Энциклопедия

Энциклопедия
	Энциклопедия
Кыскарулар җәдвәле аббревиатурасы	энцикл.
Моңа өлешчә туры килә	фәрһәнг[d]
	Энциклопедия Викиҗыентыкта

Фәнни белемнең бер яки барлык тармакларыннан җыелган мәгълүмат тупланмасы булган белешмә чыганагы төрен энциклопедия дип атыйлар.^[1]

*Табигый тарих* энциклопедиясенең 1669 елгы басмасы, баш бит

Энциклопедияләр мәкалә яки кертемнәрдән тора, гадәттә әлифба тәртибе буенча оештырыла.^[2] Энциклопедия кертемнәре күпчелек сүзлекләрнекеннән озынрак һәм тирәнрәк.^[2] Сүзләр турында тел белеме мәгълүматына басым ясаган сүзлек кертемнәреннән аермалы буларак, энциклопедия мәкаләләре тасвирлаган әйбер яки төшенчә турында фактик мәгълүматка юнәлгән.^[3]^[4]^[5]^[6]

Беренче энциклопедияләр 2000 ел элек тирәсе барлыкка киләләр; сакланылган иң борынгысы Плиний Аксакал (ингл.) тарафыннан якынча 77 ел тирәсендә әзерләнгән Табигать тарихы (ингл.) булып тора. Заманча энциклопедияләр 17 гасыр тирәсендә сүзлекләрдән үсеп чыккан феномен.

Энциклопедия сүзе Койне грекча (ингл.) ἐγκυκλοπαιδεία,^[7] грекча ἐγκύκλιος παιδεία^[8] "гади мәгариф" мәгънәсенә туры килүче энкыклиос паидеиа сыман транслитерацияләнгән сүзтезмәсеннән чыга: энкыклиос (ἐγκύκλιος) мәгънәсе "капсаган, кабатланган, еш кирәк булган, гади"^[9] + паидеиа (παιδεία) мәгънәсе "мәгариф, баланы үстерү",^[10] ләкин латин манускриптларны күчерүчеләрнең хаталары сәбәпле бер сүз буларак кыскартылган^[11]. Сүзтезмәне "тулы өйрәтү" яки "тулы белем" буларак тәрҗемә итеп була.

Тарих

Төп мәкалә: :en:History of encyclopedias

Энциклопедияләр тарихның иң борыңгы чакларыннан кулъязма килеш, урта гасырларда һәм якын заманаларда бастырылган килеш, һәм соңгы заманда мәгълүмат технологияләре ярдәмендә санак мониторында күрсәтелгән һәм санак челтәрләре буенча тапшырылган килеш яшәп киләләр.

Борыңгы заманнар

Бүгенге көнгә кадәр сакланган иң борыңгы энциклопедик хезмәт 1 гасырда яшәгән римлы дәүләт эшлеклесе Плиний Аксакал (ингл.) тарафыннан әзерләнгән Табигать тарихы (ингл.) булып тора. Ул табигый тарих, архитектура, медицина, география, геология, һәм аның яшәгән дөньяның барлык яклары турында аңлатма бирүче 37 бүлектән торган хезмәт әзерләгән иде. Кереш сүзендә 200 авторның 2000 хезмәтеннән 20000 факт туплаганын һәм өстәмә буларак үз тәҗрибәсеннән дә өстәгәнен турында яза. Бу хезмәтнең 77-79 еллар тирәсендә дөнья күргәне билгеле, ләкин авторның 79 елгы Везувий янартавының шартлавында үлүе сәбәпле аның тулысынча тикшерелгән ышанычлы фәнни хезмәт дип атап булмый дип уйланыла.^[12]

Урта гасырлар

Ренессанс чоры

Margarita Philosophica исемле 1565 елгы энциклопедиядәге анатомияга багышланган мәкалә

18–19 гасырлар

en:Encyclopédie, 1773

20 нче гасыр

Иң борыңгы инглиз телле Энциклопедия Британника (ингл.) исемле басманың 1913 елгы чыгарылышның реклама белдерүе.

Егерме беренче гасыр

Бөтендөнья пәрәвезендәге энциклопедияләр динамизм өстенлеген ташый: яңа мәгълүмат табу өчен статик диск яки кәгазь форматында әзерләнгән яңа чыгарылышның чыгуын көтмичә чын вакытта диярлек күреп була.

