Бәгәрәктамак
һәм [1]
| Бәгәрәктамак | |
| Дәүләт |
 Россия[1] |
|---|---|
| Нәрсәнең башкаласы | Усть-Багарякское сельское поселение[d][2] |
| Административ-территориаль берәмлек | Усть-Багарякское сельское поселение[d][2] |
| Сәгать поясы | UTC+05:00 |
| Халык саны |
1475 (2002)[3], 1318 (2010)[4] |
| Почта индексы | 456700 |
 | |
Бәгәрәктамак (рус. Усть-Багаряк) – Чиләбе өлкәсе, Коншак районының төньяк-көнчыгыш өлешендәге татар авылы. Сәнәр елгасына Бәгәрәк кушылган җирдә урнашкан. Авыл җирләре 50 мең гектар мәйданны били, үзәк урамы 7 километрга сузылган. Авыл җирлеге территориясендә 15 табигый күл бар. Бәгәрәктамактан Чиләбегә кадәр 140 км, Екатиринбурга кадәр 125 км ара.
Тарихи-этнографик белешмә
үзгәртүАвылның берничә исеме бар: Бәгәрәктамак (Усть-Багаряк) дип тә, Түбән авыл, Яңа авыл дип тә атап йөртәләр үзен. Авылның «Түбән» исеме тимеръюл станциясенә ябышып калган.
Шулай да Яңа авыл Бәгәрәктамакның беренче исеме булып тора. 18 гасыр башында ук аңа нигез салына. Элекке заманда бу урыннарга Себер ханнары хуҗа булган.
1708 елгы рәсми документларда ул Пермь губернасы Шадрин өязе Катай вулыска караучы Яңа авыл буларак искә алына. Бу ел авылның туган елы булып санала. Ә Түбән авыл якынча 50 ел үткәч барлыкка килә. Түбән авыл Сәнәр елгасының түбән ягында урнашкан. Аны яңа килгән кешеләр нигезләгән. Аларны таулылар дип атыйлар, мөгаен алар Мордовиядәге Таула авылыннан чыкканнардыр. Түбән авыл («Нижняя») белән Яңа авыл («Новая») халыкларының гадәтләре, холыклары, сөйләшүләре арасында да аерма бар.[5] Авылның теле татар теленең эчкен сөйләшенә карый.
Халыкның күпчелеге җир эшкәртү белән шөгыльләнгән: бодай, арыш, борчак, карабодай, тары, ясмык, арпа чәчкән. Кышкылыкка күп итеп мал азыгы – печән әзерләгән. Ат, мөгезле эре һәм вак терлек, кош-корттан үрдәк, каз, тавык асраган.
1841 ел мәгълүматлары буенча, Яңа авыл 3нче башкорт кантоны Бәгәрәк Тамак волостеның 9нчы юртасына карый. Анда 283 – ир, 271 – хатын заты саналган. 1925 ел мәгълүматлары буенча, Яңа авыл БАССР-ның Бура волосте, Аргаяш кантонына караган. Бу вакытта анда 1542 ир, 1587 хатын-кыз яши. 619 крестьян хуҗалыгында 3129 кеше көн күргән.
1919 елда авылда совет хөкүмәте урнаша. Ул үз сәясәтен алга сөрә. Бай, мул тормышта яшәгәннәрне кулак исеме астында Себергә озата башлыйлар. Бәгәрәк Тамакта кулаклар булмаса да, хезмәт яраткан, мул тормышта яшәгән хуҗалыклар күп була. Күмәкләштерү вакытында алар – 30 хуҗалык кулак булып сөрелә.
1953-1956 елларда Бәгәрәктамак Чиләбе өлкәсенең Бура районы үзәге. 1946-56 елларда Бәгәрәктамакта татар телендә «Җиңү өчен» район газетасы чыгарыла.
Халык
үзгәртүХалык саны динамикасы:
| Гомуми демографик күрсәткечләр[6] | |||||
| Гомуми халык саны | 2010 елга җенес составы | ||||
| 2002 | 2010 | ир-атлар | хатын-кызлар | ||
| 1457 | 1318 | 613 | 705 | ||
2002 елгы җанисәп буенча күпчелекне алып торучы халыклар: татарлар (91%).[7]
Авыл белән бәйле шәхесләр
үзгәртү
- Шакир Абилов – филология фәннәре докторы, профессор. Сугыштан соң Бәгәрәктамак мәктәбенең директоры, Буринский районы мәгариф бүлеге мөдире.
- Альберт Борһанов – тарихчы-галим.
Социаль-икътисади хәле
үзгәртүБәгәрәктамакның ике колхозы да банкротлыкка чыккан. Төп авыл хуҗалыгы предприятиесе ООО «Возрождение» 28 мең гектар җирне үз карамагына алган.
Өч өлкә чигендә сыенган, тимер юл станциясе булган авылның проблемалары – мал караклары һәм урман янгыннары. Караклыкны авыл кешеләре күсәкләр белән коралланып кизү торып туктатты. Утка каршы каланчаларда күзәтү камералары урнаштырып көрәшәләр.
2009 елны авылның ике ягын тоташтыручы яңа күпер төзелгән. Күпер төзелгәч бер ел үтеп авылга 150 кеше яшәргә кайткан, йорт бәяләре ике тапкырга сикергән.[8]
-
2009 елда төзелгән яңа күпер авылның Түбән һәм Яңа өлешләрен тоташтыра
Мәгариф
үзгәртү_1.jpg)
Бәгәрәктамакта 2 мәктәп эшли: гомумбелем бирү мәктәбендә 325 бала белем алса, төп белем бирү мәктәбендә 87 малай-кыз укый. Мәгариф учреждениеләрендә кадрлар мәсьәләсе әлегә түзәрлек булса, мәктәпләрнең матди-техник базасын ныгыту үзенә зур игътибар сорый. Татар теле һәм әдәбияты фән буларак атнасына бер тапкыр керә. Балалар татар телендә укырга, язарга өйрәнә, әмма телнең нечкәлекләрен, үзенчәлекләрен белү өчен, бер сәгать – бик аз.
Мәдәният
үзгәртү- Муса Җәлил бюсты (2024)
Чыганак
үзгәртү- «Саф чишмә» гәзите. Л. Шәкүрова. Ничек яшисең, татар авылы? 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ 2,0 2,1 ОКТМО
- ↑ Численность населения Челябинской области по данным Всероссийской переписи населения 2002 года
- ↑ Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11
- ↑ Риваятьләр. Үзбәгәрәк
- ↑ Численность и размещение населения Челябинской области. Таблица 11 2014 елның 22 февраль көнендә архивланган..
- ↑ 2002 елгы җанисәп алу базасы., archived from the original on 2018-06-15, retrieved 2013-08-13
- ↑ В Усть-Багаряке торжественно открыли новый мост(үле сылтама) (рус.)