Wikipedia

Рафаэль Мәсәгутов

Рафаэль Мәсәгутов, Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов (укр. Рафаель Зейнурович Масаутов, тат. Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов; 21 декабрь 1934, Кече Чапурин, Кызыл Армия районы, Сталинград крае, РСФСР, СССР) — татар чыгышлы совет һәм украин рәссамы. Украинаның халык рәссамы (1993), Украина ССРның атказанган рәссамы (1985). Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУ республика премиясе лауреат (1982).

Рафаэль Мәсәгутов
Туган телдә исем укр. Рафаель Зейнурович Масаутов
Туган 21 декабрь 1934(1934-12-21) (89 яшь)
Кече Чапурин, Большечапурниковское сельское поселение[d], Светлый Яр районы
Ватандашлыгы  СССР
 Украина
Әлма-матер Казан сынлы сәнгать укуханәсе һәм Сынлы сәнгать һәм мигъмарият милли академиясе[d]
Һөнәре рәссам, җәмәгать эшлеклесе

 Рафаэль Мәсәгутов Викиҗыентыкта

Википедиядә Мәсәгутов фамилияле башка кешеләр турында мәкаләләр дә бар.

Биографиясе үзгәртү

Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов 1934 елның 21 декабрендә Сталинград крае Кече Чапурники авылында туган[1].

Милләте буенча — татар борынгы ыруыннан, ул Болгар кенәзе Масаут Могутка барып тоташа, аның ставкасы Чернигов[2] ягында булуы билгеле. Кайбер мәгълүматлар буенча, 1552 елда берничә татар гаиләсе Казан ханлыгыннан көнчыгышка кача, ләкин тотыла һәм хәзерге Волгоград өлкәсе территориясендә урнаша, Шулай итеп Кече Чапурин барлыкка килә[3]. Әтисе Зиннур Шәрәфетдин улы (1902—1983)[4], авыл мәктәбендә укыта, картиналар, музыка һәм шигырьләр яза, скрипкада уйный һәм үзе скрипка остасы була[5]. Әнисе Хәния Юныс кызы (1909—1986)[4], Акчуралар[6] нәселеннән, Чапурникларда беренче комсмол була[7], авыл советы рәисе булып эшли[8], татар теле һәм әдәбияты, тарих укытучысы булган[5][9].

Балачактан туган телен ярата һәм сәнгатькә кушыла[9], рәсем ясарга ярата[8], шуңа бәйле рәвештә алга таба түбәндәгеләрне билгеләп үтә: «әти-әнием мине тормыш билгеләнешен фаразлаган кебек атаганнар». Бөек Ватан сугышы башланганнан соң әтисе фронтка китә, ә әнисе Сталинградның оборона корылмалары төзелешендә парторг була, ә кечкенә Рафаэль Сталинград фронтының 38-нче мотоукчылар дивизиясе разведка ротасына эләгә[10][5]. Анда ул Ф. М. Ильченко командалыгы астында хезмәт итә, разведкага йөри, солдатларга су ташый, Светлый Яр аша чыгуда ярдәм итә[11][5]. Шулай ук Мәсәгутов терлекләрне нацистларга эләкмәсен өчен Идел ар ягына чыгруда катнаша[12][8]. Берничә хәрби бүләк алып, ул арыганлыктан Волга аръягы хәрби лазаретына эләгә, ә сугыш тәмамланганнан соң авылга кайта һәм укуын мәктәптә дәвам итә[10][8].

1949 елда [6] 7-нче нче сыйныфтан соң Казан күченеп, сәнгать училищесы укырга керә, анда В. С. Подгурскийда укый[5]. 1954 елда училищены тәмамлап, Киевка китә һәм сәнгать институтыа укырга керә, анда И. Н. Плещинский һәм В. С. Болдыревларда укый[6][13]. Параллель рәвештә, 1956 елдан Киевның берничә нәшриятында штаттан тыш рәссам булып эшли, мәсәлән, «Молодь», «Український письменник[uk]», «Веселка» нәшриятларында[14][1]. Диплом эше буларак 1958 елда басылган А. А. Блокның «Двенадцать» поэмасына иллюстрацияләр әзерли[15][16]. 1960 елда институтны тәмамлый, аннан соң реклама буенча республика идарәсе баш рәссамы булып эшли (1960—1964)[17][6]. 1965—1967 елларда «Дніпро[uk]» нәшриятында баш рәссам вазифасын башкара[18][17]. 1972 елда Рәссамнар берлеге әгъзасы итеп кабул ителә[19][13]. 1976—1978 елларда Украина ССР-ы нәшрият эшләре буенча дәүләт комитеты каршындагы Халыкара китап күргәзмәләре һәм ярминкәләр дирекциясенең баш рәссамы була[6][20].

