Wikipedia

Үзәк Африка Җөмһүрияте

(Үзәк Африка Республикасы битеннән юнәлтелде)

Үзәк Африкан Җөмһүрияте (ҮАҖ) (фр. République centrafricaine, Калып:IPA-fr, яки Centrafrique [sɑ̃tʀafʀik]; санго Ködörösêse tî Bêafrîka) Үзәк Африкадагы диңгезгә чыгышы булмаган ил. Күрше илләре - төньякта Чад, төньяк-көнчыгышта Судан, көнчыгышта Көньяк Судан, көньякта Конго Демократик Җөмһүрияте һәм Конго Җөмһүрияте, көнбатышта исә Камерун.

Үзәк Африка Җөмһүрияте
Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-sg" does not exist.
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1960
Рәсми исем Ködörösêse tî Bêafrîka, République centrafricaine[1] һәм Central African Republic[2]
Кыскача исем ЦАР, 🇨🇫, ЦАР, ЦАР, CAR, 중아공, 中央アフリカ, RCA, CAR, CAR, ЦАР, RCA, KAV, AEE, SAR, ЦАР, RŚA, ЦАР, CAR, CĀR, ЦАР, CAR, MAR, МАР, БАР, ОАР, OAR, وار һәм RĊA
ХФӘ билгесе dən sɛn'trɑːlɑfɾɪkɑːnskə rɛpʉ'blɪk
Гомер озынлыгы 52,171 ел[3]
Демоним Central African, közép-afrikai, centralafrikaner, Centrafrikano, centrafricani, centrafrican, centrafricană, Centrafricain[1], Centrafricaine[1], centrafricano, centrafricana, centrafricani, centrafricane, sentrafrican, Централноафриканец, Централноафриканка, Централноафриканци, centroafricanu, centroafricana, Centafrikano, מהרפובליקה המרכז-אפריקאית, Zentralafrikaner, Zentralafrikanerin, sentrafricana, sentrafricane, sentrafricani, sentrafrican, وسط إفريقي, وسط إفريقية, وسط إفريقيين һәм وسط إفريقيات
Рәсми тел француз теле һәм санго теле
Гимн Үзәк Африка Җөмһүрияте гимны
Мәдәният Үзәк Африка Җөмһүрияте мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Unité, Dignité, Travail, Unity, Dignity, Work, Единство, достойнство, труд, Единство, достоинство, труд һәм Undon, Urddas a Gwaith
Дөнья кисәге Африка[4]
Дәүләт  Үзәк Африка Җөмһүрияте
Башкала Банги[d]
Сәгать поясы UTC+01:00 һәм Africa/Bangui[d][5]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Үзәк Африка
Географик үзәк 6°42′ т. к. 20°54′ кч. о.
Иң көнчыгыш ноктасы 5°05′05″ т. к. 27°28′00″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 11°00′05″ т. к. 22°27′59″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 2°13′38″ т. к. 16°11′27″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 6°02′01″ т. к. 14°24′55″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Central African Republic.map
Иң югары ноктасы Нгауи[d]
Иң түбән ноктасы Убанги
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Үзәк Африка Җөмһүрияте президенты[d]
Ил башлыгы Туадера, Фостен-Аршанж[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Үзәк Африка Җөмһүрияте премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Феликс Молуа[d]
Канунбирү органы Үзәк Африка Җөмһүрияте парламенты[d]
Үзәк банкы Үзәк Африка дәүләтләре банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Германия, Камерун, Чад, Конго Җөмһүрияте, Конго Демократик Республикасы, Судан, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Нигерия, Марокко, Мисыр, Кот-д’Ивуар, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Катар, Бельгия, Франция, Россия, Кытай Җөмһүрияте һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[6]
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Үзәк Африка дәүләтләре банкы[d], Африка илләре сәүдә хокукын гармонизация оешмасы[d], Интерпол[7][8], ХКТО[d][9][10], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[11], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], АФРИСТАТ[d], Бөтендөнья почта берлеге[12][13], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][14], Франкофония[d], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Бөтендөнья метеорология оешмасы[15], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[16], Үзәк Африка илләре икътисади берлеге[d] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][17]
Никахка керү яше 22 яшь һәм 18 яшь
Халык саны 5 152 421 (2023)[18]
Ир-ат халкы 2 605 852[19], 2 672 080[19], 2 728 280[19] һәм 2 788 352[19]
