Сычуань
| «Сычуань» мәкаләсе [[Кулланучы:{{{1}}}|{{{1}}}]] тарафыннан |
|
Сычуа́нь (||四川 Sìchuān) — Кытайның үзәк өлешенең көньягындагы провинция. Башкаласы һәм иң эре шәһәре -Чэнду. Халкы 80 418 200 кеше (провинцияләр арасында 4-енче урын, 2010 ел бирелгән мәгълүматы). Атамасы 川峡四路 («дүрт Чуанься өлкәсе») дигәннән кыскартылма һәм Сун империясе вакытында бу территориядә Чуанься өлкәсе булганга һәм соңыннан дүрт өлкәгә - "лу"га бүленгәнгә бәйле.
| Халәт |
вилаять |
|---|---|
| Административ үзәге | |
| Иң эре шәһәре | |
| Губернатор |
Цзян Цзюйфэн |
| ККФ сәркатибе |
Лю Цибао |
| Тулаем Эчке Продукт (2004) |
655,6 млрд Кытай юане (9-нче) |
| Халык (2010) |
80 418 200 (4-нче урын) |
| Тыгызлык |
163,74 кеше./км² (25-нче урын) |
| Мәйдан |
491 146 км² |
|
| |
| Аббревиатура |
川 яки 蜀 (Chuān или Shǔ) |
| Код ISO 3166-2 |
CN-51 |
| http://www.sichuan.gov.cn/ | |
 Сычуань на Викискладе | |
География
үзгәртүПровинция 491 146 км² мәйдан били (5-енче урын). Провинциянең үзәк һәм көнчыгыш өлеше Сычуань казанлыгы чикләрендә урнашкан. Төньякта Ганьсу белән, төньяк-көнчыгышта Шэньси, төньяк-көнбатышта Цинхай, көньякта Юньнань белән чиктәш.
Җир тетрәүләр
үзгәртү2008 елның 12 маенда Сычуаньда көчле җир тетрәү булган, ул провинция шәһәрләренең күп өлешен җимергән. Җир тетрәүнең магнитудасы 7,9 балл булган. 22 майга торыш буенча хөкүмәт 50 мең һәлак булган кеше турында мәгълүмат бирә.
Тарихы
үзгәртүНеолит һәм Бронза гасыры чорында монда Сансиньдуй мәдәнияте булган (безнең эрага кадәр III—I меңьеллык). III гасырда Сычуань территориясе Шу патшалыгының нигезен хасил иткән. IV гасырда монда Чэн варвар патшалыгы оешкан. V гасырда Сычуань өстеннән гегемония табгачларга күчкән.
1911 елда провинциядә Сычуань фетнәсе башланган, ул Синьхай инкыйлабына кадәр булган.
1939 елда Сычуань провинциясенең көнбатыш өлеше аерым Сикан провинциясенә аерылып чыгарылган. 1950 елда Сикан провинциясенең көнбатыш өлеше Тибет автномияле районы составына кертелгән, калган өлеше 1955 елда янә Сычуань составына кертелгән.
Административ-территориаль бүленеш
үзгәртүПровинция 21 административ-территориаль берәмлеккә бүленә: 17 шәһәр округына, 1 субпровинциаль әһәмиятле шәһәргә һәм 3 автономияле округка.
| Карта | № | Татарча атамасы | Кытайча атамасы | Пиньинь | Статус |
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| 1 | Гардзе-Тибет АО | 甘孜藏族自治州 | Gānzī Zàngzú Zìzhìzhōu | автоном округ | |
| 2 | Нгава-Тибет-Цян АО | 阿坝藏族羌族自治州 | Ābà Zàngzú Qiāngzú Zìzhìzhōu | автоном округ | |
| 3 | Мяньян | 绵阳市 | Miányáng Shì | Шәһәр округы | |
| 4 | Гуанъюань | 广元市 | Gǔangyúan Shì | Шәһәр округы | |
| 5 | Наньчун | 南充市 | Nánchōng Shì | Шәһәр округы | |
| 6 | Бачжун | 巴中市 | Bāzhōng Shì | Шәһәр округы | |
| 7 | Дачжоу | 达州市 | Dázhōu Shì | Шәһәр округы | |
| 8 | Яань | 雅安市 | Yǎ'ān Shì | Шәһәр округы | |
| 9 | Чэнду | 成都市 | Chéngdū Shì | Субпровинция дәрәҗәсендәге шәһәр | |
| 10 | Дэян | 德阳市 | Déyáng Shì | Шәһәр округы | |
| 11 | Суйнин | 遂宁市 | Sùiníng Shì | Шәһәр округы | |
| 12 | Гуанъань | 广安市 | Guǎng'ān Shì | Шәһәр округы | |
| 13 | Мэйшань | 眉山市 | Méishān Shì | Шәһәр округы | |
| 14 | Цзыян | 资阳市 | Zīyáng Shì | Шәһәр округы | |
| 15 | Лэшань | 乐山市 | Lèshān Shì | Шәһәр округы | |
| 16 | Нэйцзян | 内江市 | Nèijiāng Shì | Шәһәр округы | |
| 17 | Цзыгун | 自贡市 | Zìgòng Shì | Шәһәр округы | |
| 18 | Ибинь | 宜宾市 | Yíbīn Shì | Шәһәр округы | |
| 19 | Лучжоу | 泸州市 | Lúzhōu Shì | Шәһәр округы | |
| 20 | Ляншань-Ий АО | 凉山彝族自治州 | Liángshān Yízú Zìzhìzhōu | автоном округ | |
| 21 | Паньчжихуа | 攀枝花市 | Pānzhīhūa Shì | Шәһәр округы |
Халкы
үзгәртүПровинция халкының күпчелеген Хань милләте кешеләре тәшкил итә (атап ук әйткәндә кытайлар). Шулай ук провинциядә и, наси, тибетлылар һәм цян халыклары яши. Тибетлылар, наси һәм и халкының провинция чикләрендә үз автономияле округлары бар - Гардзе-Тибет автономияле округы, Нгава-Тибет-Цян автономияле округы һәм Ляншань-Ий автономияле округы. Үз вакытында монда кайбер мәгълүматларга караганда верификацияләнмәгән озак яшәүче ЛиЦиньюнь булган, ул 256 ел яшәгән.
