Сарытау губернасы

Сарытау губернасы (рус. Саратовская губерния) — Россия империясе һәм РСФСР составында административ-территориаль берәмлек.

Сарытау губернасы
1797 — 1928
Герб
Башкала	Сарытау
Мәйдан	74 244,8 чакрым²
Халык	2 405 829 кеше
← Сарытау наместниклыгы Түбән Идел өлкәсе →

Үзәге — Сарытау шәһәре.

География

Чиктәшлек

Як	Губерна/өлкә
Төньяк-көнбатыш	Пенза губернасы
Төньяк-көнчыгыш	Сембер губернасы
Көнчыгыш	Самар губернасы
Көньяк-көнчыгыш	Әстерхан губернасы
Көньяк-көнбатыш	Дон Гаскәренең өлкәсе
Көнбатыш	Тамбов губернасы Воронеж губернасы

Тарих

1769 елның 25 декабрендә Әстерхан губернасы составында Сарытау провинциясе оештыра.

1780 елның 11 гыйварында Әстерхан губернаның көньяктагы өязеннән Сарытау калгайлыгы барлыкка килә.

1796 елда Сарытау калгайлыгы юкка чыгарыла, ә 1797 елда Сарытау губернасы барлыкка килә; шул ук елда губернаның өлешләре Тамбов, Түбән Новгород һәм Сембер губерналарын кертелә.

1801 елда губерна составыннан Пенза губернасы аерып чыгарыла.

1802 елда Новохопёрск өязе Воронеж губернага күчә, ә Кара Яр өязе — Әстерхан губернасына күчә.

1835 елда губерна эчендә Николаевск, Новоузенск һәм Царёв өязләре барлыкка киләләр. 1851 елда Царёв өязе Әстерхан губернасына күчкән, Николаевск һәм Новоузенск өязләре Самар губернасына күчәләр.

1918 елда губернаның кисәге Идел буе алманнарының автономияле өлкәсенә кертелә.

1919 елда Камышлы өязенең өлеше (1920 елда кире кайтарылган) һәм Царицын өязе Царицын губернасына кертеләләр. Шул ук елда губерна составына Новоузенск өязенең өлеше кертелә.

1920 елда, Новоузенск өязенең кечерәю нәтиҗәсендә, Дергач һәм Покровск өязләре барлыкка киләләр.

1921 елда, Аткарск өязенең кечерәю нәтиҗәсендә, Елань өязе барлыкка килә.

1922 елда Покровск өязе Идел буе алманнарының автономияле өлкәсенә тапшырыла.

1923 елда Вольск өязе юкка чыгарыла. Шул ук елда Дергач өязе юкка чыгарыла һәм Новоузенск өзяенә кертелә; Елань өязе юкка чыгарыла һәм Аткарск өязенә кертелә.

1928 елның 21 майдагы БҮБК карары нигезендә, Сарытау губернасы юкка чыгарыла, ә аның территория Түбән Идел өлкәсенә кертелә.

Административ бүленеш

Сарытау губернаның административ бүленеше (1851-1918)

Сарытау губернаның административ бүленеше (1851-1918):

№	Өяз	Өяз шәһәре	Мәйдан, чакрым²	Халык саны (1897), кеше
1	Аткарск өязе	Аткарск (7 300 кеше)	10 999,8	289 813
2	Балашау өязе	Балашау (10 309 кеше)	10 440,9	311 704
3	Вольск өязе	Вольск (27 058 кеше)	4 939,0	184 561
4	Камышлы өязе	Камышлы (16 264 кеше)	10 911,5	307 493
5	Күзнәй өязе	Күзнәй (20 473 кеше)	4 627,5	178 356
6	Петровск өязе	Петровск (13 304 кеше)	6 509,6	222 070
7	Сарытау өязе	Сарытау (137 147 кеше)	7 018,2	332 860
8	Сердобск өязе	Сердобск (7 381 кеше)	6 477,4	224 782
9	Хвалын өязе	Хвалын (15 127 кеше)	5 525,6	192 718
10	Царицын өязе	Царицын (55 186 кеше)	6 795,3	161 472