Хатын-кыз халкы 2 603 472[19], 2 670 940[19], 2 728 875[19] һәм 2 790 791[19]
Административ бүленеше Баминги-Бангоран[d], Түбән Котто[d], Югары Котто[d], Югары Мбому[d], Кемо[d], Лобае[d], Мамбере-Кадеи[d], Мбому[d], Нана-Мамбере[d], Омбелла-Мпоко[d], Уака[d], Уам-Пенде[d], Вакага[d], Нана-Гребизи[d], Санга-Мбаэре[d] һәм Банги[d]
Акча берәмлеге КФА BEAC франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 2 516 498 412 $[20] һәм 2 382 618 615 $[20]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,404[21]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,24[22]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 7,7[23]
Эшсезлек дәрәҗәсе 7 ± 1 процент[24]
Нәрсә белән чиктәш Чад, Судан, Камерун, Конго Җөмһүрияте, Көньяк Судан, Конго Демократик Республикасы һәм Гарәп Лигасы
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][25]
Челтәр көчәнеше 220 вольт
Электр аергычы төре Europlug[d][26] һәм CEE 7/5[d][26]
Алыштырган Үзәк Африка империясе[d]
Кулланылган тел Tar Gula[d], Biyanda-Buli[d], Vale[d], Furu[d], Bodo[d], Bokoto[d], Bozom[d], Fer[d], Mbay[d], Nzakara[d], гбая теле[d], Kpatili[d], Monzombo[d], Ngombe[d], Kabba[d], мбака теле[d], Gbanu[d], Geme[d], Yulu[d], Ngam[d], Aka[d], Laka[d], Yangere[d], Lutos[d], West Banda[d], Dagba[d], Gbanzili[d], Birri[d], каре теле[d], Мпемо[d], Ngando[d], Kako[d], Manza[d], Pande[d], пана теле[d], Mbati[d], төньяк-көнбатыш гбая теле[d], Ukhwejo[d], француз теле, санго теле, Ali[d], Banda-Banda[d], Banda-Mbrès[d], Gobu[d], Yakoma[d], Limassa[d], Togbo-Vara Banda[d], Dendi[d], Ganzi[d], Gbaya-Bossangoa[d], Langbashe[d], Kpagua[d], банда-бамбари теле[d], Mbangi[d], Suma[d], Gbayi[d], Ngbaka Manza[d], Gundi[d], Riverain Sango[d], Sara Kaba[d], Mid-Southern Banda[d], көньяк-үзәк банда[d], Buraka[d], Banda-Ndele[d], Runga[d], занде теле[d] һәм бофи теле[d]
Мәйдан 622 984 км²
Һәштәге CentralAfricanRepublic
Югары дәрәҗәле Интернет домены .cf
Харита сурәте
Тематик география Үзәк Африка Җөмһүрияте географиясе[d]
Феноменның икътисады Үзәк Африка Җөмһүрияте икътисады[d]
Феноменның демографиясе Үзәк Африка Җөмһүрияте халкы[d]
Оешмада рәсми күзәтүче статусы Ислам хезмәттәшлеге оешмасы
Мәктәптә укымаган балалар саны 693 467[27]
Джини коэффициенты 56,2[28]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 19 процент
Тулаем туулар коэффициенты 4,286[29]
Шәһәр халкы 2 175 935[19], 2 254 648[19], 2 327 367[19] һәм 2 405 727[19]
Авыл халкы 3 033 389[19], 3 088 372[19], 3 129 787[19] һәм 3 173 417[19]
Демократия индексы 1,32[30]
BTI Governance Index 3,91[31], 4,58[31], 4,45[31], 4,62[31], 4,13[31], 4,28[31], 4,1[31], 4,08[31] һәм 3,81[32]
BTI Status Index 3,18[31], 3,88[31], 3,52[31], 3,7[31], 3,32[31], 2,89[31], 3,28[31] һәм 3,11[32]
Туым күрсәткече 41,92[19], 42,175[19], 42,68[19] һәм 42,344[19]
Үлем күрсәткече 10,873[19], 11,041[19], 11,393[19] һәм 11,003[19]
Happy Planet Index score 25,2[33]
Илнең мобиль коды 623
Илнең телефон коды +236
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 117[d][34][34], 118[d][34] һәм 1220[d][34]
Номер тамгасы коды RCA
Диңгездәге идентификацияләү номеры 612
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Үзәк Африка Җөмһүриятендә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Үзәк Африка Җөмһүрияте Викиҗыентыкта

Үзәк Африкан Җөмһүриятенең харитасы

Диннәр

үзгәртү
 
Илнең көньяк-көнбатышында урнашкан Боали(рус.)татар. шәһәрендәге 2014 елда динара бәрелештә христианнарның үз-үзеңне саклау кораллы төркеме тарафыннан туздырылган мәчет
 
Банги сәүдә районы
 
Бангидагы йөк машиналар

Дәүләт гимны

үзгәртү

LA RENAISSANCE

(Француз телендә)

Ô Centrafrique, ô berceau des Bantous !
Reprends ton droit au respect, à la vie !
Longtemps soumis, longtemps brimé par tous,
Mais de ce jour brisant la tyrannie.
Dans le travail, l'ordre et la dignité,
Tu reconquiers ton droit, ton unité,
Et pour franchir cette étape nouvelle,
De nos ancêtres la voix nous appelle.

