Яма Затдав
Яма Затдав (lang-my|ရာမဇာတ်တော်), (IPA-my:jàma̰ zaʔ tɔ̀|pron), Мьянманың рәсми булмаган милли эпосы, ул Дасаратһа Джатаканың Бирма юрамасы. Мьянмада Яма Затдавның тугыз мәгълүм пьесасы бар. Хикәянең үзе өчен Бирма исеме Ямаяна, шул ук вакытта затдав уйнала торган пьесага яки Тһеравада Буддачылыкның джатака хикәяләре өлеше булуына карый.
Яма Затдав авыз иҗаты ярдәмендә Патша Анавратһа хөкеме вакытында кертелгән булган, гәрчә хикәя Вальмикиның Санскрит Рамаяна эпосы яки түгел икәне ачык мәгълүм булмаган. Вишну гыйбадәтханәсе Натһлаунг Гыйбадәтханәсендә борынгы Баган шәһәре стеналары эчендә таш сыннар бар, шуларның берсе Рамачандра. Бирма әдәбиятына нигезләнеп, Хануман Бирмада һичшиксез кимендә безнең эраның 1527 елына кадәр мәгълүм булган.
Бирма Рамаянасына Аюттһайя Патшалыгы йогынты ясаган, аның вакытында Конбаунг династиясенең төрле патшалары патшалыкны яулап алганнар. Яулап алулардан еш сугыш трофейлары алып киленгән булган һәм эпоска Рамакиен (Рамаянаның Таи юрамасы) элементлары кертелгән. Бирмада яхшы мәгълүм әдәбият әсәрләренең берсе Рама са-хьян 1775 елда У Аунг Фьо тарафыннан инша ителгән булган дип ышаныла, бу әсәр Вальмикиның Рамаянасында кебек үк Бала канда белән башлана һәм Юдһа канда белән бетә. Шулай ук Рамаянага багышланган әһәмиятле Бирма әдәбияты һәм классик музыкасы бар, алар шул чорда барлыкка килгән, мәсәлән, У Тоеның икесе дә 1784 елда язылган "Яма якан" (Рама җыры, (my:ရာမရကန်)) һәм "Тһида якан" (Ситаның җыры, (my:သီတာရကန်)), 1789 ел "Яма пьязат" (Рамаяна балеты, (my:ရာမပြဇာတ်)) һәм 1800 ел "Калай Яма вутһту" (Яшь Раманың тормышы, (my:ကလေးရာမဝတ္ထု))[1]
Рамаянаның "Лоик Самоинг Рам" буларак мәгълүм Мон халкы юрамасы б.э. 1834 елда Буддачылык монахы Уттама тарафыннан язылган булган. "Лоик Самоинг Рам" күбесенчә Бирма юрамасыннан алынганы билгеле, чөнки Мон юрамасы авторы кереш сүзендә Бирма юрамасының башкалада популярлыгына күрә дип әйтелә. Шулай да, мон юрамасы шулай ук таи, ява, малайя юрамаларында булмаган бәйләнешләрне күрсәтә.[2]
Персонажлар
үзгәртүЯма Затдавның персонажлары оригиналь хикәядә кебек үк уртак хасият һәм сыйфатларга ия. Шулай да, уйнатылганда, киемнәр Бамар һәм Таи элементлары тезмәсе булып тора. Персонажларның исемнәре, гомумән алганда, Санскрит исемнәрнең Бирма транслитерациясе булып тора.
- Яма ((my:ရာမ) буларак мәгълүм Рама).
- Тһида (my:မယ်သီတာ) буларак мәгълүм Сита.
- Лахана (my|လက္ခဏ) буларак мәгълүм Лакшмана.
- Хануман (my|ဟနူမာန်) буларак мәгълүм Хануман.
- Пашуяма (my|ပသျှူးရာမ) буларак мәгълүм Парашурама.
- Явана (my|ရာဝဏ) буларак мәгълүм Равана яки Датһа-гири (my:ဒဿဂီရိ).
- Бали (my|ဘာလိ) буларак мәгълүм Вали.
- Маризза (my|မာရဇ) буларак мәгълүм Марича.
- Биби-тһана (my|ဘိဘိသန) буларак мәгълүм Вибһишана.