Сәетгәрәй Алкин
Сәетгәрәй Алкин (Сәетгәрәй Шаһиәхмәт улы Алкин, 13 июль 1867, Алкин, Кече Кирмән вулысы, Мамадыш өязе, Казан губернасы, Россия империясе — 1919, Казан, РСФСР) — җәмәгать эшлеклесе, Казан мәхкәмә пулатының ант иткән ышанычлысы, Казан губернасыннан I чакырылыш РИ Дәүләт Думасы депутаты. «Иттифак әл-мөслимин» фиркасе җитәкчеләренең берсе. «Казан мөхбире» гәҗитенең нашире һәм мөхәррире (1905-1908), Казан шәһәр думасының гласные (1903-1908, 1917), Беренче бөтендөнья сугышы вакытында качкын мөселманнарга ярдәм итү комитеты җитәкчесе.
| Сәетгәрәй Алкин | |
|---|---|
 | |
| Туган | 13 июль 1867 Алкин, Кече Кирмән вулысы, Мамадыш өязе, Казан губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 1919 Казан, РСФСР |
| Яшәгән урын | Кремль урамы, Казан[1] |
| Ватандашлыгы | Россия империясе РСФСР[d] |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты һәм Казан Император университеты |
| Һөнәре | адвокат, сәясәтче |
| Сәяси фирка | Конституцион-демократик фирка[d] һәм Иттифак әл-Мөслимин |
| Кардәшләр | Хәдичә Әхмәрова |
 | |
Биографиясе
үзгәртүТатар, мөселман. Тумышы белән морза гаиләсеннән. 1841 елның 17 маендагы Казан дворян депутатлар җыелышының билгеләмәсе буенча Алкиннар нәселе Казан губернасының дворян шәҗәрәсе китабының III өлешенә кертелә[2][3].
1887 елда 1 нче Казан ирләр гимназиясен тәмамлаган. 4 семестр Казан университетының медицина факультетында, ә аннан соң юридик факультетта укый. Юридик факультетны 1893 елда 1 нче дәрәҗә диплом белән тәмамлый. 1893-1896 елларда - Казан округ судында суд вазыйфасына кандидат. 1898 елда адвокат була. Беренче - присяжный ышанычлы Казан татары. 1905-1906 елларда «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә хокук курсы укыта. Йортлы (Казанда агач һәм таш йорт). Җир хуҗасы (өч энесе һәм өч апасы белән бергә) Казан губернасының Мамадыш өязендә 1281 дисәтинә җирне әтисеннән мирас итеп алган.
Җәмәгать эшчәнлеге
үзгәртү1902 елның ноябреннән Казан университеты каршындагы Казан юридик җәмгыятенең хакыйкый әгъзасы. 1902 елдан - Казан Татар укытучылар мәктәбенең мактаулы химаячесе. 1903 елдан башлап Казан шәһәр Думасы гласные. Юридик, училище, театр комиссияләрендә эшли. Казан хәрби катнашуы әгъзасы. 1904 елның гыйнварында Казан университетының 100 еллыгын бәйрәм итү буенча юбилей комиссия составына керә. Казан реаль училищесының педагогик советы әгъзасы. Казан губернасы Конституция-демократик партиясе комитеты әгъзасы. Мөселманнар берлегенә нигез салучыларның берсе, актив катнашучысы, аның Үзәк комитеты әгъзасы. 1905-1906 елларда 1 нче, 2 нче һәм 3 нче Бөтенроссия мөселман съездлары делегаты. Мөселман либералларының берсе. «Иттифакъ әл-мөслимин» партиясен оештыручыларның берсе, 3 нче съездында (1906 елның августы, Түбән Новгород) аның Үзәк комитеты әгъзасы итеп сайлана. Беренче булып «Казан мөхбире» («Казан хәбәрләре») газетасын татар телендә бастырып чыгару хокукына ия була[4][5]. Газета мөселман берлеге органы булып тора, татар җәмгыятенең либераль яктан көйләнгән катламнарыннан шактый матди һәм мораль ярдәм ала. 1907-1908 елларда «Эхбәр» («Яңалыклар») либераль газетасын нәшер итә. Либераль карашларга таянып, татар халкының сәяси һәм мәдәни үсеше өчен чыгыш ясый. Петицияләр һәм хакимияткә мөрәҗәгатьләр төзүдә, Санкт-Петербургтагы татар депутатцияләрендә катнаша.
