Абдусамат Тайметов
.svg){kind=small}
Абдусамат Тайметович Тайметов (1909 елның 9 гыйнвары, Чернак авылы, Сирдария өлкәсенең Чимкент районы, Рәсәй империясе - 8 июль, 1981, Ташкент) - Совет хәрби транспорт һәм граждан авиациясе пилоты, беренче пилот - милләте буенча үзбәк [2] .
| Абдусамат Тайметов | |
|---|---|
| Туган | 9 гыйнвар 1909 Сырдәрья өлкәсе, Төркистан генерал-губернаторлыгы[d], Россия империясе |
| Үлгән | 8 июль 1981 (72 яшь) Ташкәнт, Үзбәкстан ССР, СССР |
| Күмү урыны | Чыгатай зираты[d] |
| Ватандашлыгы |  Россия империясе СССР |
| Һөнәре | очучы |
| Сәяси фирка | Советлар Берлеге коммунистик фиркасе[1] |
| Җефет | Балтабаева, Бибиниса Шамуратовна[d] |
| Катнашкан сугышлар/алышлар | Алман-совет сугышы |
Биография
үзгәртүТөркестан
үзгәртү1909 елда Төркестан шәһәреннән ерак булмаган Чернак авылында биш балалы ярлы ферма эшчесе Таймет гаиләсендә туган. 1911 елда әнисе үлә, 1914 елда - әтисе, балигъ булганчыга кадәр туганы Баймет гаиләсендә тәрбияләнә. 1919 елда ул Совет мәктәбенә укырга керә, Мулла Артыкбай-Суфи белән иске мәктәптә (мактаб) укуын дәвам итә: иртәнге сменада ул мәктәптә, ә кичен иске мактабка укырга йөри.
Абдусамат һәм аның абыйсы техник секретарь вазифаларын башкардылар, башта ферма эшчесе, аннары авыл советы һәм партия камерасы. 1922 елда ул Комсомолга кушыла, яшьләр арасында актив эшли, белемсезлекне бетерү өчен яшьтәшләрен мәктәпкә җәлеп итә. 1927 - 1928 елларда коллектив хуҗалыкларны оештыру вакытында башлангыч сыйныфны тәмамлаган, чагыштырмача грамоталы булып, авыл советы (кишлак советы) секретаре булып эшли.
1929 елда Ташкентта 3 айлык агрохимия курсларын тәмамлый. Туган ягы Чернакка әйләнеп кайткач, ул пахта корткычларына каршы чаралар күрә, нәтиҗәдә Фрунзе исемендәге коллектив беренче урынны ала һәм премия буларак авыл хуҗалыгы кирәк-яраклары ала: тимер сукалау җайланмасы, орлык чәчкеч һәм себерке.
1930 елда ул Ташкенттагы Үзәк Азия сәнәгать-мамык-нефть-тегермән-механика техникумына укырга керә. 1932 елның җәендә 100 Комсомол әгъзасы арасында, ул бандитлык белән көрәшү өчен Таҗикстанда 3 айга мобилизацияләнә.
1932 елда ул республиканың Осоавиахимдагы планер мәктәбенә укырга керә. Көндез ул техник училищеда укый, кичен пилотларның теоретик тикшеренүләрен үтә. 1933 елның җәендә заводка практика үтәргә бару урынына плитерда очарга китә, моның өчен техник мәктәп директоры аны җавапка тарту белән куркыта, ләкин соңрак аңа катгый шелтә белдерелә.
Балашов авиация мәктәбе
үзгәртү1933 елның көзендә ул гражданнар һава флотының 3 нче уртак очучылар һәм авиация техниклары мәктәбенә кабул ителә, ике меңнән артык курсант арасында бердәнбер үзбәк була. Аның инструкторы - пилот Константин Иванович Карташов, Джамбулда туган (соңрак Ташкент аэропортында эшләгән).
Сугыш алдыннан Ташкентта эшләве
үзгәртү1935 - 1941 елларда ул Гражданнар һава флотында эшли. Сугыш башлангач, тренировка отряды белән җитәкчелек итә. Ли-2 самолеты Ташкент авиация заводыннан фронтка җибәрелә. 1936 елдан - Ташкентта III класс пилоты, Үзбәкстан авиациясе тарихында беренче Үзбәк пилоты. 1936 елның көзеннән 1937 елның 15 гыйнварына кадәр ул очу клубындагы төркемне очарга өйрәтә, алар арасында кызлар - беренче Үзбәк парашютистлары Акила Атаулаева, Башарат Мирбабаева һәм Бибиниса Балтабаева (соңрак Абдусаматның хатыны була).
