Яшел Үзән
(Зеленодольск битеннән юнәлтелде)
Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.
Яшел Үзән (рус. Зеленодольск) — Россия Федерациясенең шәһәре (1932), 1958 елдан алып, Татарстан Республикасы Яшел Үзән районы административ үзәге, (1990 елга кадәр Татар АССР). "Яшел Үзән муниципаль районы" муниципаль берәмлегенең үзәге.
| Яшел Үзән | |
| Байрак | Илтамга |
.gif) | .png) |
| Нигезләнү датасы | 1865 |
|---|---|
 | |
| Рәсми тел | татар теле һәм рус теле |
| Дәүләт |
 Россия |
| Нәрсәнең башкаласы | Яшел Үзән районы һәм Городское поселение город Зеленодольск[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Яшел Үзән районы |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Идел |
| Халык саны | 99 137 (2021)[1] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 90 метр |
| Кардәш шәһәр | Кронштадт, Дзержинск[2] һәм Северодвинск[3] |
| Мәйдан | 38 км² |
| Почта индексы | 422540–422551 |
| Рәсми веб-сайт | zelenodolsk.tatarstan.ru(рус.)(тат.) |
| Җирле телефон коды | 84371 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Яшел Үзән Викиҗыентыкта | |
2014 елның 29 июленнән РФ Хөкүмәте «Об утверждении перечня моногородов» №1398-р карары (13.05.2016 төз.) буенча Россия Федерациясе аеруча катлаулы социаль-икътисади хәлдәге моношәһәрләр исемлегенә кертелгән.[4]
География
үзгәртүКлимат
үзгәртү- Уртача еллык температура — +3,4 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 3,2 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 69,9%
| Яшел Үзән климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача температура, °C | −10,5 | −10,6 | −5,5 | 4,9 | 13,5 | 18,5 | 20,4 | 17,9 | 12,2 | 4,5 | −4,4 | −9,7 | 4,4 |
Тарих
үзгәртүXIX гасырда ул Кабачище авылы дип беленгән, аннары аның исеме Паратск затоны булып торган
1928 елдан бирле – Яшел Үзән елга порты
1932 елда шәһәр статусы бирелде
1938 елдан башлап Яшел Үзән районы үзәге
Шәһәрдә туган танылган шәхесләр
үзгәртү- Дилә Барышева (1962), педагог, рәссам-батик ясау остасы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (2017).
- Фәрит Газизуллин (1946), РФ элекке министры, «Газпром» ААҖ директорлар шурасы әгъзасы.
- Рәшит Гыйләҗев (1951), Татарстанның халык рәссамы (2022).
- Рәшит Кәлимуллин (1957), РФ композиторлар берлеге рәисе (2015 елның декабреннән).
- Алсу Фәйзуллина, Габдулла Кариев исемендәге Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры артисты (2008 елдан), Татарстан Республикасы Театр әһелләре берлеге әгъзасы.
Халык
үзгәртү| 1897[5] | 1939[6] | 1959[7] | 1970[8] | 1979[9] | 1989[10] | 2002[11] | 2010[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 090 | ~30 200 | 60 472 | 76 961 | 84 504 | 94 079 | 100 139 | 97 651 |
Милли состав
үзгәртү| Милләт | 1939[13] | 1970[14] | 1979[14] | 1989[14] | 2002[15] | 2010[16] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| руслар | 74,9% | 69,7% | 69,2% | 67,0% | 64,5% | 61,6% |
| татарлар | 21,5% | 26,5% | 27,1% | 29,1% | 32,6% | 35,4% |
| чуашлар | 0,9% | ?% | ?% | 1,3% | 0,9% | 0,9% |
Сәнәгать
үзгәртү- А.М. Горький исемендәге кораб төзү заводы
- Серго исемендәге завод («ПОЗиС» ААҖ)
- Фанер-җиһаз комбинаты
- Фанир заводы
- Шпаллар сеңдерү заводы
- Җиһаз фабрикасы
- Трикотаж фабрикасы
- Тегү фабрикаласы
- Сөт комбинаты
- Икмәк комбинаты
Мәгариф
үзгәртү- Механика көллияте
- Кораб төзелеше техникумы
- Медицина училищесы
- 5 нче гимназия
Мәдәният
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ http://admdzr.ru/ru/informaciya/gorod/o-gorode/goroda-pobratimyi.html
- ↑ https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
- ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
- ↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
- ↑ http://www.mojgorod.ru/r_tatarstan/mendeleevsk/index.html
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-05-26
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2381
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2014-01-06
- ↑ 2010 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-01-06