Казан аеклык җәмгыяте

Казан аеклык җәмгыяте (рус. Казанское общество трезвости (КОТ)) — Россия империясендә аеклык юнәлешендәге иң зур губерна мәгърифәт-хәйрия оешмаларының берсе. Җәмгыять үзәге Казан шәһәрендә урнашкан. 1892—1917 елларда эшли, үз эшчәнлеген, нигездә, Казан һәм Казан губернасына, шулай ук Россия империясенең җәмгыять бүлекләре ачылган җирләренә тараткан.

Казан аеклык җәмгыяте
Нигезләнү датасы	30 июль (11 август) 1892
Эшчәнлек өлкәсе	мәгърифәтчелек
Җитәкче	Александр Соловьев
Басма орган	Деятель һәм Русь православная и самодержавная
Рәсми тел	рус теле
Дәүләт	Россия империясе
Сәяси позиция	уңнар[d]
Сәяси идеология	монархизм[d] һәм аеклык[d]
Штаб-фатирының урнашуы	Казан, Казан губернасы
Гамәлдән чыгу датасы	1917

Эшчәнлек юнәлеше һәм характеры

Казан аеклык җәмгыяте 1892 елда танылган дин әһелләре (православ), җәмәгать һәм фән эшлеклеләренең зур булмаган төркеме тарафыннан оештырыла. Оештыручылар истәлекләренә караганда, ул «Казан халкы арасында спиртлы эчемлекләр куллануга каршы тору һәм аның өчен мохтаҗ совет әгъзаларына, матди чаралар һәм шөгыльләр табарга ярдәм итү» максаты белән «10 әгъза һәм ун сум белән» оештырыла.

КОТның барлыкка килү көне 1892 елның 30 июле 1892 елның 30 (11 август) июле дип санала. Ул чакта эчке эшләр министры урынбасары генерал-лейтенант Н. И.Шебеко җәмгыять уставын раслый.

«КОТ» Уставының 3 параграфы билгеләгән:

«Җәмгыять ике җенес әгъзаларыннан, барлык диннәрдән, исемнәрдән һәм катламнардан тора, шәраб, аракы һәм сыра кайнату заводлары хуҗаларыннан һәм спиртлы эчемлекләр сату белән шөгыльләнүче затлардан гына рөхсәт ителми. "Искәрмә": Җәмгыять әгъзаларына кертергә рөхсәт ителми: а) балигъ булмаганнарны, б) түбән хәрби чиннар, юнкерлар һәм в) суд буенча хокукларны чикләүгә дучар ителгәннәрне.»

Үз эшчәнлеген башлаганнан бирле җәмгыять аек хәрәкәттәге радикаль позицияләрне били, ул агу дип таныган алкоголь эчемлекләрен кулланудан тулысынча баш тартуны пропагандалап, дәүләттән аларны җитештерү һәм сатуга тыю кертүне таләп итә.

Оешма җитәкчелеге һәм составы

«Казан аеклык җәмгыяте һәм аның 61 бүлеге» карта-схемасы» (1901 елның апрель ае өчен «Деятель» журналындагы өстәмә)

КОТ башлыгында Казан Император университетының казначей һәм типографы Александр Соловьёв рәислек иткән комитет тора. Моннан тыш, КОТ комитеты составына төрле вакытта профессор Анастасий, Ливерий Даркшевич, Николай Катанов, Мамадыш епискобы Андрей, танылган дини язучы, Казан руханилар академиясе инспекторы архимандрит Гурий, Казан Спас-Преображенск миссионерлар монастыре настоятеле архимандрит Варсонофий, иеромонах Евсевий, Казан Спас-Преображенск монастыре игумены Иоасаф, тарихчы-туган якны өйрәнүче протоиерей Андрей Яблоков һәм башкалар керәләр.

1899 елның 1 сентябреннән 1901 елның 1 гыйнварына кадәр КОТ эшчәнлеге турындагы хисап нигезендә, билгеләнгән чор ахырына җәмгыятьнең алтмыш бүлек исәпләнә. Социаль яктан КОТ әгъзалары составы бик төрле булган: анда барлык катлам вәкилләре — гади крестьяннардан һәм кара эшчедән княгиня Е. П. Крапоткина һәм графиня Н. Н. Каймога кадәр булган.

Эшчәнлек

Казан Аеклык җәмгыятенең Арбузов-Баран бүлегенең балалар приюты (Казан губернасы)

1893 елның июнендә КОТ Казан шәһәрендә беренче чәй-ашханә, 1895 елның гыйнварында — беренче ир-атлар төнге приютын, шул ук елның мартында — бушлай халык китапханәсен, 1895 елның декабрендә — икенче чәй ашханәсен, 1898 елның гыйнварында — сукбай балалар приютын ача. 1896 елның 27 мартында КОТ Владимир урамында Россиядә алкоголикларны дәвалау өчен беренче махсуслаштырылган хастаханә ача.

1900 елда җәмгыят ярдәме белән «Казан шәһәрендә бәхетсезлек очракларын яклау җәмгыяте» эшли башлый. 1901 елның сентябрендә КОТ Казанда хатын-кызлар өчен приют ача.

Җәмгыять эшче, крестьян һәм мещаннар мохитендә аңлату эшләре алып бара, алкогольгә каршы, героик-патриотик, лирик һәм дини-әхлакый әдәбиятны халык алдында укулар оештыра, нәшрият эшчәнлеге белән шөгыльләнә (1896 елдан 1917 елга кадәр аның «Деятель» журналы чыга, ә 1905 елдан 1915 елга кадәр — «Русь Православная и Самодержавная» газетасы).

1906—1917 елларда

1906 елдан 1917 елга кадәр Казанда бушлай төнге приют (1906 елның декабрендә ачыла), шулай ук «уку йортларында укучылар һәм укытучылар исеменә әзерләнүчеләр» өчен приют, Изге Спас Хакына Гыйбадәтханәсе төзелә (1907 елның апрелендә ачыла), волчанка белән авыручылар өчен махсуслаштырылган хастаханә (1907 елда ачылган), берничә остаханә һәм башка учреждениеләр оештырыла.

Беренче бөтендөнья сугышы башлану белән җәмгыять «коры закон»ның актив үткәргече була, яралы сугышчыларга сизелерлек ярдәм күрсәтә: Казанда Казан аеклык җәмгыяте яралы сугышчылар өчен лазарет (№ 38) ача,

Эшчәнлеген туктату

1917 елның февраль-март инкыйлабы вакыйгаларыннан соң, хокук-монархия оешмаларына карата яңа хакимиятләр тарафыннан үткәрелгән репрессияләр йогынтысына эләккәч, ул үз эшчәнлеген башта акрынайтырга, ә аннары бөтенләй туктарга мәҗбүр була.

Бүләкләр

• Санкт-Петербургта Бөтенроссия гигиена күргәзмәсенең кече көмеш медале;
• 1909 елда Мәскәү грамоталылык комитеты тарафыннан үткәрелгән күргәзмәнең мактаулы бәяләмәсе;
• Торинода (Италия Корольлеге) үткәрелгән Бөтендөнья сәнәгать күргәзмәсендә җәмгыятькә югары бүләк (grand prix) бирелә.

Әдәбият

• Алексеев И. Е. Во имя Христа и во славу Государеву (история «Казанского Общества Трезвости» и Казанского отдела «Русского Собрания» в кратких очерках, документах и комментариях к ним). — Часть I. — Казань: Издательство «Мастер Лайн», 2003. — 304 с.
• Алексеев И. Е. Русское национальное движение в Казанской губернии и Татарстане: конец XIX — начало XX веков (опыт словаря). — Казань: Издательство «Мастер Лайн», 2004. — С.с. 116—120.
• Талантов В. В., Лукина М. В. Gran Premio за радение о трезвой Казани// Казань. — 2005. — Июль — август. — С.c. 243—245.