Хәбибулла Габитов
Габитов (Габидов) Хәбибулла Габделкаһир улы (5 май 1886 ел — 14 апрель 1938 ел) — Башкорт милли хәрәкәте эшлеклесе, татар һәм башкорт шагыйре, телче, фольклорчы. Сәяси золым корбаны.
| Хәбибулла Габитов | |
|---|---|
| Туган телдә исем | баш. Ғәбитов Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы |
| Туган | 5 май 1886 Габделкәрим, Ыр өязе, Ырынбур губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 14 апрель 1938[1] (51 яшь) Магадан, Ола районы[d], Нижнеамурская область[d], Ерак Көнчыгыш крае[d], РСФСР, СССР |
| Ватандашлыгы | Россия империясе.svg){kind=small} СССР |
| Әлма-матер | «Рәсүлия» мәдрәсәсе һәм «Галия» мәдрәсәсе |
| Һөнәре | шагыйрь, драматург |
Биографиясе
үзгәртүХәбибулла Габделкаһир улы Габитов 1886 елның 5 маенда Ырынбур губернасының Орск өязе Түңгәвер вулысы (хәзерге Башкортстанның Баймак районы) Әбделкәрим авылында туган.
Троицк шәһәренең Рәсүлия мәдрәсәсендә, 1909-1912 елларда Уфада «Галия» мәдрәсәсендә укый. «Галия» мәдрәсәсен тәмамлаганнан соң Верхотурск, Иркутск, Верхнеуральск калаларында мәдрәсәләрдә укыта. Бу елларда шигъриятле иҗат белән шөгыльләнә башлый. Аның беренче әсәрләре Ырымбурда нәшер ителгән «Укытучы», «Шура», «Тормыш» кебек татар журналларында басылып чыга.
1917 елның маенда Мәскәүдә I Бөтенрусия мосолманнарның съезында Башкортстан милли хәрәкәтенең территориаль автономиясе өчен оештырылган эшендә катнаша. 1917 елның маенда Башкорт милли хәрәкәтенең беренче басма органы — «Башкорт» гәзитен бастыру белән шөгыльләнә.
22 февральдә большевистик суды карары белән югарылык, башкорт отрядлары поручигы Иделбаевны һәм прапорщик Магазовны алалар. Габитов мыскыллаулардан һәм кыйналулардан соң иреккә чыгарыла. 1918 елның көзендә бу Баймактагы фаҗигале күренеш турында ул «Башкорт тауышы», «Башкортстан хөкүмәтенең теле» газеталары битендә җентеклеәп сурәтли.
1919 елның февраленә кадәр 1-нче Башкорт укчылар полкының полк мулласы булып хезмәт итә. Башкорт хөкүмәте һәм гаскәрләре Совет Республикасына күчеп чыккач, 1919-1920 елларда Башкортстан хәрби-революцион комитетында хәрби эшләр буенча эшли.
1930-елларда «Көньяк Җаек урманы» трестында эшли. Бу вакытта башкорт милли хәрәкәт эшлеклеләрен эзәрлекләү һәм репрессияләр башлана. 1935 елда аны милләтчелектә гаепләп, кулга алалар һәм биш елга иректән мәхрүм итәләр. Җәзасын Магаданда үткәрә.
1938 елда лагерда Габитовка яңа эш кузгатыла. Аны контрреволюцион троцкистлар агитациясендә гаеплиләр һәм 1938 елның 7 апрелендә «Дальстрой» буенча НКВД Идарәлеге аны атуга хөкем итә. 14 апрельда хөкем карары үтәлә. 1959 елның мартында аның эше яңадан карала, һәм Хәбибулла Габитов үлгәннән соң аклана[2].
Иҗаты
үзгәртүБилгеле шагыйрь, тел белгече, фольклорчы галим, драматург, Башкортстанда матбугат һәм мәгърифәткә нигез салучыларның берсе. Беренче әсәрләре Ырымбурда нәшер ителгән «Укытучы», «Шура», «Тормыш» журналларында басылып чыга. Әсәрләре 1918 елда «Дулкын» оешмасы бастырып чыгарган «Башкорт моңнары» шигырлар җыентыгына керә.
Китаплары
үзгәртү- Тәнәйҙәргә йырҙарым: шиғырҙар. — Өфө, 1926.
- Ипкен: шиғырҙар. — Өфө, 1930.
Искәрмәләр
үзгәртүӘдәбият
үзгәртү- А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917-1920): сб. док. и материалов (Упр. по делам арх. при Правительстве Респ. Гербы, Центр, гос. ист. арх. Респ. Гербы, Центр этанол. исслед. УНЦ РАН; [сост.: Н. М. Хисматуллина и др.]. Ч. 1. — Уфа, 2005. — С. 54, 87, 117, 118, 339.
- Насиров Р. Х. Узаманнарны эзләем. — Уфа, 1997.
- Национально-государственное устройство Башкортостана (1917-1925 гг.). Документы и материалы: В 4 к. / Авт.-сост. Б. X. Юлдашбаев. К. 1. — Уфа, 2002. — С. 245, 308-334, 406, 457.
- К. 2. Ч. 1. — Уфа, 2002. — С. 416, 420.
- К. 2. Ч. 2. — Уфа, 2003. — С. 150.
- К. 4. Ч. 1. — Уфа, 2008. — С. 408, 410.
Сылтамалар
үзгәртү- Башкортстан Республикасының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханәсенең электрон бүлегендә иҗади мирасы.
- Насиров Р. Х., Шәкүров Р. З. Габитов Хәбибулла Габделкаһир улы // Башкорт энциклопедиясе — Уфа: «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми-нәшрият комплексы, 2015-2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