Халык

Туган тел буенча состав (1897 елдагы җанисәп буенча):

Сарытау губернасы (2 405 829 кеше): Тел Кешеләр саны % рус 1 846 436 76,75 алман 166 528 6,92 украин 149 291 6,21 мордва 123 893 5,15 татар 94 693 3,94 чуаш 14 403 0,60 поляк 2 596 0,11 яһуд 2 527 0,11 белорус 1 371 0,06 башкорт 1 262 0,05 калмык 733 0,03 чегән 589 0,02 латыш 324 0,01 әрмән 168 0,01 башка телләр 1 015 0,04

Өязләрдә тел буенча состав: Өяз рус алман украин мордва татар чуаш Аткарск 81,2 % 5,1 % 13,4 % … … … Балашау 86,5 % … 13,2 % … … … Вольск 94,5 % … … 1,7 % 1,7 % 1,3 % Камышлы 44,5 % 40,3 % 15,0 % … … … Күзнәй 61,8 % … … 16,0 % 19,8 % 2,2 % Петровск 72,4 % … … 20,0 % 5,6 % … Сарытау 86,2 % 6,7 % 3,0 % 2,4 % … … Сердобск 99,7 % … … … … … Хвалын 56,0 % … … 20,3 % 20,5 % 3,0 % Царицын 87,1 % 2,2 % 7,9 % … 1,1 % …

Дини состав: Дин Кешеләр саны % Православие динәгеләр 2 405 829 84,07 Староверлар 113 710 4,73 Лютераннар 96 958 4,03 Мөселманнар 96 001 3,99 Башка диннәр 76 643 3,19

Губернаның җитәкчелеге

Генерал-губернаторлар

Исем
Григорий Потёмкин	1780—1782
Павел Потёмкин	1782—1787
Василий Чертков	10.06.1787—1793

Наместниклыгының хакимнәре

Исем
Иван Поливанов	1781—1787
Илья Нефедьев	1787—1794
Василий Ланской	24.11.1794—12.12.1796

Губернаторлар

Исем
Михаил Гедеонов	05.03.1797—27.04.1797
Василий Ланской	27.04.1797—1802
Пётр Беляков	1802—1808
Алексей Панчулидзев	24.03.1808—15.11.1826
Александр Голицын	17.11.1826—08.08.1830
Виктор Рославец	26.09.1830—26.04.1831
Фёдор Переверзев	14.07.1831—29.11.1835
Александр Степанов	05.12.1835—27.03.1837
Илларион Бибиков	27.03.1837—16.11.1839
Дмитрий Власов	16.11.1839—15.04.1841
Андрей Фаддеев	17.04.1841—12.01.1846
Матвей Кожевников	12.01.1846—25.07.1854
Алексей Игнатьев	28.07.1854—13.05.1861
Егор Барановский	23.06.1861—13.10.1862
Николай Муравьёв	16.11.1862—13.05.1863
Владимир Щербатов	19.05.1863—23.05.1869
Сергей Гагарин	23.05.1869—03.10.1870
Михаил Галкин-Врасский	04.10.1870—23.04.1879
Фёдор Тимирязев	29.06.1879—31.08.1881
Алексей Зубов	31.08.1881—12.03.1887
Андрей Косич	30.05.1887—11.12.1891
Борис Мещерский	20.12.1891—29.04.1901
Александр Энгелһардт	10.08.1901—15.02.1903
Пётр Столыпин	15.02.1903—26.04.1906
Сергей Татищев	13.05.1906—24.01.1911
Пётр Стремоухов	24.01.1911—04.03.1913
Андрей Ширинский-Шихматов	04.03.1913—1915
Сергей Тверской	1915—1917

Танылган кешеләр

• Борһан Мансуров - Татарстан АССР Үзәк башкарма комитетының беренче рәисе.