Ул республиканың төбәк үзәкләрендә, шулай ук Кыргызстан, Таҗикстан, Төркмәнстан һәм Казахстанны тоташтыручы линияләрдә оча. Төбәк үзәкләрендә яңа аэродромнар һәм яңа почта җибәрү линияләре оештыра. 1940-нчы елга кадәр ул бер һәм күп двигательле самолетларда оча: У-2, Р-5, П-5, ПР-5, Г-2, ПС-9, Стал-3, Як-12, Ут- 2 .
1941 елның мартында ул Сир-Дарья авылында очучыларны әзерләү өчен тренировка отряды командиры итеп билгеләнә.
1941-1942 елларда ул 71 очучы әзерли. Фронтка җибәрү үтенече канәгатьләндерелмәде. 1943 елда ул яңа ике двигательле Ли-2i очкычын үзләштерә.
1944 елның февралендә фронтка җибәрелгән икенче үтенече кабул ителде: ул актив армиягә, Мәскәү янында урнашкан 10нчы Гвардия авиация дивизиясенә җибәрелде. 1944-нче елда ул 109 очышта катнаша - төнлә һәм фронт артында, дошман сызыгы артында, скаутларны ташларга, партия отрядлары белән тәэмин иткәндә һ.б.. Экипаж составында пилот Петр Гордиенко, навигатор Николай Александрович Смирнов, очу механизаторы Иван Демин, очыш радио операторы Михаил Калинкин була.
Аннары А.Тайметов экипажы һәм Д.И.Барилов экипажы Ровно шәһәренә, соңрак Люблин шәһәренә җибәреләләр. Ел ахырында, 60тан артык очыш өчен, А.Тайметов Ватан сугышы ордены һәм Виртути Милитари поляк ордены белән бүләкләнә.
1945 елның 9 маенда ул Германиянең шартсыз бирелү актын һәм Җиңү баннерын Мәскәүгә җиткергән экипаж әгъзасы була.
Сугыштан соң
үзгәртүСугыштан соң ул Гражданнар һава флотында эшли. Ул 161 нче отряд командиры, Ташкент аэропорты башлыгы була. (56 яшьтә) Ташкент дәүләт университетының юридик факультетын тәмамлый, СССР гражданнар авиациясе департаментының баш юридик киңәшчесе булып эшли.
Оныгы - Бабур Тайметов, бабасы үлеменнән соң туган, 2008 елның 14 сентябрендә Пермьда очкыч казасында вафат була [3] .
Бүләкләр
үзгәртү- Орден Боевого Красного Знамени (1944).
- Орден Отечественной войны II степени (1945).
- Орден Virtuti Militari (За воинскую доблесть, Польша) II степени (1944).
- Медали СССР, среди которых «За боевые заслуги» и «За доблестный труд».
- Медаль «Партизану Отечественной войны» 1-й степени[4]
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie43023024
- ↑ Энциклопедия УзССР, 1979.
- ↑ Мир нашему дому. UzMetronom.com : Независимая интернет-газета (2009). 2012-03-14 тикшерелгән.
- ↑ Курочкин П. М. . — (Летопись Великой Отечественной). — 100 000 экз.
Әдәбият
үзгәртү- Курочкин П. М. . — (Летопись Великой Отечественной). — 100 000 экз.
Сылтамалар
үзгәртү- Монахов В. Полет особой важности // Смена. — 1979, май. — № 1247.
- Гонцы Победы. әлеге чыганактан 2012-05-26 архивланды. 2021-07-31 тикшерелгән.
- Мой дед Абдусамат Тайметов…. әлеге чыганактан 2006-08-28 архивланды. 2021-07-31 тикшерелгән. (Тот же текст на mytashkent.uz(үле сылтама) (недоступная ссылка))
- Тайметов Абдусамат [краткая биография]. әлеге чыганактан 2012-05-26 архивланды. 2021-07-31 тикшерелгән.
- Узбекский пилот вошёл в историю, доставив Акт о капитуляции фашистской Германии и Знамя Победы.
- Фельдъегери Победы (они доставили в Москву Акт о капитуляции фашистской Германии и Знамя Победы). әлеге чыганактан 2012-06-22 архивланды. 2021-07-31 тикшерелгән.
- Абдусамат Тайметович Тайметов