Wikipedia

Җибути

(Cibuti битеннән юнәлтелде)

Җибу́ти (Җибу́ти Җөмһүрияте, гарәп. جمهورية جيبوتي‎) — Африканың төньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Эритрея, Сомали, Хәбәшстан белән чиктәш.

Җибути
гарәп. جمهورية جيبوتي‎
фр. République de Djibouti
сомал. Jabuuti
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 23 июнь 1977
Сурәт
Рәсми исем جمهورية جيبوتي, République de Djibouti[1] һәм Jabuuti
Кыскача исем 🇩🇯
Гомер озынлыгы 62,465 ел[2]
... хөрмәтенә аталган Җибути[d]
Демоним Djiboutian, dzsibuti, djiboutier, Djibutiano, Cibutänan, جيبوتي, جيبوتية, جيبوتيون, ג'יבוטי, ג'יבוטית, djiboutieni, djiboutian, djiboutiană, জিবুতীয়, gibutiano, gibutiana, gibutiani, gibutiane, xibutianu, xibutiana, Ĝibutiano, Djiboutien[1], Djiboutienne[1], zibutana, zibutane, zibutani, zibutan, دجيبوتي, دجيبوتية, دجيبوتيين һәм دجيبوتيات
Рәсми тел француз теле һәм гарәп теле
Гимн Җибути гимны[d]
Мәдәният Җибути мәдәнияте[d]
Шигарь тексты اتحاد، مساواة، سلام, Unité, Égalité, Paix, Unity, Equality, Peace, Единство, равенство, мир, Djibeauty һәм Undod, Cydraddoldeb, Heddwch
Дөнья кисәге Африка[3]
Дәүләт  Җибути
Башкала Җибути[d]
Сәгать поясы UTC+03:00 һәм Africa/Djibouti[d][4]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көнчыгыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 12°07′17″ т. к. 43°25′01″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 12°42′ т. к. 43°08′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 10°54′47″ т. к. 41°56′48″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 11°29′36″ т. к. 41°46′16″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Djibouti.map
Иң югары ноктасы Муса Гали янартавы[d]
Иң түбән ноктасы Ассаль[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Җибути президенты[d]
Ил башлыгы Исмаил Омар Гелле[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Җибути премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Габделкадыйр Камил Мөхәммәт[d]
Канунбирү органы Җибути милли җыелышы[d]
Үзәк банкы Җибути үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Филипин, Австралия, Хәбәшстан, Франция, Сомали, Йәмән, Кытай Җөмһүрияте, Эритрея, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Германия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[5] һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Гарәп Лигасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[6], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[7][8], ХКТО[d][9][10], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[11], АФРИСТАТ[d], Бөтендөнья почта берлеге[12][13], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][14], Франкофония[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[15], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[16] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][17]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 1 152 944 (2023)[18]
Ир-ат халкы 533 626[19], 541 471[19], 548 890[19] һәм 556 264[19]
Хатын-кыз халкы 540 367[19], 548 686[19], 556 667[19] һәм 564 584[19]
Административ бүленеше Җибути төбәге[d], Али Сабье[d], Арта[d], Дихил[d], Обок[d] һәм Таджурах[d]
Акча берәмлеге Җибути франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 3 372 287 462 $[20] һәм 3 515 109 075 $[20]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,509[21]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,309[22]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 6,7[23]
Нәрсә белән чиктәш Хәбәшстан, Эритрея һәм Сомали
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][24]
Челтәр көчәнеше 220 вольт[25]
Электр аергычы төре Europlug[d][25] һәм CEE 7/5[d][25]
Алыштырган Афарлар һәм иссалар яшәгән француз территориясе[d]
Кулланылган тел заманча әдәби гарәп теле[d], сомали теле, француз теле һәм афар теле[d]
Кайда өйрәнелә Djiboutian studies[d]
Мәйдан 23 200 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт presidence.dj
Һәштәге Djibouti
Югары дәрәҗәле Интернет домены .dj
Харита сурәте
Позиционная карта
Тематик география Җибути географиясе[d]
Феноменның икътисады Җибути икътисады[d]
Феноменның демографиясе Җибути халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 137 785[26]
Джини коэффициенты 41,6[27]
Тулаем туулар коэффициенты 3,195[28]
Шәһәр халкы 836 802[19], 850 998[19], 864 734[19] һәм 878 521[19]
Авыл халкы 237 192[19], 239 158[19], 240 823[19] һәм 242 328[19]
Демократия индексы 2,71[29]
BTI Governance Index 5,14[30] һәм 5,17[31]
BTI Status Index 4,16[30] һәм 4,12[31]
Туым күрсәткече 22,748[19], 22,477[19], 22,205[19] һәм 21,911[19]
Үлем күрсәткече 8,421[19], 8,821[19], 9,147[19] һәм 8,962[19]
Илнең мобиль коды 638
Илнең телефон коды +253
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 17[d][32], 18[d][32] һәм 19[d][32]
Диңгездәге идентификацияләү номеры 621
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Җибутида төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Җибути Викиҗыентыкта

Дәүләт төзелеше

үзгәртү

Җибути — унитар дәүләт. Конституция 1992 елда кабул ителә.

Ил һәм башкарма хакимият башлыгы — Президент. Ул ике турда узучы сайлауларда 6 елга сайлана. Президент дәүләт сәясәтенең юнәлешен билгели.

