Себер татар теле
себер татарларының милли теле. Төрки телләрнең кыпчак төркеменә керә. ЮНЕСКО игълан иткәнчә Рәсәйдәге бетү куркынычы янаган телләргә керә
Себер татар теле (татар теленең көнчыгыш диалекты, себертатар теле) — себер татарларының милли теле. Төрки телләрнең кыпчак төркеменә татар теленә керә[5][6][7]. Кайбер үзенчәлекләре:
- ц-лаштыру: пыцак, бырцак;
- [б], [д], [з] тартык авазларының саңгырау парларына алмашынуы: Пыел урашай полса ярар ите.
- гарәп-фарсы алынмаларында "җ"ның "ч"га алышуы (чан < җан).
| Себер татар теле, себер теле, татар теленең көнчыгыш диалекты | |
| Үзисем: | |
|---|---|
| Илләр: |
Россия, Казакъстан, һ.б. элекке СССР илләре, Төркия. |
| Төбәкләр: |
Себер һ.б. |
| Сөйләшүчеләр саны: | |
| Дәрәҗә: |
95 |
| Халәт: | |
| Классификация | |
| Төркем: |
??? |
| Язу: |
юк[d] |
| Тел кодлары | |
| ГОСТ 7.75–97: |
сиб 594 |
| ISO 639-1: |
— |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: | |
ДиалектларыҮзгәртү
- Тубыл-иртеш:
- төмән сөйләше — Төмән;
- тубыл сөйләше — Тубыл, Вагай, Яркәү районнары;
- көнчыгыш тубыл ассөйләше (тугыз-уват) — Вагай;
- саз сөйләше — Тубыл, Уват районнары ;
- тәвриз (курдак, куртак) сөйләше — Омск өлкәсенең Тәвриз, Усть-Ишим, Знаменское районнары;
- тара сөйләше — Омск өлкәсенең Тара, Большеречье, Колосовка районнары.
- Бараба — Новосибирск өлкәсенең Бараба, Куйбышев, Кыштау, Венгерово, Уба, Чан районнары[8].
- Томск:
- әүште-чат сөйләше — Томск өлкәсенең Томск районы ;
- калмак сөйләше — Кемерово өлкәсенең Юрга районы;
- ор ассөйләше — Новосибирск өлкәсенең Колыван районы .
Шулай ук карагызҮзгәртү
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Баязитова Ф.С., Хайрутдинова Т.Х., Барсукова Р.С., Садыкова З.Р., Рамазанова Д.Б., Татарские народные говоры. В двух книгах. Книга первая. Казань: Мәгариф, 2008. – С.118 — С.126.
- ↑ Тумашева Д.Г. Көнбатыш Себер татарлары теле: Грамматик очерк һəм сүзлек / Д.Г.Тумашева – Казан: Казан дəүлəт ун-ты нəшрияты, 1961. – Б. 182.
- ↑ Милли-мәдәни мирасыбыз: Томск өлкәсе татарлары. – Казан, 2016. – Б.220-237. – (Фәнни экспедицияләр хәзинә сеннән; ундүртенче китап).ISBN 978 5930912166
- ↑ Ethnologue report (ингл.)
- ↑ Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции / Э. Р. Тенишев. — М.: Наука, 2002. — С. 767. — 732 с.
- ↑ Рамазанова Д. Б. Сибирско-татарские диалекты и говоры татарского языка // Материалы IX Всероссийской научно-практической конференции «Сулеймановские чтения — 2006». Тюмень,. — 2006. — С. 89-90.
- ↑ Насибуллина А. Х. Древнетюркский пласт лексики тоболо-иртышского диалекта татарского языка// Сулеймановские чтения – 2006 : материалы IX Всероссийской научно-практической конференции (г. Тюмень, 18–19 мая 2006 г.). – Тюмень : Экспресс, 2006. – С. 75–76.
- ↑ Корусенко С. Н., Кулешова Н. В. Генеалогия и этническая история барабинских и курдакско-саргатских татар. — Новосибирск, 1999. — С.6.
СылтамаларҮзгәртү
- ЮНЕСКО Интерактивный Атлас языков мира, находящихся под угрозой исчезновения. Электронная версия: Siberian Tatar.
- Cтефанова Р. Т., Тюменский юридический институтLanguage and Literature № 12
- Словарь диалектов сибирских татар
- Алишина Как нам сохранить язык сибирских татар?
- Диалектная ономастическая и апеллятивная лексика в основах фамилий сибирских татар
- С. М. Исхакова, Б. Ф. Валеев Проблемы возрождения национального языка сибирских татар 2018 елның 16 сентябрь көнендә архивланган.
- Н. З. Гаджиева К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов 2018 елның 16 сентябрь көнендә архивланган.
- Н. З. Гаджиева Тюркские языки (Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990 2018 елның 16 октябрь көнендә архивланган.
- Смирнова Е. Ю. (Омск) Магия в традиционном мировоззрении: по материалам традиционной одежды сибирских татар
- Валеев Б. Ф. Об этнической принадлежности сибирских татар
- Сагидуллин М. А. Словарь тугумных наименований (генонимов) сибирских татар
- Сагидуллин М. А. Семантико-грамматические параллели крымскотатарского и сибирскотатарскиого языков
- Научное наследие профессора Г. Х. Ахатова. әлеге чыганактан 2012-02-04 архивланды. 2012-05-28 тикшерелгән.