Wikipedia

Сибай

Сибай – Башкортстан Республикасы буйсынуындагы шәһәр. Аерым муниципаль берлгек тәшкил итә. Ирәндек тавының сыртына урнашкан. Карагайлы һәм Төяләс елгалары кушылган урында. Климат кискен-континенталь, даими корылык һәм җилләр сөрә.

Сибай
баш. Сибай[1]
Байрак[d]
Нигезләнү датасы 1840
Сурәт
Рәсми исем Сибай[1]
Рәсми тел башкорт теле һәм рус теле
Дәүләт  Россия
Нәрсәнең башкаласы Сибай шәһәре шәһәр округы[d][2]
Административ-территориаль берәмлек Сибай шәһәре шәһәр округы[d][2]
Сәгать поясы UTC+05:00
Халык саны 61 266 (1 гыйнвар 2018)[3],
2400 (1939)[4],
28 822 (1959)[5],
37 000 (1967)[4],
37 656 (1970)[6],
40 294 (1979)[7],
47 257 (1989)[8],
48 400 (1992)[4],
53 900 (1996)[4],
55 400 (1998)[4],
57 900 (2000)[4],
58 900 (2001)[4],
59 082 (2002)[9],
59 100 (2003)[4],
61 600 (2005)[4],
62 900 (2006)[4],
64 300 (2007)[4],
65 200 (2008)[4],
67 224 (2009)[10],
62 763 (2010)[11],
62 800 (2011)[4],
62 911 (2012)[12],
62 669 (2013)[13],
62 562 (2014)[14],
62 356 (2015)[15],
61 534 (2016)[16],
61 054 (2017)[17],
61 344 (2019)[18],
60 780 (2020)[19],
56 514 (2021)[20]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 360 метр
Кардәш шәһәр Соргыт[21] һәм Екатеринбург
Мәйдан 154 км²
Почта индексы 453830–453849
Рәсми веб-сайт sibay.bashkortostan.ru
Һавадан күренеш
Беренче язма телгә алу 1925
Җирле телефон коды 34775
Карта
 Сибай Викиҗыентыкта

Сибай — Урал аръягының сәнәгать, мәгариф, мәдәният, медицина һәм төп транспорт үзәге. Шәһәрнең заманча индустриясе һәм социаль инфраструктурасы дистәләгән сәнәгать һәм төзелеш ширкәтләрен, үсешкән кече бизнесны, килүче социаль өлкәне, тармакланган сәүдә челтәрен үз эченә ала.

Шәһәрнең формалашуы 1013 елда ачылган бакыр-цинк-кәлчәдән ятмасына бәйле. Казый торгач, Сибайның карьеры тирәнлеккә 500 м җитте, диаметры – 2 км.

1944 елның гыйнварында бакыр кою заводы сафка баса.

1948 елның 25 мартында ССРБ Министрлар Советы Башкортстанда бакыр-күкерт комбинаты төзү турында карар кабул итә.

1955 елның 21 ноябрендә РСФСР Югары Советы Президиумы Указы белән эшчеләр поселогы республика буйсынуындагы Сибай шәћәренә әйләнә.

Икътисад

үзгәртү

Шәһәр икътисады нигезен бүген тау сәнәгате тәшкил итә. Ярты гасыр үтүгә карамастан, бакыр-күкерт комбинатының төп юнәлеше үзгәрми. Ул бакыр һәм бакыр-цинк рудасын чыгару һәм баектыру белән шөгыльләнә. “Учалы тау-баектыру комбинаты” җәмгыятенең Сибай филиалы. “Башкортстан балы” җәмгыяте, Урал аръягы сәүдә-икътисади үзәге, “Урал аръягы” МТСы оештырылуы шәһәр һәм Урал аръягы икътисады үсешенә куәтле этәргеч булды.

Халык

үзгәртү
1939 [22] 1959[23] 1970[24] 1979[25] 1989[26] 2002[27] 2010[28]
~2 400 28 822 37 656 40 294 47 257 59 082 62 763

Милли составы буенча 53 % башкортлар, 35,6 % руслар, 8,3 % татарлар.

Социаль өлкә

үзгәртү

Соңгы ике дистә елларда меңнәрчә квадрат метр торак төзелде, яңа микрорайоннар калкып чыкты: Аркаим, Көньяк, Сармат, Көнчыгыш, юлдаш-поселоклар заманча төс алды. Балалар бакчалары, мәктәпләр, 260 урынга исәпләнгән дәваханә, балалар дәваханәсе, никах сарае, яшьләр өчен мәдәни-ял итү үзәге салынды, шәһәргә табигый газ кертелде.

Дәүләт филармониясе, балалар театры, сәнгать колледжы һәм башка мөһим белем бирү, мәдәни-социаль учреждениеләре белән бик сирәк шәһәрләр генә мактана ала. Ә Сибайда алар барысы да бар. Шулай ук боз сарае сафка басты.

Мәгариф

үзгәртү

1993 елда Башкортстан дәүләт университетының юридик факультеты, тагын бер елдан соң икътисади-финанс бүлеге ачылды. Ә биш елдан соң ике вузның факультетлары кушылды һәм Башкортстан дәүләт университетының Сибай институты оештырылды.

Башкортстан дәүләт аграр универитетының Урал аръягы филиалы, сәнгать колледжы уңышлы эшлиләр.

Сибайда Башкортстан дәүләт педагогика институтының “Мәктәпкәчә тәрбия педагогикасы һәм психологиясе”, “Башлангыч белем бирү педа гогикасы һәм мето-дикасы” белгечлекләре буенча факультеты ачылган.

Матбугат

үзгәртү

Зур булмаган Сибайда 6 гәҗит нәшер ителә, телевидение һәм радио студияләре эшли. 55 еллыгын билгеләүче “Сибайский рабочий” гәҗите бүген дә әйдәүче басма булып тора.

«Атайсал» башкорт гәҗитен оештырганда иң яхшы исемгә конкурс игълан ителгән иде. “Сибайский рабочий” гәҗитенә кушымта буларак оештырылган гәҗит мөстәкыйль басма дәрәҗәсенә күтәрелде. Әлеге басманың әһәмияте мәгълүмат бирү генә түгел, ә башкорт телен, мәдәниятен, гореф-гадәтләрен пропагандалау.

Шәхесләр

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит
  2. ↑ 2,0 2,1 ОКТМО
  3. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 Народная энциклопедия «Мой город». Сибай
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу — Демоскоп Weekly.
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
  9. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
  10. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
  11. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
  14. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года
  20. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
  21. ↑ http://admsurgut.ru/rubric/120/Partnery-Surguta
  22. ↑ http://www.mojgorod.ru/r_bashkortst/sibaj/index.html
  23. ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  24. ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  25. ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  26. ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  27. ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  28. ↑ Численность населения по населенным пунктам Республики Башкортостан, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-11-03 

Чыганаклар

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Сибай&oldid=4064815