Wikipedia

Гайана

Көньяк Американың төньяк-көнчыгышын ярында урнашкан дәүләт
(Гаяна битеннән юнәлтелде)

Гайа́на (ингл. Guyana) – Көньяк Американың төньяк-көнчыгышын ярында урнашкан дәүләт. Төньяктан Атлантик океан сулары белән юыла, көнбатышта Венесуэла белән, көньякта Бразилия белән, көнчыгышта Суринам белән чиктәш.

Гайана
ингл. Co-operative Republic of Guyana
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1966
Рәсми исем Co-operative Republic of Guyana, Guyana, République coopérative du Guyana[1] һәм Gajanos Kooperacinė Respublika[2]
Кыскача исем 🇬🇾
Гомер озынлыгы 66,65 ел[3]
Демоним Guyanese, guyanai, guyaner, Guyanano, Gvayänan, غياني, غيانية, غيانيون, גיאני, גיאנית, guyanezi, guyanez, guyaneză, গায়ানি, guyanese, guyanesi, guyanés, guyanesa, Guyanien[1], Guyanienne[1], guyanezo, guyanezi, guyaneza, guyaneze, Gujanano, ڭوياني, ڭويانية, ڭويانيين, ڭويانيات, guyanès[4], guyanesa[4] һәм Guánach[5]
Рәсми тел инглиз теле
Гимн Гайана гимны[d]
Мәдәният Гайана мәдәнияте[d]
Шигарь тексты One People, One Nation, One Destiny, Един народ,една нация, една съдба, South America Undiscovered һәм Un Bobl, Un Cenedl, Un Tynged
Дөнья кисәге Көньяк Америка[6]
Дәүләт  Гайана
Башкала Джорджтаун
Сәгать поясы UTC−04:00 һәм America/Guyana[d][7]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көньяк Америка
Иң көнчыгыш ноктасы 1°57′31″ т. к. 56°29′28″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы 8°32′ т. к. 59°59′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 1°09′54″ т. к. 58°49′33″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы 5°57′45″ т. к. 61°24′23″ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Guyana.map
Иң югары ноктасы Рорайма[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Гайана президенты[d]
Ил башлыгы Ирфаан Али[d][8]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Гайана премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Марк Филлипс[9]
Канунбирү органы Гайана милли җыелышы[d]
Үзәк банкы Гайана банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Бразилия, Германия, Австралия, Венесуэла, Суринам, Барбадос, Кытай Җөмһүрияте, Мексика, Америка Кушма Штатлары, Россия, Һиндстан, Гөрҗистан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10], Кытай һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге[d], Милләтләр Дуслыгы[11], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, CARICOM[d], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы[d], Кече утрау-дәүләтләре бердәмлеге[d], Кариб диңгезе илләре үсеш банкы[d], Интерпол[12][13], ХКТО[d][14][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Кариб диңгезе илләре ирекле сәүдә ассоциациясе[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Кариб диңгезе илләре афәтләр һәм гадәттән тыш хәлләр агентлыгы[d] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][22]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 777 859 (2017)[23]
Ир-ат халкы 392 821[24], 389 899[24], 393 635[24] һәм 395 982[24]
Хатын-кыз халкы 405 932[24], 407 303[24], 410 932[24] һәм 412 743[24]
Административ бүленеше Барима-Уайни[d], Куюни-Мазаруни[d], Демерара-Махайка[d], Ист-Бербис-Корентайн[d], Эссекибо-Айлендс-Уэст-Демерара[d], Махайка-Бербис[d], Померун-Супенаам[d], Потаро-Сипаруни[d], Аппер-Демерара-Бербис[d] һәм Аппер-Такуту-Аппер-Эссекибо[d]
Су өслеге өлеше 8,4 процент
Акча берәмлеге Гаяна доллары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 8 044 498 801 $[25] һәм 15 357 537 068 $[25]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,714[26]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,591[27]
Эшсезлек дәрәҗәсе 11 ± 1 процент[28]
Нәрсә белән чиктәш Бразилия, Суринам һәм Венесуэла
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d][29]
Челтәр көчәнеше 240 вольт
Электр аергычы төре NEMA 1-15[d][30], NEMA 5-15[d][30], D төре[d][30] һәм BS 1363[d][30]
Алыштырган Гайана[d]
Кулланылган тел инглиз теле[31], инглиз теле[31], Guyanese Creole[d], маваяна теле[d], Skepi Creole Dutch[d], вапишана теле[d], мапидиан теле[d], аторада теле[d], пемон теле[d], Taruma[d], бербис теле[d], вайвай теле[d], макуши теле[d], кариб теле[d], варао теле[d], Patamona[d] һәм Akawaio[d]
Мәйдан 214 970 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт parliament.gov.gy​(ингл.)
Һәштәге Guyana
Югары дәрәҗәле Интернет домены .gy
Харита сурәте
Тематик география Гайана географиясе[d]
Феноменның икътисады Гайана икътисады[d]
Феноменның демографиясе Гайана халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 31 248[32]
Джини коэффициенты 45,1[33]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 16 процент
Тулаем туулар коэффициенты 2,558[34]
Шәһәр халкы 213 179[24], 213 539[24], 216 404[24] һәм 218 534[24]
Авыл халкы 585 574[24], 583 663[24], 588 163[24] һәм 590 192[24]
Демократия индексы 6,25[35]
Туым күрсәткече 20,828[24], 20,473[24], 20,298[24] һәм 19,897[24]
Үлем күрсәткече 7,444[24], 8,026[24], 9,987[24] һәм 9,762[24]
Илнең мобиль коды 738
Илнең телефон коды +592
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 9-9-9[d], 9-1-1[d][36], 912[d][36] һәм 913[d][36]
Номер тамгасы коды GUY
Диңгездәге идентификацияләү номеры 750
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Гайанада төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Гайана Викиҗыентыкта

