Михаил Лаврентьев (1900)
Михаил Лаврентьев, Михаил Алексей улы Лаврентьев (рус. Лаврентьев Михаил Алексеевич, 1900 елның 6 (19) ноябре, Казан — 1980 елның 15 октябре, Мәскәү) — математик һәм механика гыйлеме белгече, Украина ССР ФА академигы (1939), вице-президенты (1946-1948), ССРБ ФА академигы (1946), вице-президенты (1957-1975). Социалистик Хезмәт Каһарманы (1967), Ленин (1958) һәм ССРБ Дәүләт (1946, 1949) премияләре лауреаты. ССРБ ФА Себер бүлеге (Новосибирск) оештыручысы һәм беренче җитәкчесе (1957-1975).
| Михаил Лаврентьев | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Михаил Алексей улы Лаврентьев |
| Туган | 19 ноябрь 1900 Казан |
| Үлгән | 15 октябрь 1980 (79 яшь) Мәскәү |
| Күмү урыны | Южное кладбище[d][1][2] |
| Яшәгән урын | Новиков дачасы[d], Казан |
| Милләт | рус |
| Ватандашлыгы |  Русия империясе→ РСФСР→ ССРБ |
| Әлма-матер | Мәскәү дәүләт университеты[3], Казан дәүләт университеты[3], Париж университеты[d][3] һәм Мәскәү университетының физика-математика факультеты[d] |
| Һөнәре | математик, механика белгече, академик |
| Эш бирүче | ССҖБ Фәннәр академиясе[d][3], Д. И. Менделеев исемендәге Россия химия-технология университеты[d][3], Үзәк аероһидродинаминка институты[d], Новосибирск дәүләт университеты[d][3], Мәскәү дәүләт техника университеты[d][3], Мәскәү дәүләт университеты[3], Русия фәннәр академиясенең Себер бүлеге[d][4] һәм Рәсәй фәннәр әкәдимиясе[5] |
| Сәяси фирка | Советлар Берлеге коммунистик фиркасе |
| Җефет | Вера Евгений кызы, биолог |
| Балалар | улы Михаил, кызы Вера |
| Бүләк һәм премияләре | 
  |
| Гыйльми дәрәҗә: | физика-математика фәннәре докторы[d] |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү1900 елның 6 (19) ноябрендә Казанда туган. Бабасы, әбисе, әтисе, әнисе — төп Казан кешеләре. Әтисе Алексей Лаврентий улы Беренче Казан гимназиясен (1893, алтын медальгә), Казан университетының физика-математика факультетын (1897, 1нче дәрәҗә дипломга) тәмамлаган. Казан униаерситеты (1922 елдан Мәскәү университеты) профессоры. Әнисе Анисия Михаил кызы приход мәктәбен тәмамлаган, кияүгә чыкканчы тегүче булып эшләгән. Михаил Алексей улы 10 яшендә гаиләсе белән Алманиягә китә. Гёттингенда алман телен, соңрак Парижда француз телен өйрәнә.
Казанда
үзгәртүКазанга кайткач, гаилә «Новикова дачасы»нда (хәзерге «Казанский» санаторие территориясе) дүрт бүлмәле фатирда яши. 1912 елда Казанның коммерция укузанәсенә (хәзерге Казан авыл хуҗалыгы академиясе) 2нче сыйныфка укырга керә. Математика укытучысы М.Н. Ивановский тәэсирендә математика һәм физика фәннәре белән җитди шөгыльләнә башлый. 1918 елда 6 сыйныф тәмамлау (тулы булмаган урта белем) турында диплом белән (Октябрь инкыйлабыннан соң, махсус декрет буенча, туу турында таныклык белән 17 яшьтә университетка укырга керергә рөхсәт ителә) Казан университетының физика-математика факультетына укырга керә. Х.М. Мөштәри, М.М. Сегель, Б.Л. Лаптев белән бергә укый. Аналитик геометрияне, математик анализны, физиканы Д.Н. Зейлингер, Н.Н. Парфентьев, Д.А. Голдгаммер, Е.А. Болотов кебек күренекле галимнәрдә укый. 3нче курста ук механика кабинетына ассистент итеп эшкә алалар, беренче курс студентлары белән дәресләр үткәрүне ышанып тапшыралар. Гаилә дусты күренекле математик Н.Н. Лузин тәкъдиме белән гаилә 1921 елда Мәскәүгә күчә. Шулай итеп, М.А. Лаврентьев Казан университетында 4 еллык программаны үзләштереп китә.
