Нурихан Фәттах
Нурихан Садрилмән улы Фәттах (1928 елның 25 октябре — 2004 елның 18 феврале) — татар әдәбиятында тарихи жанрда әсәрләр язуны башлап җибәргән күренекле язучы, тәрҗемәче, тарихчы. 1996 елдан Татар ПЕН-үзәге әгъзасы.
| Нурихан Фәттах | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Нурихан Садрилмән улы Фәттах |
| Туган | 25 октябрь 1928 Башкортстан АССР, Яңавыл районы, Күчтавыл авылы |
| Үлгән | 18 февраль 2004 (75 яшь) Казан |
| Яшәгән урын | Җиләк урамы[d], Чыңгыз, Казан[1] |
| Милләт | татар |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты |
| Һөнәре | язучы, тәрҗемәче, тарихчы |
| Җефет | I Роза Хафизова II Руфина Фәттахова |
| Балалар | улы Алмас, кызы Чулпан[2] |
| Бүләк һәм премияләре |   «1992 ел кешесе» |
Тормыш юлы һәм иҗаты үзгәртү
Нурихан Фәттах 1928 елның 25 октябрендә Башкортстан АССРның Яңавыл районындагы Күчтавыл дип атала торган кечкенә татар авылында крестьян гаиләсендә туган. 1946 елда беренче номерлы Яңавыл урта мәктәбен тәмамлаганнан соң, Казанга килеп, Казан дәүләт университетының татар теле һәм әдәбияты бүлегендә укый. Университетны уңышлы тәмамлаганнан соң, 1951 елдан 1952 елга кадәр Татарстан китап нәшриятының яшьләр һәм балалар әдәбияты редакциясендә редактор, ә 1952-1953 елларда Чистай шәһәрендә «Сталин байрагы» исемле өлкә газетасы редакциясендә тәрҗемәче булып эшли. 1953 елның маеннан, яңадан Казанга кайтып, профессиональ язучылык эшенә күчә.
Нурихан Фәттах балачагыннан ук әдәбият белән кызыксына торган була, мәктәптә укыган чагында ук хикәяләр, шигырьләр яза башлый. Студент елларында халык авыз иҗаты әсәрләрен җыя, халык риваятьләрен, йолаларын өйрәнә. Нурихан Фәттахның беренче шигырьләре 1944 елда "Совет әдәбияты" (хәзерге "Казан утлары") журналында, ә 1948 елда "Безнең хикәяләр" исемле күмәк җыентыкта беренче проза әсәре басыла. 1955 елда студент тормышын чагылдырган "Сезнеңчә ничек?" романын тәмамлый, һәм бу әсәр 1956нчы елда "Совет әдәбияты"нда басылып чыга.
1962 елда язучы "Бала күңеле далада" исемле зур романын яза, һәм берничә елдан соң аның "Мөдир Саҗидә" исемле повесте дөнья күрә.
Алтмышынчы еллардан башлап Нурихан Фәттах үзенең төп игътибарын тарихи әсәрләр ягына таба юнәлтә. Әдип "Ител суы ака торур" (1970), "Сызгыра торган уклар" (беренче китап,1977) романнарын, "Кол Гали" (1973) трагедиясен, "Ерак гасырлар авазы" (1976) исемле фәнни хезмәтен язып, татар әдәбиятында күтәрелмәгән тарих темасын яктырта.
Язучы балалар әдәбиятында һәм әдәби тәрҗемә өлкәсендә дә мирас калдыра. Ул балалар өчен "Тегермәндә", "Ирек, Алмас һәм Җәлил", "Өч туган", "Безнең бабай" хикәя җыентыкларын һәм "Энҗеле үрдәк" пьеса-әкият яза.
Язучы 1965 елдан бирле СССР Язучылар берлеге әгъзасы.
Нурихан Фәттах 2004 елның 18 февралендә Казанда вафат булды.
Бүләкләр үзгәртү
- Әдәбиятны үстерүдәге хезмәтләре өчен Нурихан Фәттахка 1978нче елда РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре дигән мактаулы исем бирәләр.
- Тарихны халыкка кайтару өлкәсендәге күп санлы хезмәтләре өчен Нурихан Фәттахка халыкара биографик үзәк (Кембриҗ, Англия) тарафыннан «1992 ел кешесе» исеме бирелде.
- «Сызгыра торган уклар» исемле икенче романы өчен 1994 елда Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә лаек була.
Хәтер үзгәртү
- Казан шәһәр Думасының 2015 елның 4 мартындагы 24-41 санлы карары белән Казанның Салават күпере кече районындагы яңа формалашкан урамга Нурихан Фәттах исеме бирелгән.
- 2023 елда «Кырык дүртнең май аенда» әсәре буенча нәфис фильм төшерелгән (режиссеры Александр Далматов (Долгов)).
Шулай ук карагыз үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ https://gyteli.info/kazan
- ↑ Мин сине ничек яраттым. Казан: «Ак Барс», 2004
Сылтамалар үзгәртү
- Татар электрон китапханәсендә Нурихан Фәттах 2012 елның 18 гыйнвар көнендә архивланган.
- Нурихан Фәттах тормышы һәм эшчәнлеге китабы 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
- Язучының тулы биографиясе
- Нурихан Фәттах. Итил суы ака торур. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).
- Нурихан Фәттах. Сызгыра торган уклар-1-баб-1. — Татарстан китап нәшрияты. — (аудиоязма).