Трансполяр магистраль
Трансполяр магистраль (рус. Трансполярная магистраль, "Мёртвая дорога") (501 hәм 503 төзелеше) — 1947 —- 1953 елларда төзелгән Чум—Салехард—Игарка тимер юлы. Юл Төньяк Поляр түгәрәк артында башлана, Елецкий — Харп участогында Поляр Урал тауларны кисеп үтә, аннан соң Көнбатыш Себер тигезлек аша үтә. Юлның соңгы бүлеге Ермаково — Игарка шулай ук Төньяк Поляр түгәрәк артында урнашкан иде.
| Трансполяр магистраль | |
| Трансполярная магистраль | |
| Эшләү еллары: | |
|---|---|
| Ил: | |
| Идарә шәһәрләре: | |
| Статус: |
өлешчә эшли |
| Озынлыгы: |
1459 км |
Төзелешнең тарихы
үзгәртү1947 елның 22 апрелендә Министрлар Советының яшерен карары белән Себернең Каменный Мыс районындагы Обская губа җирендә эре диңгез порты һәм Воркутадан төньяккарак Чум станциясеннән шул портка кадәр тимер юл төзү планлаштырыла. Төзелеш 1947 елда башланган, аның өчен 42 млрд. сум кертелгән. Иң ихтимал максатлар арасында – Арктика яр буен сак астына алу, Ерак Төньякның инфраструктураның үсеше, Норильсктан продукциянең читкә чыгаруны гадиләштерү.
Трансполяр магистраль ССРБның җитәкчелекнең яңа көньяк диңгез портка урын табырга омтылудан барлыкка килгән. Портта шулай ук Көньяк диңгез флотның база урнашырга тиеш иде. Башта портны Каменный борынында (Мыс-Каменный) төзә башладылар, ләкин 1949 елда, Мыс-Каменный районында диңгез портын гидрогеология үзенчәлекләре буенча төзеп булмаячагы аркасында, бу фикердән баш тарттылар, портның төзелеше урыны Игарка шәһәренә күчерделәр.
1953 елның март аенда, Сталин үлемнән соң, амнистия буенча тоткынларның шактый зур өлеше иреккә чыкты. Нәтиҗәсендә, юлның төзелеше туктатты, аның төзегән өлешләр ташландырган.
Станцияләр
үзгәртү| Станция | Хәзерге торак пункты |
Регион |
Төзелеш | Статус | Км. от Чума |
Искәрмә | Координатлар |
| Чум | Чум | Коми Республикасы | 501 | Көньяк тимер юлы эксплуатациягә 1955 елда тапшырылган.[1] |
0 | 67°05′ т. к. 63°10′ кч. о.HGЯO | |
| Елецкая | Елецкий | ||||||
| Собь | Собь | ЯНАО | |||||
| Харп | Харп | 170 | 66°48′ т. к. 65°48′ кч. о.HGЯO | ||||
| Обская | Обская | ||||||
| Лабытнанги | Лабытнанги | 196 | 66°40′ т. к. 66°25′ кч. о.HGЯO | ||||
| Об елгасы | 1952 елда паром белән чыга торган кичү әзерләнә иде. 1951 елда Салехардка «Заполярный» тимер юл паромы килгән. |
1,8 км | |||||
| Салехард | Салехард | ЯНАО | 501 | ташланган | 209 | Төп депо | 66°32′ т. к. 66°36′ кч. о.HGЯO |
| Янгиюган | 66°04′ т. к. 68°29′ кч. о.HGЯO | ||||||
| Полуй | Полуй | 359 | |||||
| Ярудей | 489 | Оборотное депо | |||||
| Надым | Надым | 589 | Төп депо | 65°32′ т. к. 72°31′ кч. о.HGЯO | |||
| Надым елгасы | 1952 елда Надым елгасы аша күпере төзелгән иде; 1970-елларда күперне сүттеләр.[2] | ||||||