Мәскәүдә
үзгәртү1922 елдан Мәскәү университетын тәмамлый. Шунда ук гыйльми-педагогик хезмәт башкара, профессор (1929).
1939-1941 елларда Украина ССРда: Киев университетында эшли. Украина ССР ФА академигы (1939), вице-президенты (1946-1948).
1935-1960 елларда ССРБ ФА В.А. Стеклов исемендәге Математика институты директоры.
1949-1952 елларда Мәскәү төгәл механика һәм исәпләү техникасы институты директоры.
1950-1953, 1955-1957 елларда ССРБ ФА физика-математика фәннәре бүлеге академик-сәркатибе.
ССРБ ФА Себер бүлеген (Новосибирск) оештыру тәкъдиме белән чыгучы һәм 1957-1975 елларда бүлек президиумының беренче рәисе.
Хезмәтләре
үзгәртүФункцияләр теориясе, дифференциаль тигезләмәләр теориясе, тулаем мохит механикасы, гамәли физика өлкәләрендә яңа юнәлешләр ача.
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
үзгәртү- Ике Сталин (ССРБ Дәүләт) премиясе (1946, 1949)
- Биш Ленин ордены (1953, 1956, 1960, 1967, 1975)
- Дүрт Хезмәт Кызыл Байрагы ордены
- 2нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены
- Октябрь Инкыйлабы ордены
- 1958 Ленин премиясе
- 1967 Социалистик Хезмәт Каһарманы
- 1971 Шәрәфле легион ордены кавалеры (Франция)
- 1978 ССРБ ФА Ломоносов исемендәге алтын медале
- 1966 Болгария ФА шәрәфле әгъзасы
- 1971 Париж ФА чит ил әгъзасы
- 1971 Алмания «Леопольдина» академиясенең чит ил әгъзасы
- 1966-1970 Халыкара математик берлекнең вице-президенты
Хәтер
үзгәртү1980 елның 15 октябрендә Мәскәүдә вафат. Новосибирскида дәфен ителгән.
Чыганаклар
үзгәртү- Большая российская энциклопедия. В 35 томах. Том 16 (Кр-Ла). М.: НИ БРЭ, 2010. ISBN 978-5-85270-347-7
- Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
Әдәбият
үзгәртү- Бикбулатов Р. Казань. Знаменитые люди. Казань: «Заман», 2003. ISBN 5-89052-016-4
- Новосибирцы — Герои Отечества. Новосибирск, 2010.
Сылтамалар
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 http://m-necropol.narod.ru/lavrentyef.html
- ↑ 2,0 2,1 Find A Grave — 1996.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Мактьютор матиматика тарихы әрхибе — 1994.
- ↑ Птушенко В. В., Ляпунова Е. А. История отечественной науки в переписке семьи Ляпуновых (1955–1962 гг.), The history of Russian science through the correspondence of the Lyapunov family (1955–1962) // Историко-биологические исследования — 2021. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24412/2076-8176-2021-4-150-168
- ↑ Ichikawa H. Against the Lysenkoites’ Hegemony: On the Establishment of the Institute of Cytology and Genetics at the Siberian Branch of the USSR Academy of Sciences, Против гегемонии лысенкоистов: Создание Института цитологии и генетики в Сибирском отделении Академии наук СССР // Историко-биологические исследования — 2017. — ISSN 2076-8176; 2500-1221