Иске Кади

Иске Кади
	Иске Кади
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Старокадеевское сельское поселение[d]
Административ-территориаль берәмлек	Старокадеевское сельское поселение[d]
Почта индексы	423117

Иске Кади — Татарстан Республикасының Чирмешән районындагы торак авыл. Иске Кади авылы район үзәге Чирмешәннән 25 чакрым ераклыкта урнашкан. Авыл Олы Сөлчә суына уң яктан килеп кушыла торган Сөлчә елгасы буена утырган.

Вакыт зонасы — MSK (Мәскәү вакыты) яки UTC+4. Почта индексы — 423117.

Иске Кади һәм Яңа Кади авыллары тарихы

Авыл атамалары тарихи белешмәләрдә еш очрый.

А. Артемьев хезмәтендә Иске Кади һәм Яңа Кади авыллары телгә алына. Иске Кади авылындагы (Кыязлы инеше янына урнашкан) 213 хуҗалыкта ислам дине тотучы 583 ир-ат һәм 614 хатын-кыз көн иткән, авылда бер мәчет эшләгән. Яңа Кади авылының 119 хуҗалыгында 413 ир-ат һәм 371 хатын-кыз исәпләнгән, мәчет булган. 1898 елгы китапта Иске Кади һәм Яңа Кади авылларында татарлар яшәгәнлеге искәртелә. К. П. Берстель җыентыгында Иске Кади авылында — 1980, Яңа Кадида 1488 татар кешесе яшәгәнлеге әйтелә.

Авыл оешу турында аксакаллар түбәндәгеләрне сөйлиләр. Иске Кади авылы оешуга 400 елдан да ким түгел икән. Авылга беренче булып Кади исемле кеше нигез салган. Аны Спас районындагы Әҗмәр белән янәшәдә урнашкан элекке Гөлбагар авылыннан килгән дип әйтәләр. Кади бабайның алты малае булганлыгын сөйлиләр. Авылның аксакалы Сәлим абый Дәүләтшинның чыгышы Кади бабай нәселенә килеп тоташа.

Икенче нәсел Сембер өлкәсенең Үрәнбаш авылыннан килгән Сафиулла бабайдан башлана. Ул 105 яшендә үлгән. Аның тугыз малае үскән.

Өченче нәсел Пугачев күтәрелешендә катнашкан, Салават Юлаев җитәкчелегендәге гаскәрдә командир булган Булатовка нисбәтле. Булатовлар Башкортстаннан килгәннәр. Бу нәселгә Гозәер, Хәбибулла Булатовлар керә.

Авылда мөселманнар яшәгән. Читтән керәшеннәр дә килеп утырган. Аларны Кече аралар дип атаганнар. Аларның зираты да аерым булган. Соңрак ислам диненә күчкәннәр. Олы аралар дип мөселманнарны атаганнар.

Кади бәете

1954 елда Татарстанның Беренче Май районы (хәзер Чирмешән районы) Кади авылында Борһанетдин Билаловтан (1866 елда туган) фольклор галиме X. Ярми «Кади бәете»н язып алган.

Борһанетдин ага бу бәетнең электә бик озын булуын һәм XIX йөзнең соңгы яртысында шушы Кади авылында булган бер вакыйгага карата чыгарылганын әйтә. Авыл халкының ярлылыгы чиктән ашкач, халык патша хөкүмәтеннән көтәргә акча (ссуда) ала. Алынган акчаны түләү вакыты килеп җитә, ләкин ярлы крестьяннарның берсе дә бурычларын кайтарып бирә алмый. Шуннан соң патша хөкүмәте бу авылга зур отряд җибәрә, солдатлар халыкны талыйлар...

«Кади бәетемнең эчтәлеге моннан гыйбарәт:

Сәнә сиксән бишендә хут (февраль) аенда

Бәлаләр чикте ил, языйм шуны да.

Галимнәрне галим дип белмәделәр,
Ятимнәргә тәрәххем^[2] кылмадылар.

Ничәнең алды сандык, комганнарын,
Ничәнең алды түшәк, юрганнарын,

Хатын-кыздан алынды күп беләзек,
Күренсә калмады бармакта йөзек.

Халыклардан алтын-көмеш алынды,
Бик күп кешеләр зинданга салынды.

Халык

Иске Кади авылы олы юлдан 3 чакрым эчкәрәк кереп, чокыр эченә утырган. Хуҗалыгы 600 гә якын. Авылда ике зират бар: берсе авылның бер башында, икенчесе икенче ягында.

Авылның өлкән яшьтәге кешеләре зиратларны карап һәм тәрбияләп торалар.

Авылның тирә-ягында тәбәнәк калкулыклар сузылып киткән, басуында Түгәрәк күл, Зәңгәр күл дип аталган күлләр бар. Ат елгасы һәм аның чишмәсе дә әлегә исән. Булат буасы ярыннан матур урманнар башлана (Урман борыны, Зур алан, Кечкенә алан, Янган таш, Таш елга урманы, Мунчала буасы урманы, Абидулла урманы һ. б.).

1992 елда ачылган мәчеткә халык гыйбадәт кылырга йөри.

Танылган шәхесләр

Иске Кадидә туган кешеләр:

Исмәгыйль Әхмәдуллин (1927), Социалистик Хезмәт Каһарманы.
Рәис Галиев (1955), Түбән Кама драма театры актеры. Татарстанның атказанган артисты (2009).
Шәһит Заһретдинов (1958 елгы)– мәшһүр совет спортчысы, велосипедчы, шоссе велоузышлары буенча СССР чемпионы.
Җәмил Зәйнуллин (1946—2020), гарәп теле белгече, филология фәннәре докторы.

Климат

Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Тәүлек буена һаваның уртача температурасы
-10.8 °C	-10.7 °C	-5.6 °C	5.1 °C	14.1 °C	19.2 °C	20.9 °C	18.4 °C	12.8 °C	4.8 °C	-4.3 °C	-10 °C	4.5 °C

Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb^[3]. Уртача еллык һава температурасы 4.5 °C.^[4]

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203
↑ Тәрәххем — рәхимлелек, яхшылык.
↑ World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna
↑ NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International

Чыганаклар

Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.
Рухи башкалабыз: Мәшһүр татар авыллары / Ф.Г. Гарипова. – Казан: Мәгариф, 2005, - 247 б.

[_1df68c991133c5d1-1] 1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[2] Тәрәххем — рәхимлелек, яхшылык.

[3] World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna

[4] NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International

[1]

[2]

[3]

[4]