Хоацин кошы.
Хоацин кошы.

Сәяси корылыш

үзгәртү

Республика. Дәүләт башлыгы – президент. Парламент сайлауларында җиңеп чыккан партиянең лидеры президент була, президент сроклары саны чикләнмәгән. 1999 елдан башлап президент – Бхарат Джагдео.

Парламент – бер палаталы Дәүләт Мәҗлесе, биш елга сайланып куелучы 65 депутаттан тора.

Халык

үзгәртү

Халык саны – 770 мең (2009 елның июль ае бәяләмәсе).

Халыкның 90 %ка якыны диңгез буе районнарында яши.

Еллык халык артуы – 0,2 %.

Туулар – 1000 кешегә 17,6.

Үлүләр – 1000 кешегә 8,3.

Эмиграция – 1000 кешегә 7,4.

Уртача гомер озынлыгы – 66,7 ел.

43,5 % – һиндстанлылар, 30,2 % – негрлар, 16,7 % – катнаш раса (метислар һәм мулатлар), 9,1 % – индеецлар, 0,4 % – башкалар (2002 елгы халык саны исәбе буенча).

Телләр: инглиз теле, индеец телләре, креол теле, кариб хиндустаниы (хинди диалекты), урду.

Диннәр

үзгәртү

2012 елда халыкның 63 % ы христианнар, 25 % ы Һинд дине тарафдарлары, 7 % ы мөселманнар булган[37].

Икътисад

үзгәртү

Табигый ресурслар: бокситлар, алтын, алмазлар, агач, креветкалар, балык.

ТМП буенча Гайана Кариб диңгезе бассейны илләре арасында соңгы урында тора.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ Dėl Valstybinės lietuvių kalbos komisijos 2008 m. spalio 2 d. protokolinio nutarimo Nr. PN-6 „Dėl valstybių gyventojų pavadinimų“ pakeitimo — Commission of the Lithuanian Language, 2023.
  3. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  4. ↑ 4,0 4,1 https://esadir.cat/Toponims/Toponims_del_mon/America/Republica_de_Guyana
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ https://www.workwithdata.com/place/guyana
  7. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
  8. ↑ https://www.stabroeknews.com/2020/08/02/news/guyana/lowenfield-submits-report-with-recount-result/
  9. ↑ https://dpi.gov.gy/dr-ali-sworn-in-president-brigadier-mark-phillips-appointed-prime-minister/
  10. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  11. ↑ https://thecommonwealth.org/our-member-countries/guyana
  12. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  13. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/GUYANA
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  15. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/guyana
  16. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  17. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  18. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=140
  19. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  20. ↑ https://public.wmo.int/en/members/guyana
  21. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  22. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  23. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  24. ↑ 24,00 24,01 24,02 24,03 24,04 24,05 24,06 24,07 24,08 24,09 24,10 24,11 24,12 24,13 24,14 24,15 24,16 24,17 24,18 24,19 24,20 24,21 24,22 24,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  25. ↑ 25,0 25,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  29. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  31. ↑ 31,0 31,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  32. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  33. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  34. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  35. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  37. ↑ Wayback Machine. web.archive.org (2017-01-11). әлеге чыганактан 2017-01-11 архивланды. 2019-08-05 тикшерелгән.

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Гайана&oldid=4369124