| Старый Надым | Старый Надым | ЯНАО | 501 | 2003 елдан соң юлны Ямал тимер юл компаниясе арндага ала. | |||
| Пангоды | Пангоды | 699 | 65°55′ т. к. 74°50′ кч. о.HGЯO | ||||
| Ныда | Ныда | 65°59′ т. к. 75°45′ кч. о.HGЯO | |||||
| Ягельная | Яңа Уренгой | 819 | 66°05′ т. к. 76°38′ кч. о.HGЯO | ||||
| Пур елгасы | Күпер төзелеше плналаштырылган. | 550 м | |||||
| Пур | Уренгой | ЯНАО | 503 | Пур һәм Таз елгалар арасында 1953 елына
полотно салынмаган. |
909 | Төп депо | 65°58′24″ т. к. 78°24′26″ кч. о.HGЯO |
| Водораздельная | 1059 | ||||||
| Таз елгасы | 1953 елда күпер төзелешкә әзерләнү иде. | ||||||
| Долгий | ЯНАО | 503 | 1953 елда рельслар ике участокта гына булганнар:
1) Таз (Долгий) деподан көнчыгышка таба 15 км. 2) Турухан елгадан көнбатышка таба 36 км (Блудная елгасы кадәр). 1964 елда Норильск ихтыяҗлары - бу участкалар арасында юл төзелмәгән, хәтта полотно салып алмаган. |
1129 | Төп депо | 66°02′45″ т. к. 82°07′09″ кч. о.HGЯO | |
| Седельниково | Седельниково | 66°00′25″ т. к. 82°10′55″ кч. о.HGЯO | |||||
| Катарань (Катараль ?) | Оборотное депо | ||||||
| Турухан | Янов Стан | Красноярск крае | 1219 | Оборотное депо | 65°59′17″ т. к. 84°18′33″ кч. о.HGЯO | ||
| Турухан елгасы | 1953 елда күпер төзелгән иде.[3] |
||||||
| Костёр | Красноярск крае | 503 | 1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участоктан рельсларны (300 км.) җыеп алганнар. 20 км. гомуми озынлыгы белән дүрт кечкенә участок калган (1998-й г.).[4] |
66°09′ т. к. 85°40′ кч. о.HGЯO | |||
| Ермаково | Ермаково | Төп депо | 66°35′ т. к. 86°12′ кч. о.HGЯO | ||||
| Енисей елгасы | 1952 елда паром белән чыга торган кичү әзерләнә иде. 1951 елның ахырында Игаркага «Надым» тимер юл паромы килгән[5],[6] |
||||||
| Енисейская | Красноярск крае | 503 | 1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участоктан рельсларны җыеп алганнар. | 1339 | Оборотное депо | 66°35′23″ т. к. 86°18′55″ кч. о.HGЯO | |
| Игарка | Игарка | 1459 | Төп депо | 67°28′ т. к. 86°35′ кч. о.HGЯO | |||
Хәзерге хәл
үзгәртү
Юлның зуррак өлеше ташланды (1459 километрдан 943); кайбер участоклар тулысынча җимерелгән. 1966 елда юл узган районында Уренгой посёлок янында бер үк исемдәге газ чыганак ачтылар иде. Бу вакыйгадан соң Пангоды – Яңа Уренгой өлеше яңадан эксплуатациягә тапшырды. 1990 — 2006 елларда юлны яңадан торгызу проектлар килеп чыгалар. Бу проеларның соңгысы — "Урал Промышленный — Урал Полярный", аның чикләрендә магистраль яңа мәгънә ала.
Енисей һәм Обь кичү өчен төзелгән тимер юл паромнары («Надым», «Заполярный», «Северный», «Чулым»), кайбер вакыт Төньякта, ә аннан соң Кара диңгездә, Киреч паром кичүендә эшләгәннәр.
2011 елда Обская — Салехард — Надым — Коротчаево маршрут буенча магистраль төзелеше башлау планлаштыра[7].
