Евгений Турхан
.svg){kind=small}
Евгений Андрей улы Турхан (чуаш. Евгений Андреевич Турхан; 1950 елның 19 мае, Карабай, Ялчык районы, Чуваш АССР, РСФСР, СССР) — чуаш язучысы, шагыйрь, журналист. Татарстан Республикасының Атказанган мәдәният хезмәткәре (2022).
| Евгений Турхан | |
|---|---|
.JPG) | |
| Туган | 19 май 1950[1] (74 яшь) Карабай, Новошимкусское сельское поселение[d], Ялчык районы, Чуаш Автономияле Совет Социалистик Республикасы, РСФСР, СССР |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | И. Н. Ульянов исемендәге Чуаш дәүләт университеты |
| Һөнәре | язучы, шагыйрь, журналист |
Биография
үзгәртүЕвгений Андреевич Турхан 1950 елның 19 маенда Чуваш АССРның Ялчык районы Карабай авылында туган[2][3]. Әтисе — Энтри Турхан[cv] (1888—1972), язучы [4][2]. Сеңлесе — Вероника, язучы[3][5].
Ул Яңа Байбатыр авылындагы башлангыч мәктәпне тәмамлаган, аннары гаиләсе белән Батыр районы Батыр авылына күченә. Батыр урта мәктәбендә сигез сыйныф тәмамлагач, Вурнар совхоз-техникумына укырга керә, аны 1969 елда тәмамлый. Белем алганнан соң, ул зоотехник-инструктор, аннары Чуелдагы Идел дәүләт токым ассоциациясендә өлкән терлек белгече булып эшли[4][6][3]. 1970—1972 елларда ул Совет Армиясендә хезмәт итә, аннары туган авылына кире кайта, һәм анда фермада ферма мөдире, аннары Батыр профессиональ янгын сүндерү бүлеге начальнигы булып эшли[6][2][3].
1976 елдан — журналистикада. Башта ул корреспондент булып һәм 1981 елда ул Батыр районының «Авангард» газетасы баш мөхәррир урынбасары булып эшли. 1980—1983 елларда, Батырурта мәктәбендә чуаш әдәбияты укытучысы булып эшли[4][2][3]. 1983 елда И. Н. Ульянов исемендәге Чуаш дәүләт университетының тарих һәм филология факультетын тәмамлый[7][2][3]. 1990—1993 елларда, шулай ук, ул Чуваш, Татарстан, Башкортостан, Ульяновск, Саратов, Самара һәм Пенза өлкәләрендә таратылган «Самана» региональ газетасының баш мөхәррире урынбасары була[4][3][8]. 1994 елда ул Казанга күченә, һәм анда корректор булып эшли башлый, аннары чуаш телендәге яңа оешкан «Сувар» газетасының башкаручы секретаре була[6][7][4]. 1996 елдан, башкаручы секретарь урынбасары һәм Казанские ведомости газетасының редакторы, 2004 елда пенсиягә чыга[7][3][9].
Унбиш елдан артык ул Васлей Митта исемендәге әдәбият берләшмәсен җитәкли, һәм «Юхма» кулъязма әдәби журналы мөхәррире була[6][3]. «Авангард» газетасы редакциясе хезмәткәрләренең җирле Комитеты рәисе, халык депутатларының Батыр авыл Советы депутаты итеп сайлана. Журналистлык эше белән параллель рәвештә Батыр халык театры эшендә актив катнаша, П. Н. Осиповның «Айдар», Е. Н. Никитинның «Хуняма», Н. С. Айзманның «Кай, кай Ивана» һәм «Шикли шикленне — керек перкенне» кебек спектакльләрдә төп рольләрне уйный. Хәзерге вакытта штаттан тыш рәвештә «Сувар» газетасы белән хезмәттәшлек итә, анда һәр санда диярлек актив рәвештә басыла, «Юмор», «Спорт», «Поэзия», «Китап полкы», «Татарстан чувашлары» рубрикаларын алып бара, шулай ук «Сунтал» редакция әдәби берләшмәсе белән җитәкчелек итә, Татарстан Республикасы Чуваш милли-мәдәни автономиясе каршындагы Татарстанның чуваш язучылары берлегенең җаваплы секретаре булып, «Таван атал» журналның редколлегия әгъзасы булып тора. 2020 елда 70 еллык юбилеен билгеләп үтә. 2022 елда Татарстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре исеменә лаек була.
