Albert Eynştein

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Albert Eynştein (1879-1955) — tanılğan ğalim, zamança teoretik fizikağa nigez saluçılarnıñ berse, Fizika ölkäsendä Nobel premiäse laureatı, cämäğät eşleklese. Almaniädä (1879 — 1893, 1914 — 1933 yıllar), Eswiçrädä (1893 — 1914 yıllar) häm AQŞda (1933 — 1955 yıllar) yäşi. Dönyanıñ yegermedän artıq universitetınıñ xörmätle doktorı, küpsanlı fän Akademiäläre äğzası.

Albert Eynştein
Einstein, 1911
Tulı iseme	Albert Einstein
Hönäre	fizika ğalime
Tuu datası	14 mart 1879(1879-03-14)
Tuu cire	Ulm, Würtemberğ patşalığı, Alman imperiäse
Watandaşlığı	/ Alman imperiäse, / Weymar cömhüriäte, Şweytsariä, AQŞ
Ülem datası	18 aprel 1955(1955-04-18) (76 yäş)
Ülem cire	Prinston, Nyu-Djersi ştatı, AQŞ
Ätise	German Eynşteyn
Änise	Paulina Eynşteyn
Büläk häm premiäläre	Fizika ölkäsendä Nobel premiäse (1921)

Eynşteyn — 300dän artıq fänni eş, şulay uq fän tarixı häm fälsäfäse buyınça yaqınça 150 kitap häm mäqälä avtorı. Fizika ölkäsendä berniçä möhim teoriä eşläp çığara:

• Maxsus çağıştırmalılıq teoriäse (1905 yıl).
  • Anıñ qısaları eçendä — massa belän energiä arasındağı mönäsäbät qanunı ($E=mc^{2}$).
• Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse (1907— 1916 yıllar).
• Fotoeffekt häm cılısıyışlıqnıñ kvant teoriäse.
• Kvant Boze — Eynşteyn büleneşe.
• Fluktuatsiälär teoriäsenä nigez salğan broun xäräkäteneñ statistik teoriäse.
• İnduktsiälängän nurlanış teoriäse.
• Tirälektäge termodinamik fluktuatsiälärdä yaqtılıq taralışı teoriäse.

Eynşten tigezlämäse gravitatsiä öçen

Eynşteyn tigezlämäläre käkrängän fäza-waqıtta buluçı matdä üzlekläre fäza-waqıtnıñ käkrelege belän bäylilär.

(tigezlämädä: sul yaqta - geometriä (dürt ülçäneşle fäza-waqıt), uñ yaqta - matdä)

$R_{\mu \nu }-{R \over 2}g_{\mu \nu }+\Lambda g_{\mu \nu }=G_{\mu \nu }+\Lambda g_{\mu \nu }={8\pi G \over c^{4}}T_{\mu \nu },$

$~R_{\rho \mu \sigma \nu }$ )

$R_{\mu \nu }\ =\ g^{\rho \sigma }\ R_{\rho \mu \sigma \nu },$

$~R$ — skalyar käkrelek, $~g^{\mu \nu }$ - metrik tenzor, häm Riççi tenzorı

$R\ =\ g^{\mu \nu }\ R_{\mu \nu },$

$~\Lambda$ — kosmologik daimie, $~T_{\mu \nu }$ - energiä-impuls tenzorı , $~\pi$ — Pi, $~c$ — vakuumda yaqtılıq tizlege , $~G$ — Nyuton ğravitatsion daimie .

$G_{\mu \nu }=R_{\mu \nu }-{R \over 2}g_{\mu \nu }$ - Eynşteyn tenzorı

$\varkappa ={8\pi G \over c^{4}}$ — Eynşteyn ğravitatsion daimie.