Алексей Остроумов (зоолог)
Алексей Александрович Остроумов (1858 елның 29 гыйнвары, Сембер, Сембер өлкәсе, Россия империясе — 1925 елның 1 феврале, Казан, Татарстан АССР, ССРБ) — Россия империясе һәм Совет зоологы һәм педагогы. Биология фәннәре докторы, Казан император университеты профессоры.
| Алексей Остроумов | |
|---|---|
 | |
| Туган | 1858[1][2] Сембер |
| Үлгән | 1925[1][2] |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты |
| Һөнәре | галим |
| Эш бирүче | Одесса университеты[d] |
| Гыйльми дәрәҗә: | биология фәннәре докторы[d] |
| Фән өлкәсе: | зоология |
| Эш урыны: | Казан император университеты |
| Гыйльми дәрәҗә: | биология фәннәре докторы[d] |
| Гыйльми исем: | профессор |
| Фәнни җитәкче: | Николай Мельников |
Биография үзгәртү
Алексей Остроумов 1858 елның 29 гыйнварында Сембер шәһәрендә туа, анда башлангыч белем ала — 1874 елдан 1878 елга кадәр Сембер гимназиясендә укый. 1882 елда Казан император университетын тәмамлый, анда зоология буенча профессор исеменә әзерлек өчен стипендиат буларак калдырыла.
Казан университетында укыган вакытта А. А. Остроумов зоологиягә карата кызыксыну белдерә һәм профессор Николай Мельников җитәкчелегендә зоология кабинетында эшли башлый.
1883 елда Новороссийск университетына җибәрелә, Акъяр зоология станциясендә эшли. 1884 елда зоология магистры дәрәҗәсенә имтихан тапшыра, 1885 елда чит илгә Неаполитан зоология станциясендә эшләргә китә. 1886 елда Казанга әйләнеп кайткач, чагыштырма гистология буенча приват-доцент була.
1886 елда «Акъяр бухтасы мшанкаларын системалы һәм морфологик мөнәсәбәтләрдә тикшерү тәҗрибәсе» магистрлык диссертациясен яклый[3].
Казан университетында Алексей Остроумов умырткалыларның гистологиясе һәм зоологиясе буенча лекцияләр укый, эмбриология һәм гидробиология өлкәсендә тикшеренүләрен дәвам итә. 1888 елда «Кәлтә еланнар үсеше тарихына» темасына докторлык диссертациясен яклый («Казан университеты каршындагы гомуми табигый тикшеренүчеләр хезмәтләре»).
Әмма аның эшчәнлегенең төп юнәлеше — ихтиология, ә объекты — чөгә.
1891—1897 елларда Остроумов Акъяр зоология станциясе мөдире була. 1891 елда Кара диңгезнең 2 нче «тирән» экспедициясендә катнаша, Кара, Азак, Мәрмәр диңгезләре, шулай ук Төньяк Кара диңгез буендагы елгаларының тамаклары һәм фауна лиманнары өстендә мөһим тикшеренүләр алып бара, «Кара һәм Азов диңгезе балыкларын билгеләү» төзегән («Сәнәгать хәбәрләре», № 7, 8, 9, 1896 ел). 1897 елның августында А.А. Остроумов Казан университетының зоология профессоры итеп сайлануга бәйле сәбәпле станцияне калдыра[4].
1897 елның 14 декабреннән Остроумов өзлексез рәвештә Казан университеты каршындагы табигый сынаучылар җәмгыяте әгъзасы була. 1898 елда ул табигать сынаучылар җәмгыяте ярдәме белән Каспий диңгезенә сәфәр кыла; ул Иделнең фаунасы, төньяк Каспийның вак-төяк җирләренең җир асты кишәрлекләре, шулай ук Күрә елгасының фауна тамагы белән танышты[5].
Зоология кабинеты мөдире буларак Остроумов Эдуард Эверсман тырышлыгы белән оештырылган зоология музеена зур игътибар бирә. Остроумов музей коллекцияләрен Бөек Пётр култыгы фаунасы үрнәкләре белән тулыландыра. Моннан тыш, ул музейның тулы карточка каталогын төзергә ярдәм итә. Бу максат өчен, ул вакытта административ сөргендә булган Сергей Зерновны чакыра. Күбәләкләр, балык һәм кош коллекцияләре каталоглары төзелә һәм бастырып чыгарыла. «Казан университетының зоология кабинеты тарихы турында» (1926) мәкаләсе аның соңгы басмасы була.
1916 елда Зөя тамагы районында Остроумов тарафыннан гидробиологик станция оештырыла, соңрак ул «Казан дәның зоология станциясе» итеп үзгәртелә.
1925 елда Мәскәү табигать сынаучылар җәмгыяте аны үзенең мактаулы әгъзасы итеп сайлый. Моннан тыш, А. А. Остроумов Пермь табигать сынаучылар җәмгыятенең мактаулы әгъзасы һәм берничә фәнни җәмгыятьнең хакыйкый әгъзасы була. Ул хатын-кызлар мәгарифен яклаучы була. Аның рәислеге астында Казанда Югары хатын-кызлар физика-математика курсларын оештыру өчен җәмгыять утырышлары уза, соңрак ул курс директорының ярдәмчесе була.
Искәрмәләр үзгәртү
Әдәбият үзгәртү
- Остроумов, Алексей Александрович (зоолог) // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Очерки по истории отечественных гидробиологических исследований на Чёрном море 2022 елның 12 апрель көнендә архивланган. — Киев, 1958.