Икътисады
үзгәртүПровинциядә авыл хуҗалыгы үскән - дөге һәм бодай үстерелә; провинция Кытай провинцияләре арасында дуңгыз ите җитештерү буенча беренче урынны һәм тут ефәк тукучы коконнары җыю буенча икенче урынны алып тора. Илдә хәмер җитештерүнең провинциянең өлеше 20%-тан артык. Провинция территориясендә Кытай Халык Җөмһүриятендә ванадий, кобальт һәм титан ятмаларының яртыдан артыгы һәм шулай ук әһәмияткә ия тимер руда һәм башка минераль казылмалар запаслары бар. Провинциядә сәнәгатьнең автомобил, аэрогаләм, металлургия, азык-төлек тармаклары үскән. Провинция Кытайның саклау сәнәгате һәм фәнни-техник потенциал үсеше ягыннан стратегик булып тора.
Мәдәният
үзгәртү
Сычуань провинциясендә 3000 ел элек булган корылмаларның бер комплексы табылган, ул 250 квадрат метрдан артык мәйдан били. Бу Цзиньша җимерекләрендә табылган иң зур һәм камил архитектур корылма дип фараз ителә. Табылган бина борынгы Цзиньша шәһәренең төньяк-көнчыгышында урнашкан. Казылмаларның мәйданы 2000 квадрат метр били. Археологлар сүзләре буенча ул Шан династиясенең хөкем итүенең соңында 3000 ел элек безнең эрага кадәр 1600-1100 елларда төзелгән булган. Озынлыгы 23 м һәм киңлеге 10 м булган борынгы бина биш киң бүлмәдән тора, шул ук вакытта гади кешенең торагы ул вакытта 5 метрга 3 метр алып торган. Экологик туризм карашы ягыннан төп карарга лаек урын булып Чэнду даирәләрендәге пандаларның тыюлыгы һәм питомнигы һәм панда Институты тора.
Дөнья мирасы
үзгәртүЮНЕСКОның Дөнья мирасы исемлегенә провинция территориясендә булган түбәндәге объектлар кертелгән:
- Цзючжайгоу Милли паркы;
- Хуанлун тыюлыгы пейзаж карарга лаек зонасы;
- Лэшаньда Будда сыны һәм Эмэйшань тавы
- Дуцзянъянь ирригацион системасы һәм Цинчэншань тавы;
- Зур панда резерватлары.
Чжан Цюнь
үзгәртүБу провинциядә Кытай Республикасының премьер-министры һәм чит эшләр министры Чжан Цюнь туган. Кытай хөкүмәтенең иң озак яшәүче җитәкчесе, ул 100 елдан артык яшәгән 12 дәүләт һәм хөкүмәт җитәкчеләре исемлегенә керә. Ул 7 ел (1940-1947) провинциянең губернаторы булган.
Тугандаш өлкәләр
үзгәртү- Казахстан, Алматы облысы
- Баринас (штаты) , Венесуэла
- Валенсия (автономияле җәмгыяте), Испания
- Вашингтон (штаты), АКШ
- Брүссел башкала регионы, Бельгия
- Лестершир, Бөекбритания
- Мичиган, АКШ
- Мпумаланга, Көньяк Африка Җөмһүрияте
- Пернамбуку, Бразилия
- Хиросима Префектурасы, Япония
- Яманаси Префектурасы, Япония
- Пхёнан-Намдо, Төньяк Корея Халык Демократияле Җөмһүрияте
- Пьемонт, Италия
- Төньяк Рейн-Вестфалия, Германия
- Тольна (медье), Венгрия
- Фрисландия, Нидерландлар
- Чолла-Намдо, Көньяк Корея
- Көньяк Пиренейлар, Франция
Татарстан-Сычуань Бизнес Форумы
үзгәртү2016 елның 4 маенда Татарстан-Сычуань Бизнес Форумы узды[1]. Анда Казан Университетлары ректорлары һәм Сычуань университетлары ректорлары арасында килешүләргә имза куелган. Сычуань икътисады, мәдәнияте турында сөйләнгән. Форум "КОРСТОН" үзәгендә үткән.
Сылтамалар
үзгәртү- 中国四川 Sichuan Provincial Government 2012 елның 1 октябрь көнендә архивланган.
- Large map of Sichuan