Гаиләсе
үзгәртүӨйләнгән, дүрт улы бар. Алар арасында:
Ильяс Сәидгәрәй улы (28.11.1895, Казан — 9.05.1938, Мәскәү), меньшевик, соңрак эсер, оештыру җыелышы әгъзасы. 1919 елдан РКПда (б). 1937 елда кулга алына, атып үтерелә, реабилитацияләнгән[6]. Җиһангир Сәидгәрәй улы (1897—1919).
Әтисе — Шаһиәхмәт Мөхәммәт улы Алкин (1812―1879).
Абыйсы — Ибнеямин — мөселман съездларын оештыручы, Иттифак әл-мөслимин (мөселманнар берлеге) әгъзасы[7]. Апасы — Мех-Пәрваз, генерал-майор Мәхмүт Шәйх—Әлидә кияүдә (1835—1929). Әтисенең икенче хатыны Хөсниямал Арсаева, сәүдәгәр кызы[8].
Бер атадан туган апасы — Хәдичә Шаһиәхмәт кызы (Алкина, 1861—1945), 1879 елда Татар укытучылар мәктәбе инспекторы Шаһбазгәрәй Исмәгыйль улы Әхмәровка кияүгә чыга. Бер атадан туган апасы ― Зөләйха.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ http://istmat.info/files/uploads/55542/1915_adres-kalendar_i_spravochnaya_knizhka_kazanskoy_gubernii.pdf
- ↑ Алфавитный список родоначальникам потомственных дворян, внесенных в дворянскую родословную книгу Казанской губернии с 1787 по 1895 г.. — Казань: Скоропеч. Л.П. Антонова, 1896. — С. 6. — 100 с.
- ↑ Татарское дворянство(үле сылтама)
- ↑ Г. Алисов. Мусульманский вопрос в России. әлеге чыганактан 2016-03-05 архивланды. 2020-05-02 тикшерелгән.
- ↑ В издании "Выборгский процесс. Иллюстрированное издание. СПб.: Типогр. т-ва "Общественная польза". 1908. С. 186." сказано, что он бывший редактор газеты "Татарский вестник", вероятно, речь идет о "Казанском вестнике"
- ↑ Алкин Ильяс (Илиас) Саид-Гиреевич
- ↑ Алиев Камиль Судьба потомков Девлет-Мирзы Шейх-Али // Кумыкский мир. Культура, история, современность, archived from the original on 2013-11-01, retrieved 2021-03-21
- ↑ Сборник статей итоговой научно-практической конференции (г. Казань, 24-25 июня 2012 г.) Казань-2012, archived from the original on 2017-09-02, retrieved 2021-03-21
Чыганаклар
үзгәртү- Мусульманские депутаты Государственной думы России, 1906—1917 гг.: Сборник документов и материалов. Уфа, 1998. С. 276—277;
- Усманова Д. М. Из рода Алкиных // Татарстан. 1993. № 12;
- Усманова Д. М… Профессора и выпускники Казанского университета в Государственной думе и Государственном совете России, 1906—1917. Казань, 2002;
- Усманова Д. М. Мусульманские представители в Российском парламенте, 1906—1917. Казань, 2005.
- Иванов Б. Ю., Комзолова А. А., Ряховская И. С. Государственная дума Российской империи: 1906—1917. Москва. РОССПЭН. 2008.
- Боиович М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Первый созыв. М, 1906 С. 109.
- Первая Государственная Дума. Алфавитный список и подробные биографии и характеристики членов Государственной Думы. — М.: Тип. Товарищества И. Д. Сытина, 1906. — 175 с.
- Государственная Дума первого призыва. Портреты, краткие биографии и характеристики депутатов. — Москва: «Возрождение», 1906. C. 112.
- Национальный архив Республики Татарстан. Фонд 977. Опись Л./д. Дело.31305; Фонд 41. Опись 8. Дело 344; Фонд 51. Опись 1. Дело 316;
- Российский государственный исторический архив. Фонд 1278. Опись 1 (1-й созыв). Дело 28. Лист 17; Фонд 1327. Опись 1.1905 г. Дело 141. Лист 71.
