Рифгать Әхмәтьянов
Рифкать Газизҗан улы Әхмәтьянов (Рифгать Әхмәтҗанов) (1933 елның 10 июле, ССРБ, РСФСР, БАССР, Иглин районы, Турбаслы—2018 елның 11 октябре, шунда ук) — татар теленең этимологиясе буенча танылган белгеч, филология фәннәре докторы, профессор.
| Рифкать Әхмәтьянов | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Рифкать Әхмәтьянов |
| Туган | 10 июль 1933 Турбаслы, Иглин районы, БАССР, РСФСР, ССРБ |
| Үлгән | 11 октябрь 2018 (85 яшь) РФ, БР, Иглин районы, Турбаслы |
| Үлем сәбәбе | миокард инфаркты |
| Яшәгән урын | Турбаслы[1] |
| Милләт | татар |
| Ватандашлыгы |  ССРБ Россия Федерациясе |
| Әлма-матер | Башкорт дәүләт университеты |
| Һөнәре | тел белгече |
| Гыйльми дәрәҗә: | филология фәннәре докторы[d] |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртүРифкать Әхмәтҗанов 1933 елның 10 июлендә Башкортстанның Иглин районы Турбаслы авылында туган. Урта мәктәпне Таҗикстанда тәмамлап, Башкортстан дәүләт университетының филология факультетындагы татар-рус бүлеген тәмамлый. Берникадәр Туймазы районының Туктагул урта мәктәбендә укыткач, 1963 елда Казанга күченеп, Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтына эшкә урнаша (1963-1995).
1970 елда – “Татар теле лексикасының этимологик нигезләре” дигән кандидатлык диссертациясен, 1990 елда “Идел-Урал тел берлегендә татар теле” дип аталган докторлык хезмәтен яклый. 1994 елда Татарстан хөкүмәте каршындагы «Ике дәүләт теле турындагы» кануны гамәлгә ашыру буенча комитетының комиссия рәисе урынбасары.[2]
Соңрак кабат Башкортстанга кайтып, 1995-1997 елларда Стәрлетамак педагогия институты, 1997-2010 елларда Бөре дәүләт педагогика институтында профессорлык итә, биредә татар теле һәм әдәбияты белгечләрен әзерләү эшенә нигез сала.
Бүген ул – Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының әйдәп баручы фәнни хезмәткәре.
Р. Әхмәтьяновның 10 монографиясе, 300дән артык фәнни мәкаләсе дөнья күргән.
2018 елның 11 октябрендә Башкортстанның Иглин районы Турбаслы авылында йөрәк өянәгеннән үлгән. Туган авылы зиратында җирләнгән[3]
Хезмәтләре
үзгәртү- Татар терминологиясенең тарихи чыганаклары. Казан, ТКН, 2003 Нәшрият сайтында 2012 елның 14 декабрь көнендә архивланган.
- Татар теленең кыскача тарихи-этимологик сүзлеге. - Казань: тат.кн.изд. — 2001, 272с.
- Этимологический словарь татарского языка. Том 1. Бирск 2005.
- Татарско-русский словарь. Казань, 2007.
- Татарский язык в Волго-Камском языковом союзе. Казань, 1993;
- Сравнительное исследование татарского и чувашского языков. - М., 1978;
- Общая лексика духовной культуры народов Поволжья. - М., 1981;
- Общая материальной культуры народов Поволжья. - М., 1989;
- «Мөхәммәдия» мәдрәсәсе. Казан;
- Русча-татарча төзелеш атамалары сүзлеге. - Казань, 1995 (кереш сүз авторы);
- Татар терминологиясендә гарәп алынмалары. Казан, 2003;
- Сравнительная татарского и башкирского. - на тат.яз. - Бирск, 2003;
- Татар теленең зур аңлатмалы сүзлеге (авторларның берсе) - 1-3 томнар. - Казан,-1981;
- Татаро-турецкий словарь. -., 1997; 14. Турецко-татарский словарь.., 1998;
- Татарско-русский словарь. -, 2003
- «Аскын татарлары» (авторы Ф. Нуретдинов, Казан 2002 ел) китабына кереш сүз 2016 елның 9 март көнендә архивланган.
- "Татар теленең этимологик сүзлеге". 2015.
Кызыклы факт
үзгәртүРифкать Әхмәтьянов – полиглот галим. Ул татар, чуаш һәм башка төрки телләрдән тыш чирмеш, мукшы, ар, маҗар, фин, гарәп, фарсы, шулай ук инглиз һәм алман телләрен белә.