501 төзелеше (Чум — Пур участогы)
үзгәртү
Чум — Лабытнанги участогы хәзер дә эшли, Көньяк тимер юл составына керә. Салехард Лабытнангидан ерак түгел, ләкин ул Обның икенче ярда урнаша (Об елгасы аша күпер юк).
Салехард — Надым участогында 1953 — 2011 елларда тулысынча ташланган иде, 1990-елларга кадәр бу юлны элемтәчеләр генә кулландылар — алар Салехард — Надым элемтә линиядә эшләделәр, 1990-елларда ул юкка чыкты. Линия юкка чыккач тиздән Салехардтан беренче 92 километрдан, ниндидер бер фирма рельсларны җыеп алды.
Иске Надым — Пангоды — Яңа Уренгой — Коротчаево
үзгәртүНефть һәм газ сәнәгате министрлыгы Пур — Надым участокны 1970-елларда яңандан торгызган, ә 1981 магистраль тимер юл аша Соргыт һәм Төмән белән тоташкан.
Иске Надым — Пангоды участогында (2010 елның мартына) көн эчендә бер пуез йөри.
Пангоды — Яңа Уренгой участогында, торгызу моменттан хәзергә кадәр, йөк һәм пассажир йөреше бар.
Яңа Уренгой Россия тимер юл челтәре белән Коротчаево станция аша тоташтырган. Тимер юл Пур елга кадәр барып җитә, аннан соң көньякка борыла. Шулай ук Яңа Уренгойдан Ямбургка тимер юл бара.
Пурның сул ярында Уренгой шәһәре урнаша, аның белән тимер юл элемтә юк. Пур һәм Турухан елгалар арасында тимер юл тулысынча төзелмәгән.
Янов Стан — Ермаково участогында (~140 км) юл төзелгән иде, пуезлар ла йөрделәр. 1953 елда Енисейская — Игарка участогның төзелеше тәмамланды. Бу участоклар хәзер тулысынча ташландырганнар, 1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участокларан рельсларны җыеп алганнар.
Перспективалар
үзгәртү
2030 елга тимер юл транспорт үсеше стратегия буенча Урал федераль округның төньякта менә бу тимер юл төзелеше планлаштыра:
- 2015 елга кадәр — 1593 км (Полуночное — Обская — Салехард, Паюта — Бованенково (төзелгән инде), Салехард — Надым);
- 2016—2030 елларда — 1486 км (Русское — Заполярная, Воркута (Хальмер-Ю) — Усть-Кара, Бованенково — Харасавэй, Паюта — Новый Порт, Коротчаево — Русское, Русское — Игарка, Игарка — Норильск).
Моны да карагыз
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ livejournal.com, «Мертвая дорога. Брошенные паровозы.», 24 августа 2007. Проверено: 27.08.07
- ↑ "Полярная магистраль", стр. 71 //Москва 2007 год, 433 страницы, издательство «ВЕЧЕ», под редакцией Т.Л. Пашковой
- ↑ 3,0 3,1 Стройка № 503, которая стала «мертвой дорогой». /Виталий Козаченко, почетный ветеран труда Енисейского пароходства. «Речник Енисея», 05-11.02.1999 г., archived from the original on 2018-08-27, retrieved 2012-01-16
- ↑ «Воркута-Игарка». Пешком по трассе. Павинский В. М., 1998-й год /книга: «СТРОЙКА № 503» (1947-1953 гг.) Документы. Материалы. Исследования. /Издательство "Гротеск". г. Красноярск 2000 г. — 208 с., archived from the original on 2020-02-21, retrieved 2012-01-16
- ↑ http://old.vdvsn.ru/papers/ks/2004/01/20/21968/
- ↑ http://old.vdvsn.ru/papers/ks/2004/03/01/23097/
- ↑ http://press.rzd.ru/isvp/public/press?STRUCTURE_ID=2&layer_id=463&refererLayerId=3789&id=252332(үле сылтама)