Иҗаты
үзгәртүТАССР Язучылар берлеге (1980), СССР Журналистлар берлеге (1981), Россия Язучылар берлеге (2003) әгъзасы. Балачактан ук Идел буе Болгариясендә барлыкка килгән турхан нәселенең әдәбияты, мифлары һәм легендалары белән мавыга, үзенең чуаш шигърияте нигезләүче абыйлары Яков һәм Федор Турхановлар кулъязмаларын өйрәнә, шулай ук Мария Васильевнаның, тумыштан Турханның, аның улы, чуаш шагыйре һәм тәнкыйтьчесе Григорий Кели иҗаты турында сөйләгәннәре белән кызыксына. Турханның чуаш телендә беренче юмористик хикәясе 1973 елда «Авангард» газетасында, ә беренче шигыре 1975 елда басылып чыга. 1970 еллар башыннан шулай ук Чуваш республика матбугатында, «Ялав», «Таван Атал», «Капкан» кебек журналларда, «Хыпар» һәм «Пионер сасси» газеталарында басыла.
Чуаш һәм рус телләрендә яза, проза һәм шигъри жанрларда да бертигез уңышлы эшли. Шигырьләр, тарихи поэмалар, фантастик-маҗаралы повестьлар, хикәяләр, очерклар, романнар, балалар өчен әсәрләр, юморескалар, пародияләр авторы. «Пăла таврашĕнче» («Бола тирәсендә», 1989), «Палăк вăрттăнлăхĕ е хăрушă чир» («Обелиск сере яки куркыныч чир», 1990), «Последний Эльтебер» (Соңгы Эльтебер, 2001), «Ăçта-ши эсĕ, юратăвăм?» («Кайда син, яратканым», 2008), «Каганлăх тĕпренчкĕ» («Каганлык кыйпылчыгы», 2014), «Туслăх çула кĕскетет» («Дуслык юлны кыскарта», 2015) китаплары авторы. Үз әсәрләрендә еш кына Чувашиянең һәм чуваш халкының тарихи язмышы проблемаларына игътибар итә.
Чуаш язучылары иҗаты турында тәнкыйди мәкаләләре, туган якны өйрәнү характерындагы материаллары белән билгеле. Чуваш халык фәннәр һәм сәнгать академиясе әгъзасы буларак, авыл төбәкне өйрәнүчеләрнең басмаларын актив рецензировать итә, шулай ук үзенең әсәрләренә Чувашия топонимикасының тарихи үзенчәлекләрен һәм тасвирламаларын үреп куя. Татар теленнән чуаш һәм рус телләренә тәрҗемәче буларак актив эшли. Апасы белән берлектә әтисенең әсәрләре җыентыгын әзерли һәм бастыра (2010). Татарстанның чуаш язучылары энциклопедиясен төзүчеләрнең берсе булып чыгыш ясый (2015).[10] Турхан шигырьләренә берничә җыр язылган.[4]
Бүләкләре
үзгәртү- «Татарстан Республикасының Атказанган мәдәният хезмәткәре» мактаулы исеме (2022) — мәдәният үсешенә зур өлеш керткән өчен[11][12].
- Саҗидә Сөләйманова исемендәге премия (2018)[13][14] .
- Мәхмүт Кашгари премиясе (2014) [3][15].
- Алексей Талвир премиясе (2014) [3].
