чыкты.

Романнар

• Авдеенко А.О. «Мин сөям» («Я люблю»)
• Ажаев В.Н. «Москвадан еракта» («Далеко от Москвы»)
• Астафьев В.П. «Патша балык» («Царь-рыба»)
• Астафьев В.П. «Бәхилләшү» («Последний поклон»)
• Бабаевский С.П. «Алтын Йолдыз Кавалеры» («Кавалер Золотой Звезды»)
• Бессалько П.К. «Һәлакәт» («Катастрофа»)
• Бирюков Н.З. «Чайка»
• Бондарев Ю.В. «Кайнар кар» («Горячий снег»)
• Бубеннов М.С. «Ак каен» («Белая береза»)
• Воскобойников В.М. «Иртәнге таң авазы» («Утренние колокола»)
• Һерцен А.И. «Кем гаепле?» («Кто виноват?»)
• Гладков Ф.В. «Цемент»
• Гладков Ф.В. «Энергия»
• Гоголь Н.В. «Үле җаннар» («Мёртвые души»)
• Гончаров И.А. «Гыйбрәтле язмыш» («Обыкновенная история»)
• Гончаров И.А. «Обломов»
• Горбунов К.Я. «Боз кузгалды» («Ледолом»)
• Горький М. «Ана» («Мать»)
• Горький М. «Артамоновлар эше» («Дело Артамоновых»; өзек)
• Горький М. «Клим Самгин тормышы» («Жизнь Клима Самгина»; өзекләр)
• Гуревич Ц.С. «Спартак»
• Достоевский Ф.М. «Җинаять һәм җәза» («Преступление и наказание»)
• Закруткин В.А. «Йөзмә станица» («Плавучая станица»)
• Злобин С.П. «Салават Юлаев»
• Мамин-Сибиряк Д.Н. «Алтын» («Золото»)
• Каверин В.А. «Ике капитан» («Два капитана»)
• Казакевич Э.Г. «Одерда яз» («Весна на Одере»)
• Кальма Н. «Горчица Оҗмахы балалары» («Дети Горчичного Рая»)
• Крапивин В. «Яшен чаткысы» («Журавленок и молния»)
• Никитин Н.Н. «Төньяк Аврорасы» («Северная Аврора»)
• Николаева Г.Е. «Урак өсте» («Жатва»)
• Новиков-Прибой А.С. «Цусима»
• Обручев В.А. «Плутон иле» («Плутония»)
• Обручев В.А. «Санников җире» («Земля Санникова»)
• Островский Н.А. «Давылда туганнар» («Рожденные бурей»)
• Островский Н.А. «Корыч ничек чыныкты» («Как закалялась сталь»)
• Павленко П.А. «Бәхет» («Счастье»)
• Прилежаева М.П. «Идел буенда» («Над Волгой»)
• Пушкин А.С. «Евгений Онегин»
• Рыбаков А.Н. «Машина йөртүчеләр» («Водители»)
• Семушкин Т.З. «Алитет таулар арасына күчә» («Алитет уходит в горы»)
• Серафимович А.С. «Тимер ташкын» («Железный поток»)
• Симонов К.М. «Исәннәр һәм үлеләр» («Живые и мертвые»)
• Толстой А.Н. «Аэлита»
• Толстой А.Н. «Михнәтле заман» («Хождение по мукам»)
• Толстой А.Н. «Петр патша» («Пётр I»)
• Толстой Л.Н. «Анна Каренина»
• Толстой Л.Н. «Сугыш һәм тынычлык» («Война и мир»)
• Толстой Л.Н. «Яңадан туу» (Воскресение)
• Тургенев И.С. «Аталар һәм балалар» («Отцы и дети»)
• Тушкан Г.П. «Җура» («Жура»)
• Фадеев А.А. «Тар-мар» («Разгром»)
• Фадеев А.А. «Яшь гвардия» («Молодая гвардия»)
• Чаковский А.Б. «Бездә көн башланды инде» («У нас уже утро»)
• Чернышевский Н.Г. «Нәрсә эшләргә?» («Что делать?»)
• Шишков В. «Хәсрәт дәрьясы» («Угрюм-река»)
• Шолохов М.А. «Алар Ватан өчен сугыштылар» («Они сражались за Родину»)
• Шолохов М.А. «Күтәрелгән чирәм» («Поднятая целина»)
• Шолохов М.А. «Тын Дон» («Тихий Дон»)
• Яхина Г.Ш. «Зөләйха күзләрен ача» («Зулейха открывает глаза»)

Чыганаклар һәм әдәбият

• Нигматуллин, Э.Г. Указатель переводов произведений русской литературы на татарский язык. — Казань: Унипресс, 2002. 2012 елның 7 ноябрь көнендә архивланган.
• Татарстан Республикасы Милли китапханәсендә Рус әдәбияты(үле сылтама) - 2016-апрель-05 тә 832 басма