Шулай ук карагыз

	Әдәбият порталы
	Мәгариф порталы

Искәрмәләр

↑ Encyclopedia.. әлеге чыганактан 2007-08-03 архивланды. 2012-12-22 тикшерелгән. Glossary of Library Terms. Riverside City College, Digital Library/Learning Resource Center. Retrieved on: November 17, 2007.
↑ ^2,0 ^2,1 Hartmann, R. R. K.; James, Gregory; Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge. p. 48. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=49NZ12icE-QC&pg=PA49&dq=%22encyclopedic+dictionary%22%2Bencyclopedia&q=%22encyclopedic%20dictionary%22%2Bencyclopedia. Retrieved July 27, 2010.
↑ Béjoint, Henri (2000). Modern Lexicography, pp. 30–31. Oxford University Press. ISBN 0-19-829951-6
↑ Encyclopaedia. Encyclopædia Britannica. July 27, 2010 тикшерелгән. “An English lexicographer, H.W. Fowler, wrote in the preface to the first edition (1911) of The Concise Oxford Dictionary of Current English that a dictionary is concerned with the uses of words and phrases and with giving information about the things for which they stand only so far as current use of the words depends upon knowledge of those things. The emphasis in an encyclopedia is much more on the nature of the things for which the words and phrases stand.”
↑ Hartmann, R. R. K.; Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge. p. 49. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=49NZ12icE-QC&pg=PA49&dq=%22encyclopedic+dictionary%22%2Bencyclopedia&q=%22encyclopedic%20dictionary%22%2Bencyclopedia. Retrieved July 27, 2010. "In contrast with linguistic information, encyclopedia material is more concerned with the description of objective realities than the words or phrases that refer to them. In practice, however, there is no hard and fast boundary between factual and lexical knowledge."
↑ Cowie, Anthony Paul (2009). The Oxford History of English Lexicography, Volume I. Oxford University Press. p. 22. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=nhnVF9Or_wMC&printsec=frontcover&q. Retrieved August 17, 2010. "An 'encyclopedia' (encyclopaedia) usually gives more information than a dictionary; it explains not only the words but also the things and concepts referred to by the words."
↑ Ἐγκυκλοπαιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project
↑ Ἐγκύκλιος παιδεία, Quintilian, Institutio Oratoria, 1.10.1, at Perseus project
↑ Ἐγκύκλιος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project
↑ Παιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project
↑ According to some accounts such as the American Heritage Dictionary 2012 елның 22 декабрь көнендә архивланган. copyists of Latin manuscripts took this phrase to be a single Greek word, enkuklopaedia,
↑ Naturalis Historia

EtymologyOnline

Сылтамалар

Commons

Викиҗыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

Hindupedia, encyclopedia of Hindu Dharma
CNET's encyclopedia meta-search 2005 елның 6 февраль көнендә архивланган. (includes Wikipedia)
Encyclopaedia and Hypertext

[1] Encyclopedia.. әлеге чыганактан 2007-08-03 архивланды. 2012-12-22 тикшерелгән. Glossary of Library Terms. Riverside City College, Digital Library/Learning Resource Center. Retrieved on: November 17, 2007.

[DOLencyclopedia-2] 2,0 ^2,1 Hartmann, R. R. K.; James, Gregory; Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge. p. 48. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=49NZ12icE-QC&pg=PA49&dq=%22encyclopedic+dictionary%22%2Bencyclopedia&q=%22encyclopedic%20dictionary%22%2Bencyclopedia. Retrieved July 27, 2010.

[bejoint-3] Béjoint, Henri (2000). Modern Lexicography, pp. 30–31. Oxford University Press. ISBN 0-19-829951-6

[EB-4] Encyclopaedia. Encyclopædia Britannica. July 27, 2010 тикшерелгән. “An English lexicographer, H.W. Fowler, wrote in the preface to the first edition (1911) of The Concise Oxford Dictionary of Current English that a dictionary is concerned with the uses of words and phrases and with giving information about the things for which they stand only so far as current use of the words depends upon knowledge of those things. The emphasis in an encyclopedia is much more on the nature of the things for which the words and phrases stand.”

[DOLei-5] Hartmann, R. R. K.; Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. Routledge. p. 49. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=49NZ12icE-QC&pg=PA49&dq=%22encyclopedic+dictionary%22%2Bencyclopedia&q=%22encyclopedic%20dictionary%22%2Bencyclopedia. Retrieved July 27, 2010. "In contrast with linguistic information, encyclopedia material is more concerned with the description of objective realities than the words or phrases that refer to them. In practice, however, there is no hard and fast boundary between factual and lexical knowledge."

[OHEL22-6] Cowie, Anthony Paul (2009). The Oxford History of English Lexicography, Volume I. Oxford University Press. p. 22. ISBN 0-415-14143-5. http://books.google.com/?id=nhnVF9Or_wMC&printsec=frontcover&q. Retrieved August 17, 2010. "An 'encyclopedia' (encyclopaedia) usually gives more information than a dictionary; it explains not only the words but also the things and concepts referred to by the words."

[7] Ἐγκυκλοπαιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project

[8] Ἐγκύκλιος παιδεία, Quintilian, Institutio Oratoria, 1.10.1, at Perseus project

[9] Ἐγκύκλιος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project

[10] Παιδεία, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, at Perseus project

[11] According to some accounts such as the American Heritage Dictionary 2012 елның 22 декабрь көнендә архивланган. copyists of Latin manuscripts took this phrase to be a single Greek word, enkuklopaedia,

[naturalis-12] Naturalis Historia

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]