Җәмәгать эшчәнлеге белән актив шөгыльләнә. 199 елда Украина мәдәният фонды[uk] каршындагы яңа оештырылган төрки телле халыклар республика мәдәни үзәге идарәсе рәисе булып тора, татар, казах, башкорт, кырымтатар, әзербайҗан, үзбәк, караим, гагауз, төркмән, кыргыз һәм гарәп җәмгыятләрен берләштерә[4][21]. 1992 елдан «Украина — Төркия» халыкара ширкәте президенты вазифасын башкара, шулай ук Украина милләтләр советы рәисе (1992—1994), Украина милләтләр ассамблеясының мактаулы рәисе (1995 елдан), Украина министрлар кабинеты каршындагы милләтләр һәм миграция эшләре буенча консультатив совет рәисе (1996 елдан) була[4][1]. 1998 елда партиясез үз-үзен тәкъдим итүче буларак Николаев өлкәсе 29-нчы бер мандатлы сайлау округыннан Югары Радага сайлауларда катнаша, әмма депутат булып китә алмый[22][23].

1985 елда Украина ССР-ының атказанган рәссамы исемен ала[24], шул ук елда Халыклар Дустылыгы ордены белән бүләкләнә[6], ә 1993 елда Украинаның халык рәссамы исеме белән бүләкләнә[18], бу вазифада мөстәкыйль Украинада беренче сәнгать эшлеклеләренең берсе була[11]. Шулай [17] Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУның (1982) [18], В. И. Касиян (1989) исемендәге республика премиясе лауреаты булып тора. 2017 елда Украина халыклары тарихы һәм мәдәнияте тарихына багышланган станок графикасы, рәсем сәнгате һәм дизайн өлкәсендә эш циклы өчен Т. Шевченко исемендәге Украина милли премиясенә тәкъдим ителә[11].

Иҗат очеркы үзгәртү

Китап графикасы өлкәсендә Украинаның әйдәп баручы рәссамнарының берсе булып тора, 60 елдан артык эшчәнлегендә 400дән артык украин һәм башка язучыларның китапларын бизәгән һәм иллюстрацияләгән. Иҗади юлы башында балалар китабы белән эшли, аерым алганда, М.Рр. Анандның «Җиде ел» (1959) китабын иллюстрацияли, анда Һиндстанның миниатюраларын һәм заманча рәсемен иҗади рәвештә үзгәртә. М.Җәлил (1988) һәм Г. Тукай (1990, Ю. Г. Буряк тәрҗемәсе) юбилейларына украин һәм татар телләрендә бүләк басмалары өстендә эшләве аеруча билгеләп үтелә. Шулай ук «Антология української поезії» (Будапешт, 1972) китаплары, еллык шигърият альманахлары (1967—1987), «Молодая поэзия Украины» (10 т.), «Грузинская поэзия» (12 т.), «Мифы стародавней Греции» (5 т.) җыентыклары дизайнеры. Шулай ук аның Шәмси Баштуның «Шан кызы турында хикәя» (1991) борынгы Болгар эпосына һәм 1992 елда Шевченков премиясенә лаек булган И. И. Билыкның «Алтын Ра» хикәясенә, Геродотның хикәяләр җыентыгына (1989) иллюстрацияләр өстендә эшләвенә зур игътибар бирелә.

Бүләкләре үзгәртү

  • Украинаның халык рәссамы (1993 ел) [6] дигән Мактаулы исем.
  • Украина ССР-ының атказанган рәссамы (1985) [24].
  • Халыклар Дуслыгы ордены (1985 ел)[13].
  • Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУның республика премиясе (1982 ел) [25].
  • В. И. Касиян исемендәге республика премиясе (1989 ел)[1].
  • ЮНЕСКО «Тынычлык елы» алтын медале (1987 ел) [6].
  • ЮНЕСКО премиясе (1980 ел)[1].

