Иван Харитонов (1859)
Иван Харитонов, Иван Николай улы Харитонов (рус. Харитонов Иван Николаевич, 1859 елның 20 июле, Казан — 1927 елның 27 августы, шунда ук) — матбагачы, нәшир, Харитонов матбагасы басмаханәсенең оештыручысы һәм хуҗасы. Татар китапларын нәшер итүгә, татар (гарәп) шрифтларын камилләштерүгә зур өлеш кертә.
| Иван Харитонов | |
|---|---|
| Туган телдә исем | Иван Николай улы Харитонов |
| Туган | 20 июль 1859 Русия империясе, Казан губернасы, Казан |
| Үлгән | 27 август 1927 (68 яшь) ССРБ, Татарстан АССР, Казан |
| Милләт | рус |
| Һөнәре | нәшир |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү_%E2%80%94_1.JPG){kind=link}
1859 елның 20 июлендә Казанда туган. Казан университеты басмаханәсендә балачактан (1869-1881) хәреф җыючы һөнәренә (Ибраһим Кәвәлиевтан) өйрәнә, чит телләр үзләштерә, татар телен камил белә. 1881-1888 елларда Казан губерна идарәсе басмаханәсендә өлкән хәреф җыючы булып эшли, Г.М. Вечеславның шәхси басмаханәсе идарәчесе була. Әлеге басмаханәдә 1882-1894 елларда 1 500 000 тираж белән 225 татар китабы дөнья күрә, гарәп, фарсы, азәри телләрендә китаплар басыла. Г.М. Вечеслав акчасына Берлин, Вена, Дрезден, Лейпцигка барып, Европа басмаханәләрендә, шулай ук Мәскәү, Петербургта булып, тәҗрибә туплый. 1896 елның 13 февралендә Воскресенская (Ленин, хәзерге Кремль) урамындагы Александр (Александрова) пасссажы бинасында үзенең басмаханәсен (лито-типография) ача. Аны заманның алдынгы техникасы белән җиһазлый, табыш китерә торган итә. Харитонов матбагасында 1902-1916 елларда 3 300 126 тираж белән 666 татар китабы дөнья күрә[1].
1916 елда «Харитонов матбагасы»н «Өмет» басмаханәсе хуҗасы В. Әхмәтовка сатып, эшмәкәрлекне ташлый.
1920 елда НЭП вакытында басмаханә ачарга талпынып карый, ләкин дәүләт басмаханәләренә көндәшлектән курыккан Совет хакимияте аңа яңадан басмаханә ачарга рөхсәт итми. Аннан соңгы язмышы ачыкланмаган.
Кызыклы фактлар
үзгәртү- 1909 елда 40 еллык һөнәри бәйрәмендә татар газеталары И.Н. Харитоновка мактау мәкаләләре багышлыйлар, «Татар Гутенбергы» дип атыйлар.
- 1912 елда рәсемле «Бүләк» татар әлифбасы басылып чыгуы уңае белән, Габдулла Тукайның «Сабитның укырга өйрәнүе» шигырендә И.А. Харитонов телгә алына.
Укуы өзек аның, — балачарак баланың
«Бу ә-лиф-ба — бүләге Харитонов бабаның»
- 1913 елда И.Н. Харитонов матбагасында чыккан Коръәндә техник хаталар китә: кайбер юллар ике тапкыр кабатлана, ә кайбер юллар бөтенләй төшеп кала. Татар матбугаты (беренче булып Фатих Әмирхан) Харитоновны гаепләп чыга[2][3].
Чыганаклар
үзгәртү- Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
Әдәбият
үзгәртү- Казань в памятниках истории и культуры. К.: ТКН, 1982.
- Радик Салихов, Рамиль Хайрутдинов. Республика Татарстан: памятники истории и культуры татарского народа (конец XVIII – начало XIX веков). К.: Фест, 1995. ISBN 5-900866-01-7
- Татар энциклопедиясенең шәхесләр исемлеге. Казан: Татар энциклопедиясе иституты, 1997.
- Купечество Казани. Дела и люди. Казань, 1998.
- Татар китабы. Татарская книга (төзүчеләр Рәүф Мәрдәнов, Ирек Һадиев). К.: ТКН, 2013.
Сылтамалар
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ Ю.Н. Халиуллин. Наследники восточной латыни. «Независимая газета». 08.10.2014
- ↑ Азат Ахунов. Татарча Коръән. Харитонов матбагасының язмыш хатасы. «Татар дөньясы» (газета), 2004 ел, № 4 (33), март. 2017 елның 13 сентябрь көнендә архивланган.(рус.)
- ↑ Коран, напечатанный с ошибками. «Казанские старости», 1913 г., 4 декабря (21 ноября)