- Василий Митта премиясе (1985) [3].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия — Чувашское книжное издательство, 2006. — 2567 бит — ISBN 978-5-7670-1471-2
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Абрамов, 2011
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 Сорокин и др., 2015
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Афанасьев, 2006
- ↑ Евгений и Вероника Турханы: презентация книг. Национальная библиотека Чувашской Республики (25 сентября 2021). әлеге чыганактан 2022-05-28 архивланды. 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Даутов, Рахмани, 2009
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Леонтьева и др., 2005
- ↑ Турхан Евгений Андреевич. Национальная библиотека Чувашской Республики. әлеге чыганактан 2020-06-04 архивланды. 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ Задумка детства превратилась в приключенческий роман. Министерство цифрового развития, информационной политики и массовых коммуникаций Чувашской Республики (8 августа 2014). 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ Сорокин, Николай Михайлович (8 декабря 2015). Продолжатели традиций. Республика Татарстан (газета). 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ Указ Президента Республики Татарстан № УП-246 от 7 апреля 2022 года «О присвоении почётного звания „Заслуженный работник культуры Республики Татарстан“». Президент Республики Татарстан (7 апреля 2022). 28 мая 2022 тикшерелгән.(үле сылтама)
- ↑ Признание заслуг. Газета «Республика Татарстан» (14 апреля 2022). 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ Премия имени Сажиды Сулеймановой. Союз писателей Республики Татарстан. 28 мая 2022 тикшерелгән.
- ↑ В Альметьевске состоялось вручение XIII литературной премии имени Сажиды Сулеймановой. Министерство культуры Республики Татарстан (26 октября 2018). 28 мая 2022 тикшерелгән.(үле сылтама)
- ↑ Рита Арти (29 ноября 2014). Туслăх кĕперĕ çĕнелет. Газета «Хыпар». 28 мая 2022 тикшерелгән.
Библиография
үзгәртү- Пӑла тӑрӑхӗнче: поэма сыпӑкӗ. — Патӑръел: Авангард, 1988. — 12 с. (чув.)
- Тайна обелиска: повесть. — Каз.: ГранДан, 1999. — 123 с. — ISBN 5899280263. (рус.)
- Ӑҫта эсӗ, юратӑвӑм?: суйласа илнисем. — Шупашкар: Ҫӗнӗ Вӑхӑт, 2008. — 144 с. (чув.)
- Каганлӑх тӗпренчӗкӗ: роман. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке издательстви, 2014. — 288 с. — ISBN 9785767021932. (чув.)
- Аваллӑх йӗрӗсене шыраса: очерксем. — Шупашкар: Ҫӗнӗ Вӑхӑт, 2015. — 31 с. (чув.)
Әдәбият
үзгәртү- Турхан Евгений Александрович // Яльчикский район Чувашской республики: краткая энциклопедия / сост. К. М. Леонтьева, Н. Ф. Малышкин и др.. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2005. — С. 160. — 206 с. — ISBN 5767014094. (рус.)
- Турхан Евгений Александрович // Әдипләребез: биобиблиографик белешмәлек / Р. Н. Даутов[tt], Р. Ф. Рахмани[tt]. — Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2009. — Т. 2: Л — Я. — С. 453—454. — 734 с. — ISBN 9785298018302. (татар.)
- Абрамов В. А.[cv]. Турхан Евгений Андреевич / гл. ред. Ю. Н. Исаев. — Чувашская энциклопедия. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2011. — Т. 4 : Си-Я. — С. 282—283. — 797 с. — ISBN 9785767019311. (рус.)
- Афанасьев П. В. Турхан Евгений Александрович // Писатели Чувашии: Биобиблиографический справочник. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2006. — С. 427—428. — 558 с. — ISBN 5767013934. (рус.)
- Сорокин Н. М., Турхан Е. А. Турхан Евгений Александрович // Чувашские писатели Татарстана: библиографический справочник. — Чебоксары: Издательство «Новое Время», 2015. — С. 179—183. — 247 с. (рус.)
Сылтамалар
үзгәртү- Евгений Турхан. Чувашская энциклопедия.(рус.)
- Евгений Турхан. Национальная библиотека Чувашской Республики.(рус.)
- Евгений Турхан. Союз писателей Республики Татарстан.(тат.)