Югары канун чыгару органы — Милли Җыен. Ул бер палатадан тора. Депутатлар 5 елга сайлана.

Югары башкарма орган — Президентка буйсынучы премьер-министр җитәкчелегендәге парламент. Ул киңәшмә орган ролен үти.

Конституция нигезендә илдә дин дәүләттән аерылмаган һәм дәүләт дине — Ислам.

Илдә күппартияле система яши.

Халык

үзгәртү

Милли состав

үзгәртү
  • Кушетлар — 89,5 %
    • арафа — 48,3 %
    • сомали — 41,2 %
  • Французлар — 2,3 %
  • Гарәпләр — 2,5 %

Шәһәрләрдә яшәүчеләр

үзгәртү
  • Җибути — 642,8 мең кеше
  • Амсабих — 41,3 мең кеше
  • Таҗура — 22,9 мең кеше

Дини состав

үзгәртү
Төп мәкалә: Җибутида ислам
 
Ил башкаласында Салман мәчете(ингл.)татар.

Җибутида ислам – дәүләт дине. 1992 елда кабул ителгән Конституция нигезендә, илдә дин дәүләттән аерылмаган һәм дәүләт дине — Ислам. Ил халкы (0, 9 млн, 2016 ел, бәяләү) эчендә мөселманнар ― 94 % (740 000 кеше, 2012 елга), христианнар (католиклар) ― 5 % (7000 кеше, 2006 ел)[33], яһүдләр ― 1 %, индуистлар ― 1 %.

Дәүләт гимны

үзгәртү

“Җибути” — Көнчыгыш Африканың шул ук исемдәге гимны атамасы. Илнең рәсми телләрендә бу сүз төрлечә языла һәм укыла: сомали телендә — Jabuuti, афар (кафар) телендә — Gabuuti, гарәп телендә —  جيبوتي (Җибути), француз телендә — Djibouti (Джибути). Гимн 1977 елда, ил Франциядән бәйсезлек алганда язылган. Сомали телендә сүзләрен Aden Elmi (Аден Эльми) ­иҗат иткән, көен — Abdi Robleh (Абди Робле). Музыкасы 4х4 тактлы калыпта язылган һәм 20 такттан тора. Соңгы ике юлы кабатлана.

Оркестр башкаруында

Сомали телендә — “Jabuuti” Афар телендә — “Gabuuti” Тәрҗемәләр
Hinjinne u sara kaca,

Calankaan harraad iyo

Haydaar u mudateen!

Haydaar u mudateen!


Hir cagaarku qariyayiyo.

Habkay samadu tahayoo;

Xiddig dhi igleh hoorshoo,

Caddaan lagu hadheeyaay.


|: Maxaa haybad kugu yaal!

Maxaa haybad kugu yaal! :|

Doogehiik inkih solaa,

Simbiliiy kah ningicle

Bakaarat kah sugunne!

Bakaarat kah sugunne!


Bulci kaak qaran sido,

Gubi kak way anxar lusa;

Cutukti caxte caydu,

Qidi wagri silaalo.


|: Maysooy heebati kumuu!

Maysooy heebati kumuu! :|

Күтәрел, байрагыбыз,

Дәррәү торып басыгыз!

Алдык аны без яу итеп,

Әрнүләр, сусау үтеп.


Безнең мәңгелек төсләр:

Җирләр — яшел, күкләр — зәңгәр;

Ак төс — иминлек хасы,

Канлы йолдыздыр — уртасы.


|: Байрак — безнең горурлык!

Байрак — безнең хозурлык! :|

Kütärel, bayrağıbız,

Därräw torıp basığız!

Aldıq anı bez yaw itep,

Ärnülär, susaw ütep.


Bezneñ mäñgelek töslär:

Cirlär — yäşel, küklär — zäñgär;

Aq tös — tınıçlıq xası,

Qanlı yoldızdır — urtası.


Bayraq — bezneñ ğorurlıq!

Bayraq — bezneñ xozurlıq!

Сомали телендә видео: [[1]]

Афар телендә видео: [[2]]

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ https://www.workwithdata.com/place/djibouti
  4. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa
  5. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  6. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  7. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  8. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/DJIBOUTI
  9. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  10. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/djibouti
  11. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  12. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  13. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=96
  14. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  15. ↑ https://public.wmo.int/en/members/djibouti
  16. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  17. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  18. ↑ https://data.who.int/countries/262
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 19,14 19,15 19,16 19,17 19,18 19,19 19,20 19,21 19,22 19,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  20. ↑ 20,0 20,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  21. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  22. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  23. ↑ https://apps.who.int/gho/athena/data/xmart.csv?target=GHO/SDGSUICIDE,SDG_SH_STA_SCIDEN&profile=crosstable&filter=COUNTRY:*;REGION:*;AGEGROUP:-&x-sideaxis=COUNTRY;SEX&x-topaxis=GHO;YEAR
  24. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  26. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  27. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  28. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  29. ↑ 2020 Democracy Index
  30. ↑ 30,0 30,1 https://www.bti-project.org
  31. ↑ 31,0 31,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/DJI
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  33. ↑ Cheney, David M.. Diocese of Djibouti. Catholic-hierarchy.org.

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Җибути&oldid=4399603