Refrain:
Au travail dans l'ordre et la dignité,
Dans le respect du droit dans l'unité,
Brisant la misère et la tyrannie,
Brandissant l'étendard de la Patrie.

E ZINGO

(Санго телендә)

Bêafrîka, mbeso tî âBantu
Kîri mo gbû gîgî tî mo-mvenî
Mo bâa pâsi na gbe tî âzo kûê
Me fadësô, mo ke na kürü gô
Mo sö benda, mo bûngbi kûê ôko
Na kusâra ngâ na nëngö-terê
Tî tö ndâ tî finî dutï tî ë sô
E mä gbegô tî_âkötarä tî ë

Refrain:
E gbû kua nzönî na nëngö-terê
E kpë ndiä nzönî na mängö-terê
E kinda wasïöbê, ë tomba pâsi
E yâa bandêra tî ködrö tî ë!

Санго текстының IPA транскрипциясе

[bʷé.à.frí.kà ᵐbʷɛ̀.sò tʲí á.bʷã̀.tù]
[kʲí.rì mò ɡ͡bʷú gʲí.gʲí tʲí mò‿ᶬvɛ̀.nʲí]
[mò bʷá.à pʷá.sì nà ɡ͡bʷè tʲí á.zò kúé]
[mè fà.dē.só mò kʲɛ̀ nà kū.rū gɔ́]
[mò sō bʷɛ̀̃.da mò bʷù̃.ɡ͡bì kúé̯ ɔ́.kɔ̀]
[nà kù.sá.rà‿ᵑɡá nà nɛ̄̃.gō tɛ̀.rɛ̄]
[tʲí tō‿ⁿdá tʲí fʲì.nʲí dù.tʲī tʲí ē só]
[è mā ɡ͡bʷɛ̀.gɔ́ tʲí‿á.kō.tà.rā tʲí ē]


[è ɡ͡bʷú kùà̯‿ⁿzō.nʲí nà nɛ̄̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]
[è k͡pʷē‿ⁿdʲì.ā‿ⁿzō.nʲí nà mā̃.gɔ̄ tɛ̀.rɛ̄]
[è kʲí̃.dà wà.sʲī.ō.bʷé ē tõ.bʷà pá.sì]
[è jáà̯ bʷã.dɛ́.rà tʲí kɔ̄d.rɔ̄ tʲí ē]

Тәрҗемәсе

ЯҢАРЫШ
Үзәк Африка, банту бишеге!
Шәрәфле тормыш — бу ихтыярың!
Күптән көлкегә калган, изелеп,
Золым богавын ватып ташлавың.
Хезмәт һәм тәртип аша — мәртәбә,
Хокуклар яулап, бердәм буласы.
Бу яңа авыр юлны үтәргә! —
Ата-бабаның гозер нидасы.

Кушымтасы:
Бердәмлек белән тырыш хезмәттә
Яула хокуклар, иреш хөрмәткә;
Бетсен фәкыйрьлек, золым һәр җирдә,
Ватан байрагы, горур җилфердә!

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ Official Names of the United Nations Membership — UN, 2016. — 5 p.
  3. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  4. ↑ https://www.workwithdata.com/place/central-african-republic
  5. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  6. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  7. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  8. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/CENTRAL-AFRICAN-REPUBLIC
  9. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  10. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/central-african-republic
  11. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  12. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  13. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=65
  14. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  15. ↑ https://public.wmo.int/en/members/central-african-republic
  16. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  17. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  18. ↑ https://data.who.int/countries/140
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 19,14 19,15 19,16 19,17 19,18 19,19 19,20 19,21 19,22 19,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  20. ↑ 20,0 20,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  21. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  22. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  23. ↑ https://apps.who.int/gho/athena/data/xmart.csv?target=GHO/SDGSUICIDE,SDG_SH_STA_SCIDEN&profile=crosstable&filter=COUNTRY:*;REGION:*;AGEGROUP:-&x-sideaxis=COUNTRY;SEX&x-topaxis=GHO;YEAR
  24. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  25. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  26. ↑ 26,0 26,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  27. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  28. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  29. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  30. ↑ 2020 Democracy Index
  31. ↑ 31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 31,12 31,13 31,14 https://www.bti-project.org
  32. ↑ 32,0 32,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/CAF
  33. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=CAF
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү


Бу — география буенча мәкалә төпчеге.
Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,   Википедия проектына ярдәм итә аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Үзәк_Африка_Җөмһүрияте&oldid=4266850