Зәйнүл Кутуева
Зәйнүл Мөхәммәд кызы Кутуева (рус. Зайнуль Мухамедовна Кутуева; 1903 елның 11 мартында, Татар Кынадасы, Күзнәй өлкәсе, Саратов губернасы, Россия Империясе — 1996, Казан, Татарстан Республикасы, Россия Федерациясе) — Совет татар фтизиатры. Республика туберкулез диспансерының баш табибы (1947—1963). Ленин ордены кавалеры (1961), РСФСРның мактаулы докторы (1958), ТАССРның мактаулы табибы (1945).
| Зәйнүл Кутуева | |
|---|---|
| Туган | 11 март 1903 ел Татар Кынадасы, Күзнәй өлкәсе, Саратов губернасы, Россия Империясе |
| Үлгән | 1996 ел Казан, Татарстан Республикасы, Рәсәй Федерациясе |
| Яшәгән урын | Коротченко урамы[1] |
| Ватандашлыгы |  Россия империясе СССР Россия |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты |
| Эш бирүче | Казан дәүләт медицина университеты |
| Җефет | Нәзих Вәлиев[d] |
| Балалар | Диас Вәлиев |
| Кардәшләр | Гадел Кутуй |
_02.jpg) | |
Биография
үзгәртүЗәйнүл Мөхәммәдовна Кутуева 1903 елның 11 мартында Сарытау губернасы, Күзнәй өязенең Татар Кынадысы авылында туган[2] [3]. Тулы исем-шәрифе — Зәйнүлгарабия Нурмөхәммәд кызы. Энесе — Гаделша Кутуев (1903—1945), шагыйрь[4][5]. Гомумән алганда, Кутуевлар гаиләсенең биш улы һәм өч кызы булган .
Әти-әнисе — Нурмөхәммәт һәм Динә Кутуевлар[6]. Әтисенең беренче никахтан ике улы һәм икенче хатыныннан тагын алты баласы бар. Авыл хуҗалыгы белән шөгыльләнүне ташлап, 1912 елда Нурмөхәммәт бөтен гаиләсен Бозаулык өязе Самар губернасы Алексеевск авылына күчерә. Анда ул күн һәм сабын ясау эше белән шөгыльләнә, үз фабрикасын оештыра. Биш елдан соң, 1917 елда, Кутуевлардан заводларын алганнан соң, гаилә Самараның Куйбышев районына күченә. Нурмөхәммәт анда бондарчылык белән шөгыльләнә[7][6][8][9]. 1937 елда Нурмөхәммәт Кутуевны "контрреволюцион милли оешма"да катнашуы өчен кулга алалар, ә 1938 елда атып үтерәләр[9]. Кутуй үзе автобиографияләрендә әтисе 1935 елда «авырудан» үлгән, ә «якыннары судка тартылмаган», дип яза.
Самарада булганда Зәйнүл абыйсы Гаделша белән Л. Н. Толстой исемендәге мәктәптә укый, рус телен өйрәнәләр[6][8]. 1922 елда мәктәпне тәмамлап, Самара дәүләт университетына әзерлек курсларына укырга керәләр — Зәйнул медицина факультетына укырга керә, ә Гаделша — икътисад факультетына. 1923 елда, университет ябылганнан соң, абый белән сеңел Казанга күченеп киләләр[3][10].
1929 елда ул В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университетының медицина факультетын тәмамлый. Белем алганнан соң, ул Әтнә районында Күлле Киме авылында хастаханә мөдире булып эшләде. 1930 елда ул медицина амбулаториясе җитәкчесе итеп билгеләнә һәм шул ук вакытта район башкарма комитетының сәламәтлек саклау бүлеге җитәкчесе дә була, соңрак Казанның медицина учреждениеләрендә фәнни-педагогик эшкә күчә. 1932 елда ул В. И. Ленин исемендәге Казан дәүләт медицина академиясенең табибларны камилләштерү өчен туберкулез бүлегендә укыта башлый. 1935 елда ул Казан дәүләт медицина институтында аспирантураны тәмамлый. 1936 елдан ул Казан туберкулез институтының клиник бүлегендә ярдәмче, 1939 елдан туберкулез бүлегендә КСМИ ярдәмчесе булып эшләде [2] [3] [11] . Икенче бөтендөнья сугышы башланганнан соң, фронтка киткәч, 1945 нче елда Гадел Кутуй туберкулездан Польшаның Згеж шәһәрендә үлә. Зәйнул үзен моның өчен битәрли: «Әгәр Гадельша Казанга китерелгән булса, мин аны коткарыр идем» [12] [7]. Ул 1984 елда басылып чыккан истәлекләрен абыйсына багышлый [13] .
1947—1963 елларда ул Республика туберкулез диспансерының баш табибы булып эшли [2] [3] . Ул Татарстанның туберкулез белән авыручы пациентлар өчен диспансер хезмәтләрен оештыручы булып [2], татар сәнгатенең танылган эшлеклеләре, шул исәптән композитор Н. Г. Җиһановның дәвалаучысы була. Ул туберкулез һәм туберкулез аллергиясенең сәбәпләрен өйрәнү өлкәсендәге тикшеренүләр авторы, туберкулезга каршы вакциналарның терапевтик эффектын клиник күзәтүләрдә катнашкан.
Зәйнүл Мөхәммәт кызы Кутуева 1996-нчы елда Казанда үлә [2] [11] . Аны Яңа-Татар бистәсе зиратында җирлиләр.
Бүләкләре
үзгәртү- Ленин ордены (13 февраль, 1961) — «Совет халкының сәламәтлеген саклау һәм медицина фәнен үстерү өлкәсендә зур хезмәтләр өчен»[14].
- «РСФСРның мактаулы табибы» дигән мактаулы исем (1958 елның 15 мае) — «халык сәламәтлеге өлкәсендәге хезмәтләр өчен»[15].
- «Татар АССРның мактаулы табибы» дигән мактаулы исем" (1945 елның 18 июлендә)" — «Сәламәтлек саклау өлкәсендә озак сроклы һәм намуслы хезмәте өчен»[16].
- медальләр.
Шәхси тормышы
үзгәртүИре — Назыйх Гариф улы Вәлиев (1906—1981), журналист, партия хезмәткәре, беренче секретарь Әлки районы башкарма комитетының беренче секретаре ВКП(б) (1941—1943), соңыннан репрессияләнә һәм реабилитацияләнә, ә аннары тимер юл гаскәрләре составында фронтка китә. Олы улы — Радик Назыйх улы Вәлиев (1933—1979), геолог, геология-минералогия фәннәре докторы[5]. Кече улы — Диас Назыйх улы Вәлиев (1938—2010), язучы, Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге премиясе лауреаты[4].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Казан шәһәр еракаваз челтәре әбүнәчеләре исемлеге — Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1954.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 ТЭС, 1998
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Биктимирова, 2004
- ↑ 4,0 4,1 Ошибка: не задан параметр
|заглавие=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ 5,0 5,1 Ошибка: не задан параметр
|заглавие=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ 6,0 6,1 6,2 Небольсина, 2016
- ↑ 7,0 7,1 Небольсина, 2011
- ↑ 8,0 8,1 Ошибка: не задан параметр
|заглавие=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ 9,0 9,1 Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег
<ref>; для сносокmatbugatне указан текст - ↑ Воронин, 2011
- ↑ 11,0 11,1 ТЭ, 2005
- ↑ Валеев, 2003
- ↑ Кутуева, 1984
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О награждении орденами и медалями СССР медицинских работников». — Ведомости Верховного Совета СССР. — Москва : Издание Верховного Совета СССР, 1961. — № 8 (1043) (24 февраль). — С. 139—303. — 312 с.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР «О присвоении почётного звания Заслуженного врача РСФСР медицинским работникам Татарской АССР». — Ведомости Верховного Совета РСФСР. — Москва : Издание Верховного Совета РСФСР, 1958. — № 6 (9) (21 июнь). — С. 273. — 304 с.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета ТАССР «О присвоении работникам здравоохранения почётного звания Заслуженного врача Татарской АССР». — Газета «Красная Татария». — Казань : Орган Татарского обкома и Казанского горкома ВКП(б), Верховного Совета ТАССР и Казанского городского Совета депутатов трудящихся, 1945. — № 140 (8143) (18 июль). — С. 1. — 4 с.