Тыва

Тыва́ Җөмһүрият (Тыва́, Тува́, тыв. Тыва Республика) — Себер федераль округы составында Россия Федерациясенә керүче җөмһүрият.

Тыва
тыв. Тыва Республика
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	24 май 1991
Рәсми исем	Тыва Республика, Республика Тува, Тувинская АССР һәм Тувинская автономная область
Демоним	tuvai
Рәсми тел	рус теле һәм тыва теле
Гимн	Тыва Республикасы дәүләт гимны һәм Тыва гимны
Дөнья кисәге	Азия
Дәүләт	Россия
Башкала	Кызыл
Административ-территориаль берәмлек	Россия
Сәгать поясы	KRAT[d] һәм Азия/Красноярск[d]
Геомәгълүматлар	Data:Russia/Tuva Republic.map
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Тыва республикасы башлыгы[d]
Хөкүмәт башлыгы	Шолбан Валерьевич Кара-оол
Канунбирү органы	Тыва Республикасы Югары Хуралы
Халык саны	337 524 (2024)
Нәрсә белән чиктәш	Алтай Республикасы, Хакасия, Красноярск крае, Өркет өлкәсе, Бурятия, Хувсгел[d], Завхан[d], Увс[d] һәм Баян-Улгий[d]
Алыштырган	Тыва Автоном Совет Социалистик Республикасы[d]
Мәйдан	170 500 км²
Рәсми веб-сайт	rtyva.ru​(рус.)
Феноменның икътисады	Тыва икътисады[d]
Номер тамгасы коды	17
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Тывада җирләнгәннәр[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	Төркем:Тыва күренешләре[d]
Тыва Викиҗыентыкта

1944 елның 11 октябрендә барлыкка килә.

Башкаласы — Кызыл шәһәре.

Тыва Республикасы дәүләт хакимиятенең бер палаталы закон чыгару (вәкиллекле) органы ― Тыва Республикасы Югары Хуралы.

География

Көньякта һәм көнчыгышта Монголия белән, төньякта Красноярск крае белән, төньяк-көнбатышта Хакасия белән, төньяк-көнчыгышта Бурятия һәм Иркутск өлкәсе белән һәм көнбатышта Алтай Республикасы белән чиктәш.

Халык

Тыва халкы саны — 313 940 кеше (2009), халык тыгызлыгы — 1,86 кеше/ км² (2009). Шәһәр халкы өлеше — 51,22 % (2009).

2002 елгы Россиякүләм халык санын алу мәгълүматлары буенча республиканың милли составы түбәндәгечә:

Халык	2002 елдагы өлеше, %.
Тыва халкы	77 %
Рус халкы	20,1 %
Башкалар	2,9 %

Тыва Республикасы дәүләт гимны

Тыва телендә	Татар телендә
Мен — тыва мен (тат. Мин — тывалы)
Беренче куплет
Арт-арттың оваазынга Дажын салып чалбарган Таңды, Саян ыдыынга Агын өргээн тыва мен.	Изге үткел оваасына Таш салганда догалы – Таңды, Саян тауларына Аклык өргән тывалы.
Кушымта
Мен – тыва мен, Мөңге харлыг дагның оглу мен. Мен – тыва мен, Мөңгүн суглуг чурттуң төлу мен.	Мин – тывалы, Мәңгелек кар яткан тау улы, Мин – тывалы, Көмеш сулар аккан ил кызы.
Икенче куплет
Өгбелерим чуртунда Өлчей тарып иженген, Өткүт хөөмей ырынга Өөрүп талаан тыва мен.	Ата-баба Ватанында Үз бәхетенә юл салып, Дәртле хөмәй җырларына Гашыйк булган тывалы.
Кушымта
Мен – тыва мен, Мөңге харлыг дагның оглу мен. Мен – тыва мен, Мөңгүн суглуг чурттуң төлу мен.	Мин – тывалы, Мәңгелек кар яткан тау улы, Мин – тывалы, Көмеш сулар аккан ил кызы.
Өченче куплет
Аймак чоннар бүлези Акы-дуңма найыралдыг, Депшилгеже чүткүлдүг Демниг чурттуг тыва мен.	Хөр гаиләдә халыклар — Бер-берсенең туганы; Алгарышка юл тоткан Бердәм илле тывалы.
Кушымта
Мен – тыва мен, Мөңге харлыг дагның оглу мен. Мен – тыва мен, Мөңгүн суглуг чурттуң төлу мен.	Мин – тывалы, Мәңгелек кар яткан тау улы, Мин – тывалы, Көмеш сулар аккан ил кызы.

2011 елның 11 августында моңа кадәр дәүләт гимны буларак кулланылган "Тооруктуг долгай таңдым" ("Урманнарымда йөргәндә") тыва халык җыры урынына рәсми рәвештә кабул ителде. Окей Шанагаш сүзләре, Кантомур Сарыглар музыкасы.

Административ бүленеш

Тыва Республикасының административ бүленеше

1. Бай-тайга кожуун
2. Барыын-Хемчик кожуун
3. Чөөн-Хемчик кожуун
4. Каа-Хем кожуун
5. Кызыл кожуун
6. Монгун-Тайга кожуун
7. Өвүр кожуун
8. Бий-Хем кожуун
9. Сүт-Хөл кожуун
10. Таңды кожуун
11. Тере-Хөл кожуун
12. Тес-Хем кожуун
13. Тожу кожуун
14. Улуг-Хем кожуун
15. Чаа-Хөл кожуун
16. Чеди-Хөл кожуун
17. Эрзин кожуун

Мәдәният

• «Саян» — Тыва дәүләт җыр һәм бию ансамбле.

Моны да карагыз

• Тыва Халык Республикасы