Шәхси тормышы үзгәртү

Хатыны Тамара Ивановна (1938 елда туган), И. И. Нехода кызы, музыка мәктәбе педагогы[4][8]. Улы — Тимур (1962 елда туган), Киев сәнгать институтын тәмамлаган, рәссам һәм графикачы[26][8]. Украин һәм татар телләрен белә[27]. Киевың Пушкин урамында яши[28].

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Ревенко А. М. (2018). Масаутов Рафаель Зейнурович. Енциклопедія сучасної України. 20 января 2024 тикшерелгән.
  2. ↑ Тарас Головко (1 сентября 2016). Рафаель Масаутов: «Простіше назвати тих літераторів, видання яких я не оформлював…». Газета «День». 20 января 2024 тикшерелгән.
  3. ↑ Нигъмәтҗанов, 1963
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Марченко та ін., 2004
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Светлана Перегудова (30 июня 2022). Эмблема мира. Газета «Восход». 20 января 2024 тикшерелгән.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Валеева-Сулейманова, 2008
  7. ↑ Краткая история села Большие Чапурники. История и современность. Муниципальное бюджетное учреждение культуры культурно-досуговое объединение Большечапурниковского сельского поселения (2016). 20 января 2024 тикшерелгән.(үле сылтама)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Асиф Алиев (29 июня 2013). Сколько тюркизмов в украинском наречии. Милли фирка. 20 января 2024 тикшерелгән.
  9. ↑ 9,0 9,1 Әшрәфҗанов, 1985
  10. ↑ 10,0 10,1 Масаутов Рафаэль Зейнурович. Бессмертный полк. 20 января 2024 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Рафаель Масаутов. Мистецькі твори в галузі станкової графіки, живопису та дизайну. Комітет з Національної премії України імені Тараса Шевченка (2017). 20 января 2024 тикшерелгән.
  12. ↑ Мәсәгутов, 1985
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Масаутов Рафаель Зейнурович. Київська обласна організація Національної спілки художників України[uk]. 20 января 2024 тикшерелгән.
  14. ↑ Андрієнко та ін., 2004
  15. ↑ Бажан, 1973
  16. ↑ Кондратенко, 2020
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Марченко та ін., 2001
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Хасанов, 1998
  19. ↑ Перевальський та ін., 2005
  20. ↑ Аркадий Бейненсон (2 марта 2016). «Горбачев сказал: «Обойдется». Хорошо бы, история не повторилась». Сетевое издание «Интермонитор». 20 января 2024 тикшерелгән.
  21. ↑ Міронова, 2006
  22. ↑ Рябець та ін., 1998
  23. ↑ Масаутов Рафаель Зейнурович. Центральна виборча комісія. 20 января 2024 тикшерелгән.
  24. ↑ 24,0 24,1 Лабінський та ін., 1992
  25. ↑ Єльченко та ін., 2004
  26. ↑ Ревенко А. М. (2018). Масаутов Тимур Рафаельович. Енциклопедія сучасної України. 20 января 2024 тикшерелгән.
  27. ↑ Мәсәгутов, 1986
  28. ↑ Міщенко, 1998

Әдәбият үзгәртү

  • Масаутов Рафаель Зіннурович / ред. кол. М. П. Бажан (відп. ред.) та ін.. — Словник художників України. — Київ: Головна редакція Української радянської енциклопедії, 1973. — С. 145. — 271 с. (укр.)
  • Масаутов Рафаель Зіннурович / упоряд. М. Г. Лабінський, В. С. Мурза; за ред. А. В. Кудрицького. — Митці України: Енциклопедичний довідник. — Київ: Видавництво «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1992. — С. 390. — 848 с. — ISBN 5885000425. (укр.)
  • Масаутов Рафаель Зейнурович // Довідник членів Спілки художників України: до 60-річчя заснування Спілки художників України / голов. ред. О. М. Міщенко, упоряд. А. В. Гусарова. — Київ: Дирекція виставок Спілки художників України, 1998. — С. 94. — 184 с. (укр.)
  • Парламент України: вибори–98: Інформаційно-аналітичне видання / редкол. М. М. Рябець (голова) та ін.. — Київ: Центральна виборча комісія, 1998. — Т. II. — 710 с. — ISBN 9669553229. (укр.)
  • Масаутов Рафаель Зейнурович // Хто є хто в Україні: 5000 біографічних довідок відомих державних та громадських діячів / уклад. та ред. Ю. І. Марченко, О. В. Телемко. — Київ: К.І.С., 2001. — С. 272. — 550 с. (укр.)
  • Масаутов Рафаель Зейнурович // Хто є хто в Україні: 7000 біографічних довідок / уклад. та ред. Ю. І. Марченко, О. В. Телемко. — Київ: К.І.С., 2004. — С. 514—515. — 1000 с. — ISBN 9668039300. (укр.)
  • Масаутов Рафаель Зейнурович // Кияни: біографічний словник / уклад. Андрієнко Л. Г. та ін.; голов. ред. Ю. О. Храмов. — Київ: Видавництво «Фенікс», 2004. — С. 233. — 456 с. — ISBN 9666511606. (укр.)
  • Комсомол України: Сторінки історії. Події. Портрети / ред. кол. Ю. Н. Єльченко та ін.. — Київ: Видавництво «Ін Юре», 2004. — 716 с. — ISBN 9663131683. (укр.)
  • Довідник Національної Спілки художників України / голов. ред. В. Є. Перевальський; упоряд. О. Ю. Федорова; ред. О. В. Загаєцька. — Київ: Національна спілка художників України, 2005. — С. 207. — 521 с. (укр.)
  • Кондратенко І. Ю. Дослідження літографії на території України: історія розвитку та художньо-стильові особливості: магістерська дипломна робота. — Київ: Національна академія керівних кадрів культури і мистецтв, 2020. — 105 с. (укр.)
  • Міронова І. С. Національні меншини України: Навчально-методичний посібник. — Миколаїв: Видавництво Миколаївського державного гуманітарного університету ім. Петра Могили, 2006. — 304 с. (укр.)
  • Шнірельман В. О. Євразія: міф чи політична стратегія? Суперечки про евразійство в сучасній українській суспільній думці. — Журнал «Агора». — Київ : Інститут Кеннана, 2009. — Вып. 8: Україна і Росія: політичні, економічні і культурні аспекти взаємодії. — С. 106—118. — 138 с. (укр.)
  • Бер сорауга — бер җавап: Рафаэль Мәсәгутов. — Казан : Журнал «Казан утлары», 1985. — № 9. — С. 144. — 192 с. (татар.)
  • Редакциядә очрашу. — Казан : Журнал «Казан утлары», 1986. — № 10. — С. 190—191. — 192 с. (татар.)
  • Әшрәфҗанов Х. Ә.[tt]. Фестиваль балкышы. — Казан : Журнал «Казан утлары», 1985. — № 7. — С. 3—5. — 192 с. (татар.)
  • Нигъмәтҗанов М. Н.[tt]. Ерак чыганаклар. — Журнал «Совет әдәбияты». — Казан, 1963. — № 2. — С. 120—131. — 192 с. (татар.)
  • Искусство книги: альбом работ, представленных на выставке / сост Ю. А. Молок, В. Н. Ляхов, М. С. Кикоть. — Москва: Издательство «Искусство», 1962. — 459 с. (рус.)
  • Масаутов Рафаэль Зейнурович / гл. ред. М. Х. Хасанов. — Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 1998. — С. 346. — 703 с. — ISBN 0953065030. (рус.)
  • Моё сердце с тобой, фестиваль: воспоминания участников VI и XII Всемирных фестивалей молодежи и студентов (Москва, 1957, 1985) / сост. А. М. Иванова. — Чебоксары: Издательство Чувашского университета, 2017. — 104 с. — ISBN 9785767724642. (рус.)
  • Басов Н. Ф. Всемирные фестивали демократической молодежи: история и современность. — Вестник Костромского государственного университета. — Кострома : Костромской государственный университет, 2017. — С. 200—205. — 246 с. — (Педагогика. Психология. Социокинетика). — ISSN 2073-1426. (рус.)
  • Валеева-Сулейманова Г. Ф. Масаутов Рафаэль Зейнурович / гл. ред. М. Х. Хасанов. — Татарская энциклопедия. — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 2008. — Т. 4: М — П. — С. 83. — 768 с. — ISBN 5902375050. (рус.)
  • Железный А. И. Очерки предыстории Киевской Руси. — Москва: Информационно-издательский центр «Инсан», 2000. — 109 с. — ISBN 9785858402718. (рус.)
  • Чупин Г. Т. Предыстория и история Киевской Руси, Украины и Крыма. — Харьков: Издательство «Литера Нова», 2010. — 719 с. — ISBN 9789661553094. (рус.)
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Рафаэль_Мәсәгутов&oldid=4123069