Нократ губернасы
Вятка губернасы, яки Вәтке губернасы[2][3] (рус. Вятская губерния, удм. Ватка губерния) — Россия империясенең административ берәмлеге. 1796 елда Вятка калгайлыгыннан чыккан. Элекке Вятка губернасы территориясендә хәзерге Удмуртиянең һәм Киров өлкәсенең зур өлешләре урнаша.
| Вятка губернасы | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
.jpg)
| |||||||
| Башкала | Вятка | ||||||
| Мәйдан | 169 629 км² | ||||||
| Халык | 3 030 831 кеше[1] | ||||||
| ← Вятка калгайлыгы Түбән Новгород өлкәсе (РСФСР) → | |||||||
География
үзгәртүЧиктәшлек (1914 елына)
үзгәртү| Як | Губерния |
|---|---|
| Көньяк | Казан губернасы |
| Көньяк-көнчыгыш | Уфа губернасы |
| Көнчыгыш | Пермь губернасы |
| Төньяк-көнбатыш | Вологда губернасы |
| Көньяк-көнбатыш | Түбән Новгород губернасы |
| Көнбатыш | Кострома губернасы |
Тарих
үзгәртүАлтарих
үзгәртү1708—1710 елларда Петр I илне җиде губернасына бүлгән. Вятка иле Казан, Себер һәм Архангельск губерналары арсында бүленгән; Себер губернасына аның төп өлеше кергән.
Реформа буенча, Себер губернасын үзәге Тубыл иде, ләкин беренче Себер губернаторы Вятканы яхшырак күргән. 1711—1715 елларда Вятка Себер губернаның хакыйкый үзәге иде.
Яңа реформа буенча, Себер губернасы эчендә өч (Вятка, Саликам һәм Тубыл) провинция барлыкка килгән. Вятка провинциясе эченә җиде дистрикт барлыкка килгән. 1721 елда Көңгер дистрикты Саликам провинциясе составына тапшырылган.
1780 елгы административ реформа буенча, Вятка провинциясе һәм Казан губернасының көньяк өязләре Вятка калгайлыгына берләштерелгәннәр.
XVIII гасыр
үзгәртү1796 елда Вятка губернасы барлыкка килә.
XX гасыр
үзгәртү1918 елда Советск өязе барлыкка килә.
1919 елда Төньяк Нократ тау округы барлыкка, ләкин ел үткәч, ул юкка чыкты.
1920 елда Алабуга, Сарапул, һәм Глазов өязләре, шулай ук Малмыж, Өрҗем, һәм Яраң өязләре Пермь губернасы, Татарстан АССРга, Вәтәк АӨ һәм Мари АӨ составына тапшырылганнар.
1921 елда Омутниск өязе барлыкка килә.
1923 елда Орлов өязе исемен Халтурин өязенә исемен алыштырды.
1924 елда Советск өязе, ә 1928 елда — Өрҗем өязе юкка чыгарла.
1929 елда Вятка губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Түбән Новгород өлкәсе составына керә.
Административ бүленеше
үзгәртү
1775 елда барлыкка килгән Вятка калгайлыгы башта 13 өязгә (Вятка, Орлов, Глазов, Сарапул, Алабуга, Слободской, Кайгород, Өрҗем, Котельнич, Царевосанчурск, Малмыж, Яраң һәм Нулин) бүленгән. 1796 елда, Кайгород һәм Царёвосанчурск өязләр юкка чыгарылганнар.
| № | Өяз | Өязнең үзәге | Мәйдан, кв. чакрымларда |
Халык саны, кеше[1] |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Вятка өязе | Вятка (25 008 кеше) | 5224,1 | 192 208 |
| 2 | Глазов өязе | Глазов (3 509 кеше) | 25 166,3 | 368 567 |
| 3 | Алабуга өязе | Алабуга (9 674 кеше) | 7729,0 | 241 005 |
| 4 | Котельнич өязе | Котельнич (4 240 кеше) | 10 066,6 | 276 749 |
| 5 | Малмыж өязе | Малмыж (3 165 кеше) | 14 651,0 | 280 427 |
| 6 | Нулин өязе | Нулин (4 764 кеше) | 5806,1 | 180 707 |
| 7 | Орлов өязе | Орлов (3 256 кеше) | 12 974,2 | 213 479 |
| 8 | Сарапул өязе | Сарапул (21 398 кеше) | 13 108,1 | 408 058 |
| 9 | Слободской өязе | Слободской (10 051 кеше) | 24 092,2 | 213 650 |
| 10 | Өрҗем өязе | Өрҗем (4 413 кеше) | 10 174,0 | 289 188 |
| 11 | Яраң өязе | Яраң (4 808 кеше) | 11 519,0 | 366 773 |
Халык
үзгәртү| Уезды | Халык саны | руслар | арлар | чирмешләр | татарлар | коми-пермяклар | башкортлар | типтәрләр |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Губерния, тулаем алганда | 3030831 | 77,4% | 12,5% | 4,8% | 4,1% | … | … | … |
| Вятка | 192208 | 99,5% | … | … | … | … | … | … |
| Глазов | 368587 | 54,7% | 41,6% | … | 2,1% | 1,5% | … | … |
| Алабуга | 241005 | 53,3% | 21,9% | 3,1% | 16,3% | … | 3,7% | 1,7% |
| Котельнич | 276749 | 99,7% | … | … | … | … | … | … |
| Малмыж | 280427 | 53,8% | 23,8% | 3,7% | 18,6% | … | … | … |
| Нулин | 180707 | 99,9% | … | … | … | … | … | … |
| Орлов | 213479 | 97,6% | … | … | … | 2,4% | … | … |
| Сарапул | 408058 | 71,3% | 24,0% | … | 1,8% | … | 1,2% | … |
| Слободской | 213650 | 95,0% | 2,9% | … | 2,0% | … | … | … |
| Өрҗем | 289188 | 69,5% | … | 25,3% | 4,8% | … | … | … |
| Яраң | 366773 | 86,0% | … | 13,9% | … | … | … | … |
Еллар буенча халык саны[4]:
| Ел | 1851 | 1858 | 1897 | 1910 |
|---|---|---|---|---|
| Халык саны | 1 818 752 | 2 123 904 | 3 082 788 | 3 747 000 |
Губернаның җитәкчелеге
үзгәртүГенрал-губернаторлар
үзгәртү| Исеме | |
|---|---|
| Алексей Ступишин | |
| Платон Мещерский | |
| Михаил Голенищев-Кутузов |
Наместниклыгынын хакимнәре
үзгәртү| Исеме | |
|---|---|
| Степан Жихарев | |
| Фёдор Желтухин | |
| Сергей Зиновьев |
Губернаторлар
үзгәртү| Исеме | |
|---|---|
| Степан Тютчев | |
| Алексей Латышев | |
| Павел Рунич | |
| Василий Болгарский | |
| Фёдор Брадке | |
| Павел Добринский | |
| Андрей Рыхлевский | |
| Ефим Ренкевич | |
| Кирилл Тюфяев | |
| Александр Корнилов | |
| Иван Хомутов | |
| Александр Мордвинов | |
| Аким Середа | |
| Николай Семёнов | |
| Николай Муравьёв | |
| Михаил Клингенберг | |
| Владимир Струков | |
| Николай Компанейщиков | |
| Валерий Чарыков | |
| Николай Тройницкий | |
| Аполлон Волков | |
| Алексей Анисьин | |
| Фёдор Трепов | |
| Николай Клингенберг | |
| Павел Хомутов | |
| Алексей Левченко | |
| Сергей Горчаков | |
| Пётр Камышанский | |
| Иван Страховский | |
| Андрей Чернявский | |
| Николай Руднев |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=10
- ↑ Милләттәшләр энциклопедиясендә мәкалә
- ↑ Динә Йосыпова Татарстан тарихы: ТАССРның беренче этнографик картасы нинди булган?/Татар-Информ
- ↑ Россия: Полное географическое описание нашего отечества: Настольная и дорожная книга. Том 5. Урал и Приуралье/ Под ред. В. П. Семенова-Тян-Шанского; Под общим руководством П. П. Семенова-Тян-Шанского и академика В. И. Ламанского.