Ирәндек (җыр)

«Ирәндек»
Җыр
Язылган	XVIII гасыр уртасы
Көй авторы	халык көе
Сүзләр авторы	халык сүзләре

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Ирәндек (мәгънәләр) битенә күчегез.

«Ирәндек» (баш. Ирәндек) — башкорт халык җыры, кыска көй. Дәртле бию көйле борынгы сунарчы җыры. Куплет формалы һәм зур булмаган диапазонлы көйгә ачык ритм, югарыга омтылучы интонация һәм җитез темп хас.

Мәүләтбай Гайнетдинов "Ирәндек".

Тарих

Җырның тексты

Һай!.. Иртәнчәккәй торып, бер карасам,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Чаң-чаң итә Ирәндек бөркете,
Һай!.. Чаң-чаң итә Ирәндек бөркете.
Өмет өзмәгез, дуслар, бу дөньядан,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Бәйрәм булып китәр бер көнне,
Һай!.. Бәйрәм булып китәр бер көнне.

Һай!.. Ат башкае белән ир башкае,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Эчәр суы бетмәсә, бер кайта.
Һай!..Эчәр суы бетмәсә, бер кайта.
Кыз балакай китсә, һич кайта алмый,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Ят җирләрдә башын картайта,
Һай!..Ят җирләрдә башын картайта.

Һай!.. Иркәлармиян, дидем, кич килермен, дидем,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Картлар күрер, ярамый, җаным, ди.
Һай!..Картлар күрер, ярамый, җаным, ди.
Һай!.. Сул битеннән үзен суырып үптем,
Уң кулында көмеш йөзек,
Куш беләзек, билкәй нәзек,
Картлар безгә карамый, җаным, дип,
Һай!..Картлар безгә карамый, җаным, дип.

Беренче тапкыр С. Габәши язып ала һәм «Башкорт халык җырлары» (1935) җыентыгында бастыра. Бу җыр төрле елларда Л. Н. Лебединский, И. В. Салтыков, Г. З. Сөләймәнов, Хөсәен Әхмәтов тарафыннан язып алынган. Җыр һәм инструменталь көй вариантларын К. М. Дияровтан Ф. Х. Камаев язып ала.

Риваятьларнең берсе буенча, «Ирәндек»не XVIII гасыр уртасында Ирәндек сырты матурлыгына хәйран калган тотучы Болгар иҗат иткән.

Кызыклы факт

«Ирәндек» җырының сүзләре кантоннар заманында иҗат ителгән «армия» халык җырында кабатлана. Әлеге җырда линия хезмәтенең һәм хәрби походның авырлыгын үз җилкәсендә татыган исемсез каһарман үзенең ил-йортын сагына, шунда кайтырга ашкына, гомеренең заяга үтүеннән зарлана^[1]: