Чиялек (Иске Айман авыл җирлеге)
.svg){kind=small}
Иске Байсар авыл җирлегенә керүче Чиялек белән бутамагыз
| Чиялек | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Иске Айман авыл җирлеге |
 | |
Чиялек (рус. Чиялек) — Татарстан Республикасының Актаныш районы Иске Айман авыл җирлеге составындагы торак пункт (авыл).
Почта индексы — 423739.
Климат
үзгәртү| Тәүлек буена һаваның уртача температурасы | ||||||||||||
| Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -11.5 °C | -11.2 °C | -6 °C | 3.9 °C | 13.1 °C | 18.7 °C | 20.4 °C | 17.6 °C | 11.9 °C | 4 °C | -5.3 °C | -10.8 °C | 3.7 °C |
Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb[1]. Уртача еллык һава температурасы 3.7 °C.[2]
География
үзгәртүТатарстан Республикасының Актаныш районында, район үзәге Актаныштан 54 (58[3]) км көньяк-көнбатыштарак, Ык елгасының уң кушылдыгы Мөшеге елгасы бассейнында, Мөслим районы белән чиктә урнашкан (Татар Мөшегесенә кадәр турыдан 3,6 км). Пучыдан (турыга) – 6 км, Иске Айманнан – 6 км ераклыкта.
Тарих
үзгәртү1928 елда Татарстан АССР Чаллы кантоны Пучы волостена караучы Колын авылыннан күченгән 64 гаилә урман янында яңа торак пунктка нигез салган. Урманда шомырт һәм язын ап-ак чәчәккә күмелгән, җәй көне кып-кызыл булган чия куаклары күп булганга, авылга «Чиялек» исеме бирелгән. Тирә-якта шул ук исемдәге берничә авыл булганга, Иске Байсар янындагысын Җылан Чиялеге дип, ә колхозын «Кызыл Чиялек» дип атаганнар.[4]
Яңа башка чыгучылар беренче эш итеп, мәчет торгызалар. 1930-еллар ахырында динне кысу сәясәтенә бәйле, мәчет ябылып, бинасы мәктәп итеп калдырылган.[3][4]
1931 елда крестьян хуҗалыклары «Чиялек» күмәк хуҗалыгына берләшәләр. 1938―1939 елларда авыл хуҗалыгында ирешкән уңышлары өчен, күмәк хуҗалык Бөтенсоюз халык хуҗалыгы казанышлары күргәзмәсендә (ВДНХ[d]) катнашып, мотоцикл һәм су башнясы белән бүләкләнгән. Су башнясын Камбаркадан барып алып, кое казып утыртканнар.[4]
Бөек Ватан сугышына авылның 62 кешесе (шул исәптән, колхоз рәисе Локман Госманов, аны алыштырган укытучы Гыйният Локманов) алынган, 36 сы фронтларда һәлак булган.[4]
Күмәк хуҗалыкларны эреләндерү чорында «Чиялек» күмәк хуҗалыгын «Октябрь» колхозы белән кушалар, кабат аералар. Хәзерге вакыттта авыл «Әнәк» агрофирмасына карый.[4][5]
Авылда уку яшендәге балаларның саны аз булу сәбәпле, мәктәп 1986 елда ябыла, 2001 елда кабат ачыла.[4]
1969 елда авылга югары көчәнешле электр линиясе килеп җиткән. 1980-еллар ахырында авыл йортлары электр белән җылылытыла башлый.[4]
Демография
үзгәртү| Халык саны | |||||||||
| 1949 | 1958 | 1965 | 1970 | 1979 | 1983 | 1989 | 1987 | 2002 | 2010 |
| 286 | 210 | 275 | 271 | 191 | 86 | 69 | 70 | 69 | 42 |
1965 елда авылда ― 54 йорт, 1983 елда ― 34, 1993 елда 32 йорт исәпләнгән. 2010 елда 25 йортта 42 кеше яши.[4]
Шәхесләр
үзгәртү- Мөсәет Газетдин улы Кашапов (1927―1996), балта остасы, сугыш ветераны, II дәрәҗә Ватан сугышы ордены , медальләр белән бүләкләнгән.
- Бәһелүл Мансур улы Мансуров (1914―1993), банк кассиры, агент, сугыш ветераны, I дәрәҗә Ватан сугышы ордены, медальләр белән бүләкләнгән.
- Зөлфирә Мәхдүм кызы Ханова (Хәмитова, 1950), клуб мөдире, авыл советы рәисе, китапханәче, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1984).
- Фирдәвис Мәхдүм улы Хәмитов (1946), 1990―2007 елларда Минзәлә авыл хуҗалыгы техникумы директоры, Татарстанның атказанган укытучысы.[4]
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna
- ↑ NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Чиялек.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Ф. М. Моратов, Й. Ә. Хуҗин. Актаныш – туган җирем. Икенче басма. К.: 2010, 420нче бит.
- ↑ Аняково. Татарская энциклопедия TATARICA
Әдәбият
үзгәртү- Ф. М. Моратов, Й. Ә. Хуҗин. Актаныш – туган җирем. Икенче басма. К.: 2010, 